Ke Au Hou, Volume II, Number 11, 15 March 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE ELUA Ke A'o ia Ana o Ka-'Miki amb Ma-Ka'iolk i NA Al A KA LuA —KA HIHIA ANA I KO-KO Upena a Makalii a Noho i Kaupoku Hale—Ka Pakele Ana ('Koena o ke Mele Mai Kela Hela MaiJ Ua hoohalahala kahi akua Ua hookekee kahi akua Ua hoopunini kahi akua Ua hooninipo kahi akua Ua holohia a ku ke a ka pohaku Ua ai'na ia o Kona e ke akua Ai'na humu)iuir)u a mai'oi'o Poai ia a koe koena la He hakina na ke akua i ai a koe I koena na ka La e kupakupa nei E hoopunana i pumehana o Kona Pumehana wale, ke kini^o lalo e, I kaniku la, iwaenakonu o ka ino. Ma keia pule ko'ihonua e maopopo ai he aina o Kona na ka La, i ai'na e Jse akua a mai'oi'o, piha i ke a, ku ka halelo o ka pohaku ame ka pahoehoe, a ke hoi mai ka La, aole i kana mai ka La o ua aina nei, maloo na punawai o uka, a ai i ka Hapuu, ke Ama'u ame ka Pala, ke Ki, ka Hoi ame ke Pi'a. 0 keia hoailona mai kahiko mai a hiki i keia wa, he mau hoike oiaio maoli no ia o ka pololei o na moolelo hookumu honua o keia mau paemoku, e hiki ole ai ke hoopaapaa ia ko lakou oiaio ma na mea i ike maoli ia. 1 ka \va e hoi mai ai ka La a hoopunana ia Kona elike me ka mea i hoikeia maluna, a hala he mau malama, e ike ana oe i ka maloo o ka ai, ke kalo, ka uala, na mea kanu apau; maloo

na mea ulu a maloo ka mauu, me he la ua puhi ia i ke ahi ka ula mai ke kula a hoea i ke kuahiwi. Ahe oiaio no, o Kona ka aina i ai'na e ke akua a "Ho-akua ka La ia Kona," a oia mau no a hiki i keia la ka ai-kupakupa a ka La ia Kona, Kailua, aua kamaaina na kupa a pau ona Kona i keia hoike no na mea e pili ana ia-— "Kona Kai Opua i ka La'i -Opua Hinano ua malie." Eha malama o ke a ma ka po a ao ae o ka la ia o "Keahiwela," o ka la ia o ke "Akua o ke Ahi" i hele mai ai mai na paia kapu laahia o Nuumealani, mai na kukulu o Tahiti ke pakapaka-ua, Kea-papanuu, Kea-pa-palani, oia hoi o— "E—o, o Pele Honuamea 0 Hulinuu ke ahi a-loa naueue Tahiti Hoohakui nei nakolo ka leo o ka pohaku Kawewe uina ka ua maka o ka uwila Nakolo nakeke i ka mole o Hookumuhonua Olapa ke ahi —kulapa ke kai Hoee ke kai a Pele haki nu'anu'a i ka moana Ko kapuai e Pele Honuamea e keehiia Kuhia i ou Pokii la 1 ka ale-i, i ka ale-moe Ko hiamoe kapu e Pele —e, E ala e Mihakalani, Mihakahoni-a Halo -pa—Elieli-kau mai—e, E —o, i ko ino—a — O Pele ke Ahialoa e ola." Ma keia la i lioouna aku ai ke kupunawahine i ua mau moopuna nei e kapu-kai, a holo aku la ua mau kae'ae'a ala i kai o Honokohau, a ma kahi i kapaia o Kope-a, malaila laua i ka-pu-kai ai, a hoi ae la a luu i ka wai hui maopu-

opu o Kahinihiniula, he wai auau kaulana no na'lii, aia no keia wai ke huai mau ala a hiki i keia la, a o na kupa o keia mau lae kahakai, ua kamaaina lakou i keia kiowai huahua'i iwaena o ke a i ai ia a ku ka halelo e ahu ala. Pau no ka hi'u wai ana a ua mau aiwaiwa nei, o ka huli ae la no ia a pii, ia kikookoo ana no a hoomalo na lima, hookahi no ia leina aka mama, hoea ana laua nei i kahi o ka makuahine hanai o Ma-Ka'iole, oia oPohokinikini ame ka makuakane me Puuwalea, e u pulehu ulu ana. Ike mai la ka makuahine i na keiki kahea mai la, a hele aku la na keiki a noho iluna o na uha, a uwe iho la ka makuahine me ke aloha a pau ka uwe ana, ninau iho la: <4 I hea aenei olua o keia la wela hulili a olua i hou mai nei 0 ke kula panoa, ua neea e ka la o ka Makalii a maloo a ke ahi i ka honua, a i ahona no maua 1 ko mau pohowai no i hoale ai a lana ka wai, aia a po uhi mai la no ka ohu a kilikilihune iho la no kahi mea ua liilii, a mau no ka ulu o ke kalina uala, o ko maua ola no ia e noho nei, a 0 ka lau i'a no a ko piko i lawe mai ai oia no ka maua i'a e ai nei." "I ke kapu-kai ae nei maua i kai o Kape-a, a luu mai nei i ka wai opuopu o Kahinihiniula a ma-u pii mai la, a no kuu aloha ia olua i koi aku nei au i kuu pokii haku e ike ia olua a e nene i ke aloha ou o ka makuahine, ka mea nana i lei ia'u a hiki i ko'u nui ana, a pela hoi me kuu makuakane nana e auamo ia'u i uka i kai i ke kula ilima wela i la o Kukuikomo la e. "He mau Ia keia o maua iloko o ke kapu lono malama a ke kupunawahine o maua, no ka na'i ana a pau ka ike o ke kupunawahine o maua, i ailolo ai maua ma na mea apau i a'o ia ai maua a makau, a ma ka la kapu Lono-maka-hiki, oia hoika la o "Kealamuku," he anuenue ke ano, oia ka po a ao ae o Kane, oia hoi, e hoomakaukau mai ana ke Akua no ka huakai hele, o ka la ia e komo ai ka halealii a ka mamakuakane o inaua i kukulu ai e ku ala i uka 1 kapaia o Kaaipapaa, a ma ia la e oki ai ka piko o ka hale, a ai ke kalo, ka uala, ke ko, ka mai'a, a inu ka awa, kalua ka puaa, he puaa kalana mai kela pe'a a keia pe'a o ke kupono o

Kiikahala ame ka okana o Kohanaiki ame na ili o ke ahupuaa o Kaloko, mai Kiki a Kukuihaa, ame ka lele o ke kaikamahine a ke alii o Ulawini ka inoa, a Ahauhale ame Pukakiu ke aliiwahine. He la nui ia, he la komohale a ua makemake maua ia olua ame ko maua mau ohana a pau loa e akoakoa ae no ka la nui e komo ai ka hale kapu o maua.'' Ua ae aku la na makua no ka hiki mai ma ia la nui. "He nui na lealea e malamaia ana ma ia la ma ke kahua le'ale'a o ka makuakane o maua o Pohakuokane, a he nui na kanaka a me na keiki akamai e hoea ae ana malaila no ka lealea ana." I ke kokoke ana mai i ua la nui nei, ua hoounaia na luna e kala no ka hele ana mai i ka la nui o na keiki a Kapaihilani ma laua o Pohakuokane, na moopnna aiwaiwa hoi a Ka-uluhenuihihikolo-i-uka, a ua nui na mea i hoomakaukau ia a piha na hale papaa, na hale aipuupuu a pau. E nana hou aku kaua i ua mau kae'ae'a nei o Kalamaula, o ka Home paa i ka uhiwai i ka waokele uka iuiu o Kaukahoku. Ika hiki ana i ka po o Kane, kapu iho la ua mau moopuna nei a Kauluhenuihihikolo-i-uka, a kani nohoi ka pahu o na heiau, oia hoi o Pohakea, o Ohiki, o Kaukeano, O'u-nui, o Honuaiwa, o Puuhoolelelupe, Kaukiekie anie Haleolono. O na 'lii na kahuna a pau, moe iho la lakou i ke kapu elike me ka mea maa mau ia au, a o keia mau heiau, eia no ke waiho nei na pae oia mau heiau i keia manawa, a ina e hiki ia mau po, e lohe ana no na poe e noho koke ana malaila i ke kani o ka pahu o keia mau heiau a hiki no i keia la, au e ka mea helulielu e pahaohao iho ai no kela mau haawina kamahao oia au i kunewa aku la i o lilo, a kaua e hoomanao ai i ka neneihikapu oka malama ana a na kupuna o kakou i ko lakou manaoio hoomana akua ana iloko o ka mana, ka uiake ame ke ola a ku i ka moku. Oiai no ua mau aiwaiwa nei a kaua e moe la, ua lohe ae la laua i ke kani o ka paliu, ame ka puniu kapu Heiau ame kapu Akua, oia hoj

0 Laukapalili am6. ; Hikiau-pe'a, a kani nohoi ka pu mu'a hala, a ke kupunawahine o laua, oiji hoi o Luahoomoe, a lohe ae la laua 1 ka holoholo o keia leo iluna o kaupoku o ua hale nei o lakou. 1 Tahiti ka po e niho-eleki 1 Nuumealani ka po e niho eleki I hana ka po e niho eleki Makaukau ka po e niho eleki Makaukau ka awa e niho eleki la ohi ka pili ohi ka po Ia ohi ka pili ohi ka pawa Ia ohi ka pili ohi ke alaula la ohi ka pili ohi ke ao la E ala e Kahueloku i ke kihi o Kaelo E ala e Nana i ke kihi o ka malama E ala e ka maka o ke ahi la E ala e ka maka o ka uwila la, E ala e ka maka o ke Akua la E ala e ka maka o ka hoku la E ala e na moopuna a'u nei la A Kauluhenuihihikolo-i-uka A Hihi-kaupe'a-kaumanamana-i-ka-nahele A Kaohukolo-mai-iluna-o-ka-laau A Lani-nui-ku'i-a-mamao la E makaukau la, E liuliu la, E iho e komo i ka hale lau Ia ka hale nui aumoku He moku, he kalana He ahupuaa, he kaulana aina Kalaia i na kukulu o Tahiti-ku I na kukulu o Tahiti-moe I na weljjjlau o Hookumu-hoaua I ka nuu o Nuumealani He lani ka hale o olua la He honua he papu ulu ke kahua He kalana ka waho He ahupuaa ka loko Wahia ka papa, ku ka papaiaoa Komo i ka lllu hoopa-e-e i kona kin6 Ka ulu ia nana e kaa ke kahua loa lle inoa lau Kamehaikana no ia wahine He lau, he kini, he mano ke kino O Haumea nui a ke aiwaiwa e, Noa la, laa e, kapu la —Ola." Ala ae la ua mau eueu nei a ku ana imua o ke kupunawahine, ua aahuia ua kupunawaliine ala i ka upena kupua, ia— "Kuukuu ka Upena." he pa-u mahuna kona e kua aua naa ka puhaka

a hawele i ka lope hualala, a e paa ana ma ka lima ka paha i kamaahaia i ka £trhiniu me ke olona a paa, oia o— Lono-a-ku'i-kapihe-a-wawa Ame ka Pu Hinano-mu'o-hala o Lua-hoomoe-a-ipo ame na Puniu Kapu oia o Laukapalili me Hikiau-pe'a Haawi mai la ua kupunawahine nei ia KaMiki i ke kanoa kapu lono-niakahiki, oia hoi o Hoku-ula, ameka mauu kapu lono-malama, oia hoi o Kalau-o-ke-Kahuli; a o na puniu kapu akua a kapii heiau, haawiia ia Ma-Ka'iole, a o ke ahu mooua pakaukau panee ika loaame ka laula, owiliia ae la a paa i ka manamanalima iki oua kupunawahino nei o laua, a kena mai la i na moopuna: "Kuu ia ka mama o olua a komo iloko o ka hale o olua, i mohai aku olua i ke Akua, ola. oiai, eia ke a'a o ka awa a olua ke kolo nei ilalo o ke kumu ame ka mote oke kupunawahine kino lau o olua, o Ohia-nui-moe-awakea. Hopua aku a hukia mai." Hopu aku la nohoi o Ka-Miki, a hookahi no ia hukina, nahae pu mai la kahi aoao o ua awa hiwa uei ua hele a io-iole nui me he la ua mahele ko'i ia, a haAvele ae la ua eueu nei a paa i ka manamana nui o ka lima. "Mai komo olua mamua mai o ka hale, aole hoi mahope aku, aka, ma ka hakala olua e komo aku ai, i ole olua e ikeia e na kiai ame na kahuna e ku kiai ala no ka uhau ana mai a alana mai i ka puaa, ka i'a ula, ka awa, ka moa hiwa, ka malo ia olua mawaho o ka hale, aole hoi iloko oka piko oka hale o olua. No ka mea, ke ike nei au i ka manao o na kahuna, e hoolei ia olua iwaho e alana ai, i ole e paa ka ike a'u i a'o ai ia olua, a i lilo" ai olua i mea hoopili wale aku ame ka olua mau mamo malalo aku o hai, oiai, ua oliumu malu na kahuna me na alii apau o Kaloko e ka ia olua i ka pohuehue.

(E hoomauia aku ana.)

Hoolaau na aumakua wahine hapa-haole e pa'i-kauhale nei i ponokoho balota. Aoe e nele ka ae mai ; o