Ke Au Hou, Volume II, Number 7, 15 February 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

Pane aku la oia i ua kahuhanai nei ona: "Ina oe e hoopaakiki loa mai ana i kau mau koi hoomano ana mai ia'u no ko'u mai'e ana aku i ka mea a'u i hoihoi ole ai, alaila, e haalele iho no auanei au i ko'u noho ana malalo o kou malu, a e komo aku i kahi a'u e maluhia ai me ka lawe ana ae i ka uhimaka o ka Viiigina Hemolele, a ilaila au e hoōhala ai i ke koena o ko'u mau la." Ua haawi mau mai la no ua Cederica nei i na hoomalielie ana i kana hanai, aka, he mea ole wale no ia i ka manao o ka Lede Rowena, oiai ua kukuni paa ia iloko o ka ikoi o kona puuwai na manao ana e hoopili aku i kona mau noonoo ame kona hoohala ana i ke koena o kona ola hauoli ana ma ka umauma lahalaha o ka Naita Wilifereda Oc!isa. 0 kekahi o na kumu nui nana i ke'ake'a mai i kona apono ana aku i na koikoi a kona kahu hanai, no ka ae ana aku i kana e koi nei no ka mare ana aku ia Atelana, oia 110 ke komo ana inai iloko o kona puuwai ka manao hookae no ua Atelana nei, oia no kona ona, uhaūha ame na hana kamalii. Me ia mau ano no i komo mai ai ka manao makona iloko ona no Atelana ? a elike me ko ua Lede Eowena nei paakiki ana, pela nohoi ka wikani ame ka paakiki ana o Cederica ma kona mau manao, aka, he makehewa nae kona mau manao uahoa, oiai aia ka oi aku o ke koikoi iluna o ka mea nana e mele ana, a o kana e hana ai, oia iho la ka pono maoli. A me ia mau anp a laua e hakoko nei, a i hui pu ia hoi me ka ike hou ia ana o Wilifereda Odisa iluna o ke kahua hakaka, oia na mea nana i hoei mai i ka haulepu o na manaolana o ka manao o ua Cederica nei, a ia wa aua i ike aku ai i

na hiona o kana keiki i pii paumi ae ai kepauma pinapinai ana o kona puuwai no ka hoomanao ana ae i kana keiki ame kona luaui makuahine, a o kana wahine hoi. Noonoo hou iho la oia, aole ana hana kupono e aku ? oiai ua hoea mai ka hora maopopo loa e haulepu ai o kona mau manaolana, a e āke ana ua Sakona nei e loaa iaia hē keehina maloeloe e hoopuhili ole ia ai kona mau manao, oia no kona lawelawe ana aku m$ ka wikani, e hoomare koke aku ai i kana lianai me Atelana, a e hana ia hoi ia inamua o ka laulaha loa ana ae o ke kaulana o Wilifereda Odisa. •N. olaila, ia lakou e hoi nei ma ke alanui, ke koi mau nei ua Cederica nei ia Atelana e mare koke laua, a pela nohoi oia i hele aku ai a iua ka aoao o ka lio o kana hanai e hoohu'a ai i ke koi ana e ae mai oia 110 ko laua mare koke ia me Atelana, a ua hoohalaia ia apana hana e Cederica oiai lakou e hoi nei me ka paupauaho ole, Aka nae, iloko o ko Atelana noonoo, ua maopopo mua no iaia, aole he makemake o Row6na iaia ? oiai ua ike mo oia ua lilo aku kona puuwai a pau loa ia *Wilifereda Odisa, ke koa ikaika a kaulana oia mau la e olelo mau ia ana i ka waha 0 na kanaka, a 0 kona kii ana aku e ako i ka pua aolena kona umauma e lei, he Imna hemahema loa ia ana e hana aku ai. Pela iho la o Atelana ame Cederica e u hoi nei ma ke alanui, a e lioohala ana i ko laua manawa ma ke kamailio ana ma ia mahele moolelo, a e ike mau ia aku ana ko Atelana ano hakanu, 1 ka wa a Cederica e kamailio mai ai no ua apana haua hoomare wahine nei. E ike pu ia aku ana nohoi na helehelena kaumaha maluna o ua Atelana nei t me ka puili

ana ao i kona mau4ima nianma o kona alo, me he la, e hoike mai ana oia, aia he liana nui iloko o kona waihona nōonoo kahi i oni ai. A no llowena hoi, e hoohala ana oia i kona manawa i na kamailio ana me kona Lede ukali ka ui Elegita, a o ka punahele hoi iaia o kana mau haia wahine, a e nanea loa ana ua Lede opio Kowena nei no na mahalo a kona lode ukali i ka ikaika ame ka eleu o Wilifereda Gdisa i na hana o ke kahua hakoko. I ka manawa a kana lede ukali e hapai aku nei i ka inoa o Odisa, aia ke ike pu ia la kekahi helehelena lamalama e hohola ana iluna o ka Lede Kowena, me he la, e hoike okoi>- mai ai-a 110 kona puuwai i ka mea huna e moe lolii la iloko o kona waihona noonoo. E hoomaopopo pu mai an& hoi ua lede ukali la ona,-i kona ike pono ana aku i kela kino nui puipui o Atelana e haule pahu iho ana i ka honua me he wahi puolo pepa la i ka maka o na mea kaua wikani a Wilifereda Odisa, a e akena pu ana nohoi laua nona, a hehe ae la ka laua aka. Oiai laua e kamakamailio ana no ia mau mea ma ke alanui e pai mau ae ana no ua Lede,, Kowena nei i ka poina ole iaia o ka Odisa mau hana koa ame ka wiwo ole, oiai no laua e u lioloholo like ana imua o. ke alo o Cederioa, ame kona hooia imua o ua wahine ukali nei ona, ua maopopo mua no iaia ko Odisa ano maikai ke kanaka makua ae oia. Hoopuka ae la nae hoi ua waliine ukali nei ona: "I ka'u hoomaopopo aku i ko Cedericamau manao i ka wa i haulepahu iho ai o Atelana i ka honua, ua hoonaukiuki maoli no oia ia Odisa, oiai ua ike ia aku na helehelena ano hilahila maluna ona, no ia haule paliu ana iho o ua punahele nei ana i ka lionua." "Ua pololei maoli oe e Eligeta," wahi a ka Lede īlowena i puana ae «ai, "ua ike aku au pela, a o ka'u no ia i hoomaopopo ae ai, ua piha hoonaukiuki loa oia no ka Naita opio Wilifereda Odisa no kona kiloi ana iho i ka punahele a ua Cederica nei i ka honua, a hoomau hou aku la no laua i ke kani.'iilio-aiia mai ua Lede Rowena nei aku, "heaha iio la ka ka hepa o ka miki ana aku o laila?" a liehe ae la ka aka a ua mau Lede nei. A i ke kupono ana o ka la i ka 1010, hoea aku la ka huakai i ke kae o kekalii wahi muliwai,

a ho walii ia e"ulu punr ia ana e na kumu laau wilou, a ilaila i pane aku ai o Atelana ia Cederica: "E pono paha kakou e hoomaha iki maanei, mamua o ko kakou ka loa ana aku i ka hoi, oiai ua atto maluhiluhi mnoli pnh:i na holoholona .a e pono e loaa i wa no lakou e hooluolu iki iho ai i ikaika ke hoi aku." Ua lohi loa ia keia liuakai a lakou e huli hoi nei, oiai.ua. lilo ka hapanui oko lakou manawa ma na hookaau olelo ana, elike me ka kakou i ike ae noi mamua, a oiai he loihi maoli nohoi ke alahe'e, ua ku a maluhilulii maoli no ka Lede opio liowvna. 0 kalii i liala ia lakou mahope aneane no elike pela kahi aku i koe o ke ala a lakou e hoi ak'ii <a a hoea aku i Rodewuda ka home aloha o ke Sakona Cederica, a pela iho la lakou e kau nui aku nei o ka hoea koke aku i kauhale. Maliope iho o ko lakou hoomaha ana no kekahi manawa, i hoolale mai ai ua Sakona la no ko lakou nee ana aku no ke koena aku o ke ala, a lakou e hoi aku ai, a pela kela ame keia i kau ae ai ma ko lakou mau holoholona 110 ka nee ana aku no ka panina © ka lakou wahi e hele nei. Pela no ka lakou lioomau ana ika heie a hiki i ko lakou lioea ana aku i ka-e o kekahi -ululaau i maa mau no i ka hele ia, a oia nohoi ke alā maa mau a komo aku la lakou nei i ka hu'a o ua ululaau la, oia hoi kalii a na poe kaahele e maka-u loa ai;iio ka mea, oia kahi i kuluma i ka noho ia e ka poe powa. He wahi ia e hoohalua mau ia ai o na poe kaahele, a malaila nohoi e hoomaka ai na poe kaahele e makaala no lakou iho, a hiki i ka oili maalahi ana aku ma kekahi aoao o ua ululaau la, a o ka hu'a waho hoi o ka palena o ka poino. 0 keia ululaau he home ia no na powa, ua piha maoli no keia ululaau ia ano pOe, o ka lakou hana wale iho la no ia, ama keia wahi aole e liiki i kekahi mea ke liele liookahi, oiai he make wale no kona ke maalo ae ma ia wahi, a he hana paakiki loa nona ka pakele aua mai ia lakou mai. INĪaloko o keia ululaau he nui a lehulehu wale na poe i lilo aku ko lakou mau ola, ma keia walii e makaala loa ai ka poe kaahele, a e hoomakaukau iaia iho me ke kulana inakaukau i loaa iaia, e hiki ai iaia ke kupale nona iho, i pakele ai oia mai ka lima mai o na powa.

0 keU wahi & k«keu • ml oi& ka hoiae aloha o ke pana«pua Lokela a kakou i ike mua ai, a o ka hu-a waho nohoi ia o kona mau paleiia, a oia nohoi kahi i maa i ka olelo mau ia "o ka Ululaau Lokela," a o ua ululaau la, oia no ka hale papaa o ua puulu la o Lokela, a o ko lakou kulanakauhale nohoi ia. Ua kuluma maoli ia nohoi keia wahi i ka hoopoino mau ia o na poe kaahele, a o kahi iho la nohoi ia e kono mau ia ai o na poe kaahele e makaala no lakou iho, a ma keia mau alahēle e kupono ole ai i ka poe e ake ana e hele ma kela ame keia aoao o keia ululaau e hele hookahi, aka, e pono e hele puulu. 1 keia huakai huli hoi a na Sakona, aia no he mau haupuupu ana iloko o ko laua mau umauma, e hoea mai ana no he mau pilikia maluna o lakou ma ia mau wahi, nolaila, i ke komo aua aku i ta hu'a waho o ua ululaau nei, oia no ka wa a Cederica i kauoha aku ai e ku iho ka huakai a lakou. Aole no i hoopau manawa wale aku ua Sakona la, aka, ua hoomaka aku la oia e hoonohonoho ia lakou, no ke ano o ka nee ana aku no mua, a hoonoho papa ia aku la na kauwa he 10 o kekahi mahope aku, o kekahi me ka makaukau me na mea eha, a e alakai ia ana nohoi ua huakai nei e Cederica ame Atelana ma ke poo. Ua lako na kauwa a pau i ka mea kaua a koe o Wamaha, aole ana mea eha, a o laua nohoi me Guruta ka panina o ua huakai nei, a no ka Lede Kowena hoi, aia oia mahope aku o ka poe me na mea eha, a o waena hoi ia o ka huakai. He hilinai kuhihewa nae ko Cederica ame Atelana i ko laua mau ikaika iho, me ko laua manao, o na poe e noho nei i ua ululaau la he poe Sakona, a ma ko lakou ano Sakona hoi e powa ole ia mai ai lakou, he pololei no ia manao ana o laua pela, aka nae, aole i papa ia mai ke komo powa pu ana mai o na poe manao kololie. Ia lakou no e hoomau ana i ka nee ana imua, aia hoi, ua hoohikilele ia lakou i ka lohe ana i na leo ikuwa mai kahi mamao mai e kahea ana. "E kokua! E kokua!!" No keia lohe ana o lakou i keia leo e noi ana 110 ke kokua, i pai aku ai o Cederica ia lakou no ka awiwi ana aku no kalii o ka leo i pae mai ai, a pela lakou i nee aku ai me ka puahi nui no

lalU, 6 ia i&keu J Uom a&a &i, ik« «k»U Ukou 1 ka lio d ku ana i ke alanui ua oha ia, a b« wakkie opiopio ke waiho ana ma ka aoao, ua kahiko ia me ka aahu ludaio. Ma ia wahi nohoi e holoke ana he elemakule ludaio, aole he puai leo, aka, e kuhikuhi wale ana no oia me kona mau lima, a i ka ike pono ana māTo ua elemakule la ika huakai a Cederica, oia no koiia wa i nonoi mai ai e kokua aku iaia, oiai aia oia iloko o ka pilikia nui. Hoomaka aku la o Cederica e ninau pono i keia pilikia, kahi i oili mai ai, a oia ka ua elemakule la i pane mai ai: ''0 ka mea nanae hoomalu i na mamo a Aberahama ma ke alahele ame na wahi a pau, oia no ka makua ke Akua o ko'u mau kupuna. "Aka nae, ua lioike pinepine ia mai ia makou e na moolelo i palapala ia ma ke Kauoha Kahiko o ua mau kupuna la o makou, e hoopoino mau ia ana lakou e na mamo a Isemaela, a pela mau no a hiki mai ia makou i keia la, e hoopoino mau ai iamakou. * "Aole no i loihi loa ae nei, i hiki mai ai ua poe Isemaela nei a hahau mai la ia makou me na pahikaua a lakou ma ko lakou mau lima ame na uha, auaku a pilikia maoli no makou, a pela iho la i kono ia mai ai makou e nonoi aku me naleo nui i na kokua ia mai." Oiai oia e kamailio ana, oia no ka wa i hookokoke mai ai o ua ludaio la ia Cederica, a ike maopopo aku la oia, aole no ka keia he mea okoa aku e kamailio nei, o Isaaka no o loka, a pela iho la ua ludaio nei i hoike mai ai i ka moolelo pilia o keia poino. Ua hoolimalima aku oia he eono mau koa makaukau ma Ashby no ke kokua ana mai i keia huakai huli hoi ana, ame ka Hoki no ka lawe ana mai i ka mea ma'i a hiki i Denekota, aka nae, ia makou i hele mai ai a hiki i ke komo ana mai i ka ululaau, i lolie ai makou ika poe kua-wahie, aia he poe powa e kakali ana ma ke alanui (E hoomauia ahi ana.)

o ka mahele ana anei ia Hawaii iloko o na Kalana elua a ekolu ka mea e holomua ai, oiai ke ikeia nei ka nui o kona mau lioolilo i oi aku maniua ona loaa i keia wa. E noonoo pono e na Solona.