Ke Au Hou, Volume II, Number 9, 1 March 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE--KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE —KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE--KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

Aka nae, iaia no e nalu ana pela, ulu hou mai la iloko ona keia noonoo liou. "Ua lohe pinepine ia i ka oleloia e na kanaka, i ko lakou pomaikai uui i ko lakou hemo ana mai ko lakou mau haku mai, aka, ke ake nei nae au i kanaka naauao ko'u mea nana e a'o mai no keia ninau pohihihi. A iaia no e noonoo ana pela, lohe aku la oia i ka pae ana mai o kekahi leo i kamaaina i kona mau pepeiao, ma ke kua mai me ka malie: "E Wamaba," a ia wa no i ike aku ai ua Wamaba nei i ka holo ana aku o Hone a lele iluna. Haka pono aku la oia iloko o ka ululaau, a kahea wale aku la no oia, me kona manaoio no; aole e lioea wale mai o Hone ke ole o Guruta pu kekahi. "E Guruta!'' wahi a Wamaba. Oia no ka wa i hiki mai ai o Guruta a ninau mai la ia Wamaba me ka pihoihoi nui: "Heaha ka mea i hanaia ma kela wahi a'u e lohe nei i ka nunui o na leo i hooho mai nei? A heaha hoi kela mau leo uwe a'u i lohe aku nei ame na nakeke pahikaua?" "He mau hana lealea wale iho no ia no ka manawa," wahi a Wamaba, "aka nae, o lukou a pau loa, he mau pio lakou na na powa." "Owai?" wahi a Guruta. "Kai nohoi o kuu haku, ka lede opio, o Atelana, Humedibeta ame Osawela," wahi a Wamaba." "Ma ka inoa o ke Akua," wahi a Guruta, "pehea iho la i lilo ai lakou he niau pio? A nawai?" Na na aahu omaomao ame na uhimaka eleele, ua aloha aku nei au i ko kakou haku, oiai, ua makaukau maoli no oia, a o Atelana nae aole, ame na poe mahope aku o laua, a pela iho la la-

kou i paa ai. Ua pau lakou ika nakinaki nui ia, a ke waiho la iluna o ka weuweu elike me na hua ohia au i lu iho ai na na puaa, ka mokaki oka lepo pohopoho a ukele oke alanui, aua ha« kaka aku au me na powa me keia pahikaua a'u epaanei, "Aka nae hoi, he mea pono 110 ia'u ke akaaka iho, ina nae hoi e hiki ana ia'u ke uwe pu iho i keia manawa," a ia manawa no ua Wamaha nei i uwe iho ai, me ka helelei pu ana iho o kona mau waimaka nunui, me kona kuo luaoli ana ae. Piha loa iho la o Guruta i ka huhu a pane mai la, "He hana naaupo maoli keia au e Wamaba, oiai o kou walaau ana a nui kou leo elike me keia, ua like maoli uo ia me kou kahea ana aku i puulu hou o na powa e liele mai e makaikai a nakinaki ia kaua me na.kaula elike me ko lakou au i ike aku nei. "Ke ike nei au.lie pahikaua kau i makaukau mau 110 ka hoohana aku no ko kaua pono, eia nae ua oi aku kou makemake e lilo.i mea hohewal® a holo mamua o kou ku malie ana iho a hakoko aku no ka pono o ko kaua haku, ka mea naua 1 malama mai ko kaua mau la opio mai." "Ua pono no kau i olelo mai la," wahi a Wamaba, me ka hooki pu ana iho i kana uw© ana, 'oiai no kou aloha io 110 i haalele mua ai oe i ua liaku nei o kaua mamua o kou komo ana aku 0 paio 110 1; ;ona ola, oia ka'u e ike inaopopo ala. Oiai he elua wale iho no kaua e alo aku ai iloko 0 kela lehulelui o na poe me na aaha omaomao, a he manao 110 ko'u ina kaua e hoomau aku ana i ka paio ana, e loaa io ana 110 ia kaua ka lanakila, ke lilo jui nae hoi o kaua kekahi ona moepuu a na inaawe kaula a keia poe aahu omao* inao."

,l Pela iio ko'u manao," walii a ua Guruta nei, he hiki loa 110 ia kaua ke hoopakele mai i ko kaua haku mai a lakou mai, koe wale iho no ina kaua e poipo ia mai e ko lakou leliulehu, aka, ina ma ke ku he alo a he alo, aole no au i manao e lanak'ila ana lakou, pela 110 ko'u manao." Hoolale koke aku la no ua Guruta nei a kakou ia Wamaba; "E haihai mai 60 ia'u me ke kali hou ole iho 110 kahi o ka kaua hana." Maanei e hoakaka iki aku kou mea kakau i ke ano ame ke kumu i hoonoho ia ai o Guruta i kahu puaa kupono, no keia mau kumu, aole he ike o kona pūuwai ia mea he maka'u, weliweli, a emihope, aka, he puuwai kona i ho-a ia e ke ahi lalapa 0 ka wiwo ole, a e aa ana e paio a hiki i ka hopena. Ua oleloia ma keia moolelo, 0 kona ikaika, ua hiki wale no iaia ke uha'i i ka lala oka nunui i newa nana ke makemake oia pela, elike me kona uhuki ana i ka pua mauu, a he kulana no keia i loaa i kekahi poe Sakona noho kuahiwi, aka, aole nae i like me ko ia nei ikaika. H6 konekonea no kahi kino, he lawakua na lala, a oolea, a oiai ua maa no na lala i na hana oia ano e hooikaika ana me ka pauaho ole a po ka la, a i ka panina o kana mau olelo pane aku la oia: "Ke makemake nei au e ike i liea la kaua e holo aku ai?" "A heaha hoi ka kaua hana kupono i keia manawa?" wahi a Wamaha. "E kii aku e hoopakele mai ia Cederica ma," wahi a Guruta. Oiai no laua e hamumumu ana oia no ka wa i hoea mai ai 0 kekahi kanaka, a kauoha mai la ia laua me ka leo malie: "E na hoaloha, e ku malie iho olua," oiai lāua e anehe aku ana e hele. Huli ae la 0 Wamaba ma kahi o ka leo i pae inai ai a ike aku la o ka aahu o ua kanaka ala, oia like no ka aahu o ka poe na lakou i hopu pio i kona haku, pela oia i pihoihoi ai me kona 1100noo ana, ua uhai ia mai no ka paha oia e kekalii o lakou. Ua kikepa ia ua kanaka ala mai kekahi kipoohiwi a kekahi me ke apo ili gula, a he pu-a pua e hulali ana ko lakou mau maka makue i oioi ae maluna 0 na kipoohiwi, «1 oia ka laua i ku malie iho a hooko aku la i ke kauolui. He pu puhi nani ke paa ana ma ke apo opu,

a ma ke ano o kana kamailio ana, ame kona hiohiona i hiki ai ke lioomaopopo ia aku, oiai ka malamalama o ka liula e mau ana no ka pualena ana, pela i maopopo loa ai ia laua, aole ia he mea o aku, aka, o Lokela no ia. - i'ela 110 ena makamaka, oia no ua kanaka ala, ao ke alii hoi ona puulu powa i kaulana oia mau ululaau, a o ka panaipua lioi i lilo ai o na makana ma ke kahua hookelakela akamai o Ashbv, i hoea aku oia ma ia wahi ia mau hora, I/ ' no kona lohe ana i ka leo hooho. Oiai he hana maa mau no iaia ka liele holoholo ana i na wa ahiahi, oiai o ka pouli iaia, ua like loa no nie he awakea la oke ao, ina po pouli a ina po mahina, ua like loa no iaia me ke awakea ku kanono. Nolaila, i kona ike ana mai a hui pu me Guruta ma, oia 110 kona wa i ninau koke mai -ai ia laua: "Heaha ke ano o keia mau mea a pau loa a'u e ike nei? A owai hoi keia poe i liakaka ilio nei a haowale? A owai hoi na pio i hoopaa ia iho nei iloko o keia ululaau?" "E hele aku oe e nana a ike," wahi a Wamaba, "malia o ka lole aahu like o kou maukeiki, oiai ua like loa no ko lakou me kou, a elike me ka like ana o kekalii hua pi elike me ko ke kuinu oka." "He pono ma©li 110 ia," wahi a Lokela, "nolaila, e hele aku ana au, a ia'u nae e liele ai, ke kauolia uei au ia olua mai nee iki aku olua mai keia wahi aku a liiki i kuu hoi ana mai o poino olua." laia e olelo ana pela, wehe ae 1$ oia i kona apo opu ame ka o-le, ame ka hulu o ka papale a haawi aku la ia Wamaha. Aia wa nohoi oia i unuhi ae i kana pahi punahele a paa iloko o kona lima me ka makaukau mau no ka hoohana aku me ke kali ole ke liui me na enemi. i ka hala ana aku pane ae la o Wamaba. Pehea kou manao e ka hoaloha maikai, e ku malie no kaua maanei? A i ole, e haalele palia i keia walii." "Pono io no i kou manao naaupo, e hoohalike mai ana oe elike me ka aihue i makaukau hoolilo iaia iho i kanaka hoopono.'' E kala no i maopopo ai ia'u i ka wa no i hopu ia ai, aole lakou he poe aihue ino, a haowale elike me kekahi poe e aku."

Pane mai la oiar "E ka hoaloha Guruta, ua launa pu au me ko oukou lahui, a ua ike a kamaaina i ko lakou ano, ame ko lakou wahi e hele ai, ame ke ano o ka lakou hana ana, a pela au i manao ai aole paha lakou e lawe ana i na pio e hanaino. "Oiai i ka'u ike ana aku nei, he ekolu kanaka o ua puulu la e lawe aku i na pio i kekahi wahi, a ua piha loa ia na pio i ka inaina, a ua hoonohonoho pono ia he mau koa kiai, i mea e hoike aku ai ia lakou i ka hoea ana mai o kekahi mea, a i kuu ike ana aku nei i ke ano e hana ia la o na pio, he keu aku a ko'u aloha, a pela au i manao ai, he pono maoli ia'u ke hoiliili i kou mau koa a kii aku e hoopakele i na pio. "Ua ike no olua, he mau kauwa olua na Cederica ke Sakona, a o ka hoaloha hoi o na kanaka Pelekane oiaio a pau loa, aole anei olua i manao he hana i ku i ka pono maoli ko kakou hoopakele ana mai ia lakou mai ka paa waleia e kela poe? Ke manao nei au, aole loa he hana maikai a pololei na'u i ko'u haawi ana aku i na lima kokua iaia, oiai aia iloko o keia poino i loohia mai la iaia, he hana ku ole maoli no i ka pololei ke haawi ole aku kekahi o na lima Pelekane i ke kokua a'u i ike aku nei. Nolaila, e hele mai olua me a'u a hiki i kahi a'u e manao nei, ilaila e hoakoakoa ia mai ai o kekalii mau kokua hou aku, oiai oia maoli no ka hana kupono inaoli e hana aku ai ia lakou, aole hoi e hehiku wale ia e kela poe na lakou e paa ala." laia e olelo ana pela, oia no ka wa i kaha aku ai o ua Lokela nei hele ana mawaena aku o na ululaau e hihipea ana me ke auau nui, a aole nohoi he hoololoiahili wale ana iho a Guruta ma e apa wale ai, a ukali aku la nohoi laua mahope elike ka mama me ka ko laua alakai e kiloi la i kona pauku kino. A oiai lakou e hele nei, ua ano hiti ole no ia Wamaha ke noho hamau, a elike nohoi me kona ano hiohiona mau o ka oleole, oiai he hana niaa a i kuluina maoli nohoi ia iaia o ka walaau pela 110 oia ia lakou e hele nei, a ke noke la oia i lolelole i na niea i liaawi ia aku ai iaia e Lokeia. Nana iho la oia i ka o-le puhi ame ke apo ili, oiai oia e paa ana i ua inau mea la, puana malie

ae la oia iaia iho: "Ke hoomanao nei no au ua ike no au i ka lele ana o ka pua i eo ai keia man makana nani." Ia wa no i lohe mai ai o Guruta i ke* ano o kana mea e namunamu nei, a puana mai la: "A owau nohoi, e hiki loa ana no ia'u ke lawe i keia mau mea maluna iho o ko'u poo, a ke hoomanao pu nei no au, ua lohe no au ika leo o ke koa panapua maikai ieo ai oka makana, a ua lohe au i ka olelo ia, oia ke pookela, a he hiki wale no iaia ke eo i ka po'ame ke ao." "E kuu mau hoalolia hoopono," wahi a Lokela, "owai la au, a heaha la hoi ko'u ano no ia mea a olua e kamailio nei, ina e hiki ana ia'u ke hookuu aku i ko olua haku mai kona paapioana? A ina e pakele mai ko olua haku, alaila, e hoo* manao iho olua, owau ko olua hoaloha maikai loa, iko olua mau la e ola nei, ua ike ia no au e kekahi poe ma kekahi inoa, a ma kekahi inoa e aku, ua hiki loa ia'u ke lena i ke kakaka elike me ka hiki ana i kekahi kanaka kuaaina e aku. "He mea hauoli loa ia'u ka hele ana i ka po mahina, elike me ko olua lealea anai ka liele holoholo i ke awakea, nolaila, e ike iho olua aole he mau wahi i koe o keia mau ululaau.ame keia mau kuemaka pali i koe i ike ole ia e a'u.," Hawanawana malu ae la o Wamaha ia Guruta ika i ana ana ae: "Eia ka ko kaua mau poo iloko o ka waha oka Liona, a pehea la e hiki ai ia kaua ke hemo mai keia wahi aku, oiai he hana paakiki loa no kaua ka hemo ana aku mai keia walii aku." E hoomauia aku ana.