Ke Au Hou, Volume II, Number 10, 8 March 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE--KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE-KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE--KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"Ua oki, © noho malie oe/' wahi a Guruta, "mai hoino wale a manao lapuwale me kau mau kuko lalau iaia, ke paulele nei au i kana olelo, a mahope aku e ike ai nooei ka holopono o ke ano o kana meae hana nei." Nolaila, inahope iho oka hala ana o na hora ekolu oka hele auwana ana a ua mau kauwa nei a Cederica ame ko laua alakai iloko oka ululaau, hoeaaku la laua i kekahi wahi oneanea iloko o ka ululaau nui, a aia hoi i waena oua kahua oneanea nei eku ana kekahi kumu laau oka nui. Ua tihi ia a paa ia wahi e na lala o ua kumu oka nei, a e nioe ana iloko oka nialunialu o ua kumu laau la he elima mau kanaka, a o ke onoo lakou e holoholo ana oia ma ke ano, me he la oia paha ke kiai, malalo oka malumalu o ua kumu laau la ike aka oka niahina. A i kona lohe ana i ka halulu o na kapuai wawae e hookokoke aku ana, oia no kona wa i hoala koke aku ai i na poe e hiamoe ana, me ka lena pu ana o ua p©e la i ka lakou mau kakaka, me ke kaulona pu ia aku i kahi ana poe ekolu e hele aku nei. Aka nae, i ko lakou wa i ike aku ai i ko lakou alakai, oia no ka wa i hoihoi ia mai ai o ua mau mea eha nei ma ko lakou mau wahi iho me ka maikai, me ko lakou hoonani ana aku me he haku kiekie loa la, a pela pu i emi mai ai na manao hopohopo mai a Guruta ma aku. "Auhea o Mila?" wahi a ua alakai nei i ninau aku ai. <4 Ua hala aku nei i Rotehama, ?? wahi aka pane a kekahi o na koa. "Ehia ka nui oka poe i hele pu me ia?" wahi a ke alakai. "He eono ka nui, me ko lakou manao aia ilaila kekahi pomaikai/'

"A auhea hoi o Alana-a-Dale?" Ci Ua hala aku nei oia ike alanui o Waiting e kakali ana i ka hoi inai oka Abota o lovaula." "Po-no.a inaikai, oiai he noonoo kupono ana ia. Auhea ka moneka Feria?" "E kala no oia i hoi aku nei i ka halepule ona." "Ilaila ka hoi au e hele aku ai, 5 ' wahi aua Lokele nei i puana ae ai, "e hootnakaukau oukou e huli aku i ko oukou mau hoa, a e houluulu kolce mai i na koa elike me ka hiki, oiai he hana nui ka kakou e hana aku ai, a e hooikaikg, aku ana maloko oka eha anae ke koa. Maanei e halawai hou ai oukou me a'u i keia wanaao, alia nae hoi oukou e hele, ua poina ia au ike kauoha aku i kekahi mea nui e pono e hana ia. "Ua makemake au i elua o oukou e holo koke aku ma ke alanui e moe la a hiki i Forekuilatona i kahi e hiki aku ai ika Hale Kakela o Forona de Bufa, he poe koa i hoohalike i ko lakou aahu me ko kakou, a e lawe ana i kekahi poe pio he nui ilaila. E hakilo koke aku i kahi e hele ai o ua huakai la, a ina e hiki e aku ana lakou i ka Hale Kakela mamua oka houluulu ia ana mai o ko kakou poe, oka oi loa aku ia o ko kakou hanohano oka haawi aku i uku panai ia lakou, oka hoopai aku, oiai iloko o ko lakou wahi ponoi iho, e huli aku oukou i ko kakou poe apau e hiki ai ke hana aku ia lakou pela. "Pono no ke hookolo aku ma na wahi a pau loa a lakou e hele aku ai, a e hoouna koke aku i na poe mama a pan loa o oukou, i hiki-ai ke loaa koke ka lono i na hoa ma na wahi loihi, i hiki ai ke hoakoakoa koke ia mai lakou." Haawi mai la lakou i ka hoailona oka hoohiki ana mai, e hooko no lakou i na kauoha apau

loa ako lakou haku, a hele aku la kela ame keia ma kana wahi oka hank i kauoha ia ai. Aia manawa pu nohoi i hoohulipu ae ai ua alakai la o lakou ame kona mau hoa hele make kuamoo e hiki aku ai i Kapemanahuta, a keKele la kona mau hoahele me ka haawi an a aku i na hoomaikai ana, ma ko laua mau naau, no ke ano o kana hana, aka, ke mau la no ka hopohopo ana. Ia lakou i hiki aku ai ma ke ahua ma keia kapa oka muliwai, lie wahi oneanea ia, a e pa pono iho ana ka malamalama o a oia no ka wa i ike ia aku ai o na paia oka halepule o Kapemanahuta. Oia ka manawa i hiki pono ole ai ia Wamaba ke hoemi iho i kana walaau ana, a hawanawana aku la ia Guruta: "Ke manao uei au he hale ndho kela no ka poe aihue, a pela i hooko ia ai ka olelo nane kahiko," ( Tehea ia olelo kahiko? ?, wahi a Wamaba. "Eia nohoi la. oka mea kokoke loa aku i ka halepule, oia kai mamao loa mai ke Akua mai, ake hoomanao nei au pela io no keia moneka. Nana oe, ina oe e hoolohe aku ana i na leo himeni lealea i kupono ole ke mele ia e na keiki a ke Akua^' Ma ia manawa i hoea aku ai lakou ma ke alo ponoi oka hale o ua moneka la, a e himeni like ana ua Moneka Feria la ame ka naita eleele i ka hui o na mele ana, me ka ]go kiekie, a o ua mele la he mele kahiko i hakuia no ka poe ona, a penei kekahi mau lalani oka hui. E panee mai ike pola ia'u e Bule boe, bule boe E panee mai ike pola ia ? u e Bule boe, bule boe; Hoi lale lelenekini, ke inu nei la E panee mai ike bola ia'u e. U Q, aole kela he mau mele ano kaumaha/' wahi a Wamaba, "aka hoi, owai la ka mea ma ka inoa haipule e hiki ke hoolilo i kona hale mehameha i wahi himeni lealea iloko o na hale o ke kulu aumoe." "A owau no kekahi i manao me ia," wahi a Guruta, M oiai ua ike ia no he kanaka puni lealea ke kakauolelo o Kapemanahuta, a ua pepehi iho oia ika hapalua o na dia ma keia wahi. Olelo mai na kanaka o keia mau wahi, ua hoopii pinepine ka mea malama ululaau e Loopau i kona noho kahunapule ana, a e wehe ia kona aahu moneka, ke ole oia e malama kupono i kona kulana.,,

A oiai no laua e karnailio ana* oia no ka wa a Lokele i kikeke ikaika aku ai i ka puka oka hale-,a no ka wehe ole ia mai,ua kikeke hou aku la me ka ikaika a hiki ika haalulu ana o na lapa-uila-.'o. ka puka, a ua lilo ia i mea e hoopilikia loa ia ai oka Hamita ame ka naita. Nolaila, hoopau ae la ka Hamita i ka himeni ana a puana ae la oia, (( ma oka lianobano o kuu lei kolona'la, ke hoike mai nei ia'u aia he mau malihini hou mawabo. "A oiai lakou e komo mai ana, he mea kupono ole ia'u ke kahiko ana iho i keia aahu moneka, o ike wale mai auanei lakou iko'u himeni lealea wale i na opi o ua aahu laa la i keia mau hora'kuliuo ka po. ESa Molowa, ua no ia oe, he mau enemi ko keia ame keia kanaka, nolaila, eia kekahi o lakou ua kokoke mai ma ka ipuka, nolaila, e pono oe e kokua mai ia'u, elike me a'u i haaw T i aku ai ina kokua ana ika malihini hele auwana." "Pela io no/' wahi a ka naita, "na poe enemi ino, ke ake nui nei aue halawai pu me lakou e ke kahuna hemolele, he oiaio no kau i olelo mai nei, he mau enemi ko keia ame keia kanaka, he pololei no ia, aole e nele ana, aka, he mea pono nae noi ia'u ke karnailio me lakou maloko o na pale o kuu mahiole kila, mamua o ko'u karnailio ana aku me kuu mau papalina olohelohe."' E kuu hoaloha/' wahi a ka Hamita, "e hookomo iho oe ike po'i hao o kuu poo elike me ka awiwi i loaa ia oe, a e hoihoi ae hoi au i na pa mea ai a kaua ame na kiaha. I mea nae hoi e lohe ole ia mai ai oka nakeke o na kiaha, e hoopili mai oe mahope oka himeni a'u e puana ai. ,? Ike oki ana iho oia mau karnailio ana a laua pane mai la ka mea mawaho: "Eke kahuna pupule/' ia wa huli ae la oia a olelo aku i ka naita, U Q\ Aole he pilikia ana, ua hiki mai la ka hoopakele oka lehulehu." "Owai ia inea?" w r ahi a ka naita. "He hoaloha maikai oia." "Pela io paha, he haoloha maikai paha, aole paha." Ia wa komo mai la o Lokele a ike mai la i ka noho aku o keia kanaka, a pane mai la; "Ua poina anei oe i ko kakou kanawai paa?'' "E aha mai ana oe ia'u?" wahi a ua Feria nei, "ua ike maopopo au iaia, elike me ka ike pono ana oka ruakilo i kana pa ai," "Owai kona inoa?" wahi a Lokele. "0 Sa Anetonio Pohaku Wawa'u,' wahi a ua Feria nei.

"Of ua Inu nui loa ia at i ka waina e kuu hoaloha Feria, pela i oi loa aku ai kou kakahele ana i ka -. "Eke koa pana pua maikaij ,112 wahi a ka naita, "mai huhu oe i kuu haku hale oluolu, ua kipaku mua mai no oia ia'u, aka, ina e hoole paakiki mai oia i kuu wa i kikeke hoomau aku ai, ina ua kipaku ia aku oia e a'u." Pane mai la ka Feria: "Aole io hoi e ole ka liiki ia oe ke kipaku mai ia'u, he kali iho nohoi kou a pau ae kuu komo ana i kuu aahu omaomao, a ina aole e hiki ana ia'u ke hahau i 12 manawa maiuna o ko poo, alaila, aole io au he kahunapule oiaio, a aole hoi he koa akamai-."' A iaia e olelo ana pela, wehe ae la oia i kona aahu moneka, a ike ia aku la he apo ili i papalua ia o loko, i hoopuni ia ma ka puhaka, a e hoopuni ana hoi i kona lole huluhulu ahinahina. Komo iho la oia i kona lole omaomao ame ke kakini loihi oia ano like no, a pane aku la ka Hamita ia Wamaba, "E li mai hoi oe i na kaula o kuu kamaa, ae haawi aku no au i kiaha waina nou." "Q ka hapa uuku o kou waina, ina no ia he inau kulu, aole ia he mea maikai i uku imua o ke Akua, nolaila, e pono oe e hoomanao iho, he hana pono maoli ia uke kokua aku ia oe, a e lawe aku ia oe mai kou wahi noho hemolelo aku a hoolilo i kanaka noho ululaau hana hewa." "0! Aole a'u mea e kanalua ai," wahi aka Hamita, oiai he hiki no ia'u ke holoi i ko'u mau hewa," me ka wehe hou ana ae i kona mau aahu omaomao, a kahiko hou iho la me ka aahu moneka, a pela auanei au e lilo hou ai i kanaka maikai a lilelile." "Pela io no, i ka'u nana aku aneane io no oe e loaa aku,' ? wahi a ka mea kamailio lealea, a hoomau aku la no oia ike kamailio ana, "he mea hiki wale no ka ke kala ia eke eke palaoa?" I keia manawa no a laua e u kamailio nei, ke hoomau la no laua i ka hauhoa ana i ka li o na kamaa ame ke kapa kaua o ua Hamita nei. A ke alakai la hoi o Lokele i ka naita ma kekahi kuono oka hale, me ka olelo ana: <'E Sa Naita, ke hoomanao nei au o oe ka naita i puana ia ae, ka inoa o ke koa lanakila, i ko na naita malihini eae a pan ika la hoouka kaua elua o Ash by, nolaila, mai hoole mai hoi oe i ka'u noi ia oe ke oluolu mai oe,"

"Ke pololei hoi kau koho ana mai eke kaa maikai, alaila, e makaukau no au e hooko aku. nolaiJa, e pane mai heaha la kau mea i makemake ai na'u e hana afcu^' "Eia ko'umanao," wahi a Lokele, "e noi aku ia oe ma kou ano koa e lilo oe i hoaloha no ka poe nawaliwali." "Oia io no ka hana kupono na na naita hoopono a pau loa, aka, aole nae e hiki ia'u ke kokua aku ia oe, ina no kekabi mau ano hana eae e hana ia mai ana nou/' wahi a ua naita nei. "He mea pono maoli e kokua maj oe ia'u 1 ka mea i wahi a Lokele, "oiai ua manao no au he Pelekane oiaio maoli no oe, elike me kou ano naita oiaio a hoopono pela au e nonoi aku nei i kou ahonui e ae mai i kou lilo ana i hoaloha no ka poe nawaliwali, oia iho la ka hana kupono ana kanaka hoopono a pau e aloha ana i ka oiaio, oia hoi o na kanaka ponoi i hanau ia ma Enelani nei." *' "Eke koa kamahao/' wahi a ua naita la, "ke manao nei au, aole loa e hiki ana ia oe ke olelo * ae no ia mea he aloha, a i oi aku hoi oke aloha no Enelani, ame ke oia o kona mau kanaka ponoi elike mea'u nei. Ma ko'u noonoo ana, aole loa he mea i oi aku o kona aloha no kona aina iho i oi aku mamua o'u, oiai o ka'u i hana ai, he hana ia i hiki ole i kekahi ke hana ia mea mawaho aku o ka'u mea 1 ike ai. "Peia no ko'u ike, oiai aole loa i nele ko kakou aina nei ike aloha ia e kona poe ponoi, a pela au e manao nei e hai aku imua ou i kekahi moolelo oiaio. "0 kekahi poe powa ino loa i aahu iho i ka aahu hoonalonalo oka poe hoopono, ua lawepio aku lakou i kekahi mau alii Pelekane oiaio, a ke hoomanao nei no au ua poina ole iloko o kau mau hoomanao ana i ka inoa o Cederica ke Sakona ame kana hanai ka Lede Rowena, ame Atelana Caragaboro. Ua paapio aku lakou ame ka lakou poe kauwa, a ua kai ia aku lakou i ka hale kakela iloko oka ululaau i kapaia o Tonekiutalasona, nolaila. ke ninau nei au ia oe e ka naita maikai, a ma kou ano Pelekane oiaio hoi, e hiki anei ia oe ke kokua mai ia'u ma ka hoopakele ana ae ia lakou mai ka lima mai o kela poe powa o loko oka ululaau? ,, (E hoomauia aku ana.)