Ke Au Hou, Volume II, Number 11, 15 March 1911 — He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU [ARTICLE]

He Moolelo no ke Ahi o Enelani Sa Naita Odisa KA METALA DALA O KE KE'A HEMOLELE—KE KAE'AE'A O KE KAHUA MOKOMOKO O ASABE—KA MEA I KAPAIA KA ILIO HANU MEHEU POHIHIHI, A I OLE, O KA NAITA HELE-ULUULU

"Ke hoohiki aku nei au* imua ou a imua o ke Akua kiekie loa, e kokua no au ia lakou, aka, ke makemake nei au e ike pono i kou inoa, i maopopo ai ia'u kau e nonoi mai nei ia'u i na kokua ana ma ko lakou aoao." "E kala mai oe ia'u e ka naita maikai, lie kanaka inoa ole au," wahi a Lokele, "aka nae, owau kou hoaloha o kuu aina, a! no ka poe make«ake o kuu aina, alaila, ine keia ano'au e hiki ai ia oe ke hilinai mai ia'u. Ao ke koena aku, « pono oia e huna ia, elike me ka loihi o kou %ana ana ia oe iho, a oia ka'u e nonoi aku nei ia «•, e liilinai mai oe i ka'u mau olelo, a hiki i ka w* • hoopakele ia ai o na piō, alaila, elike auanei M« ka oiaio o ka'u mau huaolelo, me ho la he oM» »a ka naita i hookomo ia me na kapa gula.'' "H« manaoio no au," wahi a ua naita la, oiai «a maa no au i ke kilokilo ana aku i na ouli • kamaka, a ua hiki pu nohoi ia'u ke heluhelu aka i kou mau manao ame ke auo o kau kamailio aaa. "Nolaila, aole no au e ninau liou aku ana ia aka, e kokua.no au ma ka hoopakele ana i na pio i hoopilikia ia, a o ka'u ia e nonoi aku nei ia oe, e hana kakou me ka manao hookahi." I ka pau ana ae o ka Wamaha hana me Feria, oia no ka manawa i hele aku ai ma ka aoao o Lekele, a lohe maopopo aku la oia i na olelo hope aka naita i pane aku ai ia Guruta. A oia nohoi ka ua Guruta nei i pane aku ai: "Pela io no e kokua ia ai kakou, a hd ma«aeio no ko'u o ka oiaio o ka naita, ka palekaua i oi aku o ka ikaika mamua o ka pule a ka Hamita, ke hui pu ia me ka hoopono oke kanaka pana pua. Ma ka'u ike no Lokele, ua hanau ia keia ka-

naka i keia ao e aihue i na dia, a o ke kahunapule hoi i hoohanau ia mai oia i hookamani nui no ke ao nei "E pono oe e hoomalu e Wamaba," wahi a Guruta, "malia pela no elike me kau i raanao ai, aka, he mea pono nae i ke diabolo ke hoala mai i na manao maikai. Pela nohoi au i manao ai, he mea maikai maoli ē ia Cederica ame ka Lede Howena, a oia ka'u e ike nei, aneane maoli e hiki ole ia'u ke hoopakele ia laua ame ko laua lehulehu." • A i ka pau ana ae o keia mau olelo, oia no ka manawa i makaukau pono ai o Feria nae na mea kaua, paa ae Ia ka pahi ma ka aoao, o na pua hoi ma ka poohiwi, a o ke kakaka i ka lima, a oili aku la oia no mua i waho o ka hale me ka ukali ia e kona mau hoa. Ia lakoii a pau i puka aku ai mawaho o ka hale, oia no ka wa a ua Feria nei i ki mai ai i ka puka o ka hale, a liuna iho la i ke ki malalo o ka paepae o ka puka. Olelo aku la o Lokele, oiai lakou e ku ana mawaho o ka hale: "E Feria, ua makaukau pono anei oe no na hana e hiki mai ana i keia po? A i ole eia no na kulu waina ke naholo la iloko o kou poo?" "He poniuniu wale iho no i kuu poo ka mea i koe, a oia ka mea i hehi e ai o kuu mau kapuai wawae, aka, ina no he hookahi o'u olopu wai wale no a'u iūu aku ai mai ka puuawai mai o Sa Dumabatona o ka pau no ia." Hele aku la oia a kupou iho la iloko o ka punawai, a ku aku la hoi kona mau hoa « nana i kana inu ana, a ke hoomaopopo aku, me he la, he makemake maoli no kona e omo i ka wai o ka punawai i maloo. Ua aneane no e hapaha hora ka loihi oia inu ana mai ona, a i ke ea ana a*

iluna, olelo aku la ka naita iaia: "I ka wa hea i inu nui ai oe e ke kakauolelo hemolele i ka wai 0 ka punawai o Kopemanahuia nei elike me keia?" "Ke noomanao nei au, ikawa e kaihe ana o ka punawaLwaina ma kekahi puka okoa, a i nele ai au i ka mea inu ole,'' ame ia mau lmaolelo ana, 1 lalau aku ai oia i ka wai o ua punawai la api ae la i na maka, a holoi ae la i pau ke poaeae o na maka. A i ka pau ana oia apana hana ana, oia no kona wa i oniu ae ai i ka laau nui ana e paa ana maluna o kona poo i like ke kaa ana me ka poahi o ka enamakani, a e hookaa ia ana hai ua pauku laau la e ka manamana lima hōokahi, a puana ae la: "Eia i hea kela poe haowale nana i lawe pio aku i kela poe malihini me ke kue i ko lakou makemake? Ua makemake loa au e hookau aku i na hauna o ka'u laau punahele maluna o ko lakou mau poo, a elike auanei na poe he umikumalua 0 lakou me ke kanaka hookahi imua o : a, oke kakauolelo hemolele." Pane aku la ka naita eleele: "Mai olelo iao oe e ke kakauolelo hemolele, a i ole, e ke kahunapule paha, oiai aole no i manao nui ia kela mau inoa i keia manaWa." "Ma o Sana Keoki ame na Deragona a pau, aole au e pono e kapa hou ia mai he kahuuapule, ke kau keia pua laau ma kuu kua, a ke aahu au 1 kuu kapa omaomao, a ia wa, ua hiki ia'u ke inu a olelo ino elike me ko'u makemake. "A ia manawa pu e hiki ai ia'u ke hooipoipo pu me na kaikamahine a kanaka o loko ona ululaau o Ridina Komohana nei ina au i inakemake e hana pela." I ka pau ana o keia mau hauwalaau ana a ua kakauolelo hemolele nei, oia no ka wa i pai mai ai o Lokele: "E hele mai me ka walaau ole, ke ike nei au aole i kana kou walaau i nei po e ke kakauolelo. "Ua like maoli no ka nui o kou leo i ka'u hoomaopopo aku elike me kau haiolelo ana o ka pule po, oiai ka inakua Abota e liiolani malie ana i keia manawa o ke kulu aumoe iluna o kona mau uluna palupalu hulu nene ame kona bela lau lāau," a kaa aku la i ua Lokele la ko lakou pailaka ana.

Pane mai la oia: "E awiwi mai oukou, mai lilo aku oukou ina ihohee a Feria, i hiki aku ai kakou i ka manawa kupono no ka hoopakele ana mai i na pio, a i ole ai hoi e kau ia aku na hana hoomainoinQ lima ikaika maluna o napio wahine. Oiai, he hana pono no īa kakou ke.awiwi, i hiki ai ia kakou ke Koulwulu mai 1 ko kakou mau koa, a ina hoi ua loaa mai la kekahi mau kokua uuku, alaila, ua lawa no ia no ka hoopio ana aku i ka hale Kakela o Reginala Forona de Bufa," Heaha?'' wahi a ka naifca me ke ano hikilele, "he oiaio anei ka'u e lohe nei, o Forona de Bufa anei kai keakea wale aku i ko ke alii mau alanui a powa wale aku i kona mau makaainana? Ua hoolilo anei oia iaia iho i mea hoopilikia wale aku i ka lehulehu? Ahe mea hoopilikia anei oia i ka lehulehu e Lokele?" Pane mai la ke kakauolelo: ''Pela ko'u ike, he kanaka aihue oia; a he kanalua ko'u i ka oi ana aku o kona ano hoopono mamua o ka akahi hapalua o na kanaka aihue i ike mau ia e a'u." "E hele mai oe e ka Feria,"' wahi a Lokele, "a ua inakemake au nau kakou e pailaka a hiki i ko kakou wahi e akoakoa ai me na koa, e waiho iho i ke kamailio ana no na, mea e, i ke ano hoopono ame ka oiaio. J ' Nolaila, e hoalu iki kakou ia lakou nei e hele nei i kahi e hui aku ai me na kokua no ka hoopakele ana i na pio, a e liuli ae-kakou a nana no na mea i hana ia aku uo Cederica ma. Oiai 0 Lokele i haalele aku ai ia lakou, a liuli hoi uiai la oia no ka houluulu ana i kona mau koa, a hiki aku la i kahi o ka Hamita. Ia wa like, ke lawe pupuahulu la na powa i na pio no Regininala Forona de Bufa, oiai oia kalii a lakou i manao ai he wahi kupono e hoopaa ai ina pio. Aia lakoa e alakai nei iua mau pio nei a lakou, uhi mai la na eheu o ka pouli o ta po,a mamuli o ka pouli aaki o ka ululaau pela 1 hu ai mau ai lakou iloko o ululaau la he ekolu a i ole eha inanawa. Oiai lakou e liuhewa nei i keia mau hora o ka po, lohe ia aku 1» ka leo o na alakai e olelo ana: "E haalele mai oe ia makou e Bracy, a holo i loka," 'vahi a ke Temepela, ua kauoha ia niai oe e hele aku ilaila, no ka hoomakaukau ana i ka Lua o na mea huna a oukou, i haua ai mainua.''

"Ke maopopo la no iA oe, oiai o oe ka lua o na naita nana e kokua nui nei ia Keoni ma kana mau hana a pau, nolaila, e pono oe e holo koke aku i ke kahua o kou -pomaikai, me ke kali ole ilio." "Ma ko'u manao ana," wahi a Braey, "ua lawa loa au, a nolaila, aole au e haalole koke iho ana ia oukou a hiki aku na pio i ke Kakela Forona de Bufa. Pela au i manao ai, ilaila aku au e hoike inaoli aku ai ia'u iho imua o Kowena, a pela au i manao ai ilaila e palupalu mai ai kona ano uahoa, ae hoolohe mai ana oia i ka'u mau olelo." "E De Bracy," wahi a Beriana, "heaha kau mea e kamailio nei? A heaha hoi kou mea e hoano hou nei i kau mau olelo?" "Heaha kau ninau, oiai, aole he mea e pili ana ilaila nou," wahi a Bracy. "Ke manao nei au, o keia mau hana a kakou," wahi a ke Temepela, "aole ia he hana e hooili mai ana i ka hanohano maluna iho o'u elike me kou e Fizure." "0 ko'u mau manao no'u ponoi no ia," wahi a Bracy, "maopopo no ia'u e akeaka 110 ke diabolo i ko lakou wa e kamailio ai, ua powa aku kekahi aihue i kekahi aihue. Ua maopopo no hoi ia makou ina e hoopuka mai ke diabolo i na Luaipele ame na bitumena mai kona waha mai, aole 110 ia he mea e hoohuli ia ae ai ke Temepela mai kona mau manao paa ae i hilinai ai." "E ko makou alakai o na hana kuikahi a pau,' wahi a ke Temepela, "ua ike no oe i ko makou kulana, he poe liooko makou i ka makou mau olelo hoike, a aole e hiki ke hopohopoia." "Pela io paha," wahi a Bracy, "aka nae, aole nae e hiki ia'u ke haawi aku i ka mana ia oe, e hiki ai ia oe ke apiki mai ia'u no neia mau mea a kakou e hana nei, no ka makana a'u i hooikaika ai e loaa i waiwai ponoi no'u." "Lapuwale maoli 110 oe, heaha iho la kau e hopohopo noi? Aole anei oe i hoomaopopo i na kanawai o ko makou kulana?" "Pono," walii a Bracy, "ina pela, alaila, e pono e malama pono ia na pio, elike me ka niea i hooholo mua ia ai ma ka aina o Palekekina, a pela au i inanao ai, e hooko pono ia aku pela." ' E Hracy," walii a ke Temepela, "e pono io oe e lolie i ka oiaio o ka'u e olelo aku nei ia oe,

aole au i manao nui no kau Lede, nona na maka nohea uliuli poni maikai, aka, aia no iloko oka huakai pio kekahi i kupono e lilo ihoapili no'u.'' "A!" wahi a Bracy, "o ke kaikamahine opiopio kuewa anei kau e manao la i hoa nou?" "Kuhihīewa oe/' wahi a ke Temepela, "aole o ke kauwa wahine ka'u mea e lawe ai i hoa no'u, aia no iloko o ka huakai pio kekahi waiwai makamae waiwai nui, i like no ka nani me kau e anoi nei." "0 ke kaikamahine ludaio nani ka," wahi a Bracy. Pane aku la o Boisa Guilabeta: "Alaila, ina au e lawe ana iaia, owai la ke kue mai?" "Ma ka nana aku, aole no he mea e kue ana, ke ole nae ia he mea e kue aku ai iko oukou rula ma ka hoohui ana ia oe iho me ka ludaio." "He oiaio, ma ko makou rula," wahi a Guiiabeta, "e hiki no i ko makou poo kiekie ke ae mai i na mea a pau loa au i makemake ai, ke hoike mua aku oe iaia, au i manao ai he mea ia nou e pono ai." "Ke ike maopopo nei au i kau mea e hana nei," wahi a Bracy, "ua oi loa aku kou noonoo nui i ka waiwai o kela elemakule ludaio, mamua o kou noonoo i kela kaikamahine." "Ae, o kau e olelo mai nei, aole ia he pololei," wahi a ke Temepela, "oiai o ka hapaluawale iho no ia o ko'u iini, mamua o na helehelena nohea ui o kela kaikamahine ludaio. Aka nae hoi, he pono no ia'u ke mahele i hapalua o na waiwai 0 ua ludaio la no Forona de Bufa, oiai, aole pono e hana wale kakou i kona hale me ka uku ole aku. "Ua maopopo no ia'u ka'u makana e lawe ai! a aole hoi i kulike me kau e koho wale nei no, a ke loaa ia ia'u, alaila, e lilo auanei ia i pua hoonani makamae no ko'u keena hookipa. I ko'u manao ana, lie oi aku o kou pono ke hoi hou aku 1 kahi o kau hana, me kou hopohopo ole mai i kekahi hana e hana ia aku ana. ' "Aole e pono pela," wahi a Bracy, "aole loa au e awiwi aku ana i ka hoi ana i ke kulanakauhale a hiki i kua ike pouo ana ua eo mai ia'u ka puuwai oka mea au i lia ai. Ua maopopo no ia u ka oiaio o kau mau olelo, a pela no i loaa ol® ai iloko o ko'u puuwai kekahi kiko e kanalua ai, aia kekahi mea kupono ole e liana aua no'u."

{E hoomauia aku ana.)