Ke Au Hou, Volume II, Number 10, 8 March 1911 — HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII-KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII-KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI

[Kakauia e KA Ohu Haaheo i na Kuahiwi Ekolu.']

MAHELE II Ka Huli Hoi ana oka Huakai Makaikai no Hawaii .Nut Akea— Hakaka Hou o KaSHUIKIMANOOPUULOA ME NA GtALI O MOANA-WAI-KE-OO A oiai no laua e papa leo ana, lohe ae la o Kaehuikinianoopuuloa i ka leo oka makuakane ike noi ana mai iaia i ka ono a ke aliio Hilo, nolaila, hai aku la oia ia Kepanila no kona hele ana e hooko ike kauoha a ka a pela iho la kakou i ike ae nei ua emi aku o Kepanila a noho iloko oka lua, me ka maopopo ole o nei kauoha a ka opio iaia. Aka nae, i kona lohe ana mahope iho no ka hele ana oka opio e huli i kana ono, ua olelo mai la oia: "I hai mua mai nei nohoi oe ia'u ia mea, ina nohoi ua hele pu aku nei kaua e nana ia hana kupanaha au, mamua hoi o ko'u hoi ana aku no ko'u aina.'' "He minamina au ia oe e kuu alii i ka hooko aku elike me kau e makemake mai la, oiai, ina paha kaua i hele pu aku nei a ike oe ika wikani oka ikaika a'u i hana ai, ina paha ua ilo ia i mea no kaua e hana nui hou aku ai ia oe, a aole paha oe e ike hou i ko aina/ 5 "Heaha iho la hoi ko'u mea e ike ole ai i ko'u aina, a e hana nui ai kaua ia'u?" wahi a ua Kepanila nei. "Eia hoi la, o kela hana a'u i hana aku nei au hoi e ike ala i kela papa-ko'a ua alaa pu ia mai kona wahi mua ae, aole ia he wahi hana uuku o ke kulana paani, aka, he hana nui iuaoli, ao ka hopena oia hana a J u oia ke kipaku ana i na i'a apau oka moana mamua o ko*u

alahele ame na wahi apau e kokoke mai ana, a pau lakou i kiloi ia i kula maloo. "A ina no o oe kekahi e kokoke mai ana ma ia wahi, able no oe e paa iho ika moana oei, e lele pu aku ana oe a kau i kula me lakou, oiai, oia ke ano oia hana a'u, a i keia waa kaua e kamailio nei aia aku la ka i'a o na ano apau i kula kahi i hekau ai, ame ko ono pu." "He keu no a ke kupanaha o kau mau hana, a i ka'u nana aku aohe lua elike meoe," wahi a ua Kepanila nei, me ka hooniole loa ana mai, "alaila, manao no oe e hiki loa ana no ia oe ke kiloi ia'u i kula me keia kino nui no o'u au e ike mai la? ,? Alaila, pane aku la o Kaehuikimanoopuuloa; u lna no o kaua like malaila me na kino nui ou, aole no oe e paa ana ia'u ike kaohi iho, oiai, he mana okoa no ia i loaa ia'u mai a Kamohoalii mai, Ee manao au pela, he mea ole wale no ia papaa pohaku nui a kino manoanoa paha, ua hiki loa ke ulaaia a lele i ka lewa, "Aia wale no ia'u ia mana i haawiia mai ai, aole i kekahi mea kino hou mawaho ae o'o* o ke akua o ke kai a owau wale no, a he baawina ia i nele i kekahi mea oia hou ae ma na paia lewa oka moana kai hohonu a hiki ike kohola ame na kipoho kai, ua hiki loa ia'u ke hana elike me ka'u i manao ai/' E waiho malie kakou ia laua e u kamailio ana, a e huli ae kaua e nana ia Kapukapu ame Holei, i keia wa a laua i ike mai ai i ka oili ana ae o ke keiki mano a laua mailoko ae oka ilikai a lele ae la a kiekie raftjuna o na pali o Pat nau f

Olelo alula o Kapukapu ika wahine ia Holei, "e loaa ana ko makemake, ke ike ae la hoi kaua i ka hana hookalakupua mai a ke keiki a kaua,'' a oia no ka wa i haule iho ai o Kaehuikimanoopuuloa ilalo a kani poha ae la ka po'a a ke kai, ana ia leo i hoopili pu aku ika hanu o na i'a apau e kokoke mai ana. A oia no ka wa i pinapina'i mai ai oka haki kaikoo ana o kekahi man nalu nui, a la we aku la i na i'a apau a kau i kula, a ma oka haki ana hoi o kela papa akoakoa i alaa pu ia ae ai ka hee-pali a mokaki i kula, oiai e puaialewa ia ana eke kai. Ike ahu akoakoa ana aku o keia mau mea apau i kula, oia no ka wa i holo aku ai o Kapukapu a loaa kekahi mau Pa maikai, he hookahi kauna kumu ula, a oka hee-pali nohoi, kela ono aka wahine i hele ai e hull a pakele mai poino, a oia ka ua Kapukapu nei i hana lawalu wa-hi kunu iha ai. A oiai e moe ana n?b lawalu i'a ame ka hee-pali, oia no ka wa i eleu mai ai o Holei ina mea ai a makaukau a pau nohoi ka alualu oka mai'a i ka ihi. A mahope oka makaukau ana o na mea a pau, kauoha mai la ua Kapukapu ala i ka wahine, e alo aku i na kumau ai a ke alii ame ke keiki, a i ka hiki ana aku i kahi mau e hanai ai i ua mau i'a nei, kahea aku la ua Kapukapu ala elike no me ka mau. He manawa ole, kaanini ana lauala ma ke alo o ua kahu ala, a hoohanini aku la nohoi keia i na kumau awa i ko Kep&iila mua, a ia Kaehuikimanoopuuloa no hoi ka apu awa hope, a aia lauala ke oleha mai la ke alo iluna, a ke hoaleale aku la hoi keia i ka awa kau laau o Puna. I ka pau ana o ko Kepanila kamau awa i ka inu ia, mana-pani aku la keia i ka ono oia hoi ka hee-pali liilii palupalu, a kau aku la ke kumau mai'a mahope, a oka panina nohoi o ke kumu ula, a pela no keia i hanai ai i ka laua keiki. Fau ae la ka inu awa ana a ua mau alii 'la hohohoi aku la no ko laua wahi, oiai, ke ano mai la ka li'ula ahiahi, a no ke oki mai oka ona oka awa, aohe olelo ana ua kau ke keha o Welehu ka malama,

No laua nei hoi, ika hala ana aku o ke keiki ame ke alii o Hilo no ko laua wahi, ua ohi mai la ua o Kapukapu laua me Holei ika i'a i pae aku, ma ka mea a laua i ike ai he mAikai e ku ai o kaulai ike ao ae. Pane aku la o Holei ike kane: "Ka, pau ko kaua luhi i ka kaua keiki, he ola hakalia ole, ua makepono no ko kaua luhi ana i ka hanai keiki mano, he loaa wale ka i'a me ka luhi ole ame na mea e makemake ae ai. I hakalia no i ka olelo a puka, oka loaa iho la no ia,"a ua piha loa ua Holei nei i ka hauoli. Olelo hou aku la nae ua Holei nei ike kane: "Eia no ka hoi na mea apau ike alo la, auwana hele wale aku nei no au e lalau ai i nei hee-pali a mai make i kela mano nui; ina no paha aole i ike ae nei ua keiki nei a kaua, ina no ua make au, aka, no ko'u uwe atia mai nei a nui, lohe ae nei no kela/' *- "KahahaP wahi a Kapukapu, u aole ka oe i lohe i kana i hai mai ai ia kaua, aole kona he hookahi a elua ike, aka, he lau ka ike o ke keiki mano a kaua. He lohe ua ike, he ike maoli ua ike, he ike kupua ua ike, he kahoaka ua ike, he alo maka ua ike, lau a lau ka ike. Nolaila, mai pahaohao oe i ka ike oke keiki a kaua, oiai, aole he ike hou aku elike me ia ma na kuono oka moana laula, ua pii mai kona ike a ka aina malbo nei, a koe aku o Kamohoalii, oia ae maluna a o ke keiki aku a kaua malalo. Aole oka ike wale no oke keiki a kaua, aka, he pepeiao lolohe kona i na olelo ma kahi malu, a he mana pu i loaa iaia, aole he lua e like aku me kona, a makepono nohoi ko kaua hanai keiki ana." He mahalo wale no ka Holei i na olelo a ke kane no ka laua keiki, me ko laua haawi pu ana ae i na hoomaikai ia Kamohoalii ke akua oka moana, a pela hoi ia Kaahupahau ke aliiwahine o ke Awalau o Puuloa, ka mea a laua i paulele aku ai no ka hookoia o ko laua makemake noi keiki, a he oiaio ua hookoia ia iini o laua, ua hanau mai la o Kaehuikimanoopuuloa ke kaeaea o na kai 112 a oka hiapaiole nana i luku i>a i'a manamanft,

„ Hoaumoe iho la laua ia po i kahi otia opi<H nei me ka maikai, a i ka puoho ana ae ike kakahiaka ua makaukau na mea apau ia Kapukapu ke kahu o na alii, a mahope iho oka pau ana ae oka paina kakahiaka, i haalele iho ai ua mau mano alii ala i ka apaa oka opio no ka aina ua lu lehua o Kepanila, me na hoomanao poina ole ana o ua alii ala o Hilo i na ono kuhikuhinia o Puna, Eia nae, aole a laua apa hou ana iho, oiai ke hele mai la ke aloha oka aina i ua alii ala o Hilo a papale i na maka, no ka hoomanao mai i na poe aialo o kona aloalii, nolaila, haalele iho la laua ika lulu o Puna a huli aku la ke alo no Hilo ua kaulana. Ia laua e niau malie nei ma ko laua alahele a huli laua ma kela aoao oka lae o Leleiwi a hoea ike one o Punahoa, ike aku la laua nei i keia poe e lawaia hee-nehu ana ua hele a hui aku hui mai na kanaka ame na auwaa lawai'a, a e poai ana keia mano kino olala ma ke po'ina nalu. Ike aku la laua nei iaia a nee aku la a pili, oiai he mano auwana keia e maauana ma o a maanei no ka huli ana i paina nona, no ka mea ua nele oia i ka pulehu ole o ke ala ana ae o kakahiaka, aohe wahi koalaala. Aia lakou i huipu aku ai, ua kokoke loa lakou i kahi e lawaia ana o ua poe ala. Ia wa, hoohali kamailio aku la ua opio nei a kakou i keia kupueu, e makemake nei e hoopoino wale i na kanaka kamaaina o ia wahi, oiai ua maopopo no iaia aohe kumu e ae a keia mano kolohe e miala nei ma kahi kokoke i na poe lawaia, o kona makemake wale no e hoopoiho. "Kakahiaka hoi kau huakai o nei la e hoo pilipili aina aku nei ma kahi kokoke i na poe hele kahakai?" Pane mai la ua malihini ala me ka hai pu mai: "E hulihuli wahi mea paina ae ana keia no nei la, oiai, o ke ala ana mai la no, aole i paina a hele mai la. Ake ike aku la olua ika nui o kela poe e akoakoa mai la, a oia ka'u e hoopilipili aku la, he keu aku la ko'u ono i ka papa'i kuahonu. He ma'u no kahi mea hookahi, hala ae neia la pololi,"

noopiiuloa, "he manao maikai ia au /i-hoike gnu v la ahe mea pololei no i ko'u manao. Aka, nae hoi kaua e hopu e ika poe lawaia o waho nei, e kqmo malie aku nohoi kakou a kokoke aku iloko, a loaa aku kela poe i uka e au mai la i kai kohola, i kahi oka upena kolo, a na'u hoi e kokua dku ia oe i pair koke ai ko kakou. luhi a loaa hoi kau inaV * Nolaila, hoopau ae la oia i ka manao ana, e holapu i na auwaa lawaia mawaho o kuanalu, a nee like aku la lakou no loko me ka malie, o.' ka opio ke pili nei ma ka aoao oka mano mali-* hini, a o Kepanila, aia oia mahope kahi ukali mai ai, oiai, ua maopopo mua no iaia ka manao [ o Kaehuikimanoopuuloa, a oia ka ua opioala r pane mai ai: "Na'u kakou e alakai ma nei wahi aku, a mahope mai olua e nee malie ai. J ' Hoomaka mai la kefa e nihi hele ma ke kahawai o Wailuku, a ike kokoke ana ae nil' ka huli Hamakua a kahi e ku nei ka uwapo o. Kaipalaoa, oia ko lakou nei wa i ike mai ai i ka hookokoke ana mai o kekahi poe hee nalii, a manao ae la ke oia o ua mano auwana nei, oiai nae ka hoihoi ole iloko oka opio ame ke alii o Hilo no keia hana kolohe iloko o kona mau palena hoomalu. E hoomauia aku ana.