Ke Au Hou, Volume II, Number 13, 29 March 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE ELUA Ke A'o ia Ana o Ka-Miki amb Ma-Ka'iole i NA Al A KA LuA—Ka HihlA ANA I KO-KO Upena a Makalii a Noho i Kaupoku Hale —Ka Pakele Ana A he mea oiaio, ua ho-a ia ka imu ahi nui launa ole, a laweia aku la ua kahuna nei a kiola ia iluna o ka imu ahi e a-a ana, a kapaia ia wahi o "Kepuhikanaka" a hiki i keia la, aia no malalo aku o kahi i kapaia o "Kaaipapai," no ke puhi ia ana o ke kino o Kaluaolapauila ilaila, a oia ka mea i kapaia ai o kela kupono o ke ahupuaa o Kaloko, o Kiikahala a hiki inai i keia la, no ke kii hala ana o keia poe kahuna i ka hale o na keiki a Kapaihilani ame Pohaku-o-kane. O ka inoa mamua aku o keia ili aina o Ohiki, a oia kela heiau o Ohiki ame kela punawai i kahakai i kapaia ka inoa o Ohiki, a oia ka wai o keia mau aina e kii ai ke hoi mai ke kau paapaa la o ua mau kaha 'la, ,a ua kamaaina na poe apau ma keia mau wahi. Maanei e ka mea e heluhelu ana, e waiho kaua i ua kahuna la ua lilo ipuulehu kona kino kanaka, a koe aku kona kino mano e noho aia iloko o ke kai, a mahope e kamailio hou ai kaua no ua kino mano ala, e nana aku kaua i na hana o ka la lealea. MAHELE ekolu Ka Ai-Lolo ana o na Moopuna a Kauluhe-nui-hihi-kolo-i-uka—Lawalawa-Kua na Ai a ka Lua—Ulupaia na Kumu Lva Kaui>ana Kukala ia m&i la ka lon hoomak&ukau no ke konu> ana o ka halo, ame ka ai ana o na

ai i hoolaa ia ona ano like ole. Oko'a kahi o na kane, oia hoi na'lii ai ahupuaa, ai kalana a hoea i na poe noho haku one, a pela hoi me na kuhikuhi alakai oia hoi na kahuna ame na elele ame na poe noho aku malalo o lakou, a pela no hoi na 'liiwahine ame ka lakou mau haiawahine, aia lakou iluna o na mi'a moena ame na paepae kahi i lomilomi ia ai e na kauwa. I ka mannwa i makaukau ai na mea apau a hoomaka ka ai ana, ua kahea ae la o Ka-Miki penei: Aia la, aia la, aia la, O ka hale kapu a ka makuakane o maua O ka awa kapu a ka makuakane o maua O ka mai'a kapu a ka makuakane o maua O ke ko kapu a ka makuakane o maua O ke kalo kapu a ka makuakane o maua 0 ka uala kapu a ka makuakane o maua 1 hoonoho ai i na kiai e malama Ia Mu-mu me Wa-wa elua laua Ia Hoolono ame Hoolohe elua laua Ia Ka ame Ha elua laua Ia Ku ame Noho elua laua I hoonoho ai e kiai ia Kahalenuiaumoku He moku, he kalana He ahupuaa, he kaulana aina Ia Lena ame Lohe elua laua Ia Loli ame Leho elualaua Ia Leina ame Lele elua laua Ia Lawe ame Lalau elua laua Ia Lou ame Lua elua laua Pau na kiai a kuu makuakane la A Pohakuokane-ku'i-hono-i-ka-moku A kuu makuahine kapu i ka lani-uli A Kapaihilani-uli-o-Nuumealani O ka lani kahi noho oia wahine K ola ia waua i n? kama a olua. X kft wa i pau si o kew kahoa ana, ua hoo»

maha iki iho la ua Ka-Miki nei a liuliu a hea hou ae la penei: Ano aloha wale mai no na maka 0~~ I heleia i ke kai uliuli I ke kai melemele I ke kai popolohua-mea a Kane la Ke-ehi—a, ke-ehi —a hoi, I Tahiti-ku, i Tahiti-moe, I Tahiti hoalahia nei la E ala oe e Kauilanui-make/ia-i-ka-lani Nana ia ke kupu, ka eu la, Ke kolohe nui o na moku Ke ha'i mai nei ke Akua i ke ola la, Ua ola loa no —a. A pau keia pule a ua eueu ala, ua hahau hou iho la no oia 1 keia pule hoonani. (E hoomanawanui mai e kuu hoa, oiai, o keia mau kulana pule ke kumu i pomaikai ai na poe kahiko o Hawaii nei), a oia keia: E iho e kikoo-koo ka lani-nuu E ala e kikoo-koo ka honua-mea E Mihakalani, Mihakahonua E Hulinuu i ka papa-honua i ka maka o ke ahi E iho e Lani-pipili e Lani-oaka E iho e Lani-papanuu-papa-lani E iho e Lani-kiei, Lani-halo ■ E ala e Lani-nui-ku'i-a-mamao E iho e Laniuli-wahine-o-Nuumealaoi E Kamehanalani, e Kamehaikana O Ku'i ke akua i ka mahele nuu 0 Nuumealani-nui-manomano E ala e Kamakaokeahi-a-loa E iho e hoelo i ka maka o ka uila E ala e Kane-Wahilani a lani-nuu E ala e kikoo-koo ka mauna E ala e kikoo-koo ka makani E ala e Kaneluhonua-papa-mea E ala e Kahuli-eli-papa-honua-mea E iho e Ohia-nui-moe-awakea E iho e Kumakua-moe-awakea E na Wahine-moe-awakea E iho e Kauluhenuihihikolo-i-uka E Hihi-kaupe'a-kau-manamana-i-ka-nahele E iho e Kaohukolo-mai-iluna-o-ka-laau E komo i ka hale o maua o na pulapala E alana i ke kahua o ka hale o maua la e, 1 ka Ulu Kamehaikana-papu-ulu la Kapu i ka lani, kapu i ka honua la e, Amama ua noa, Holuiu ai:a ka makani a hoonaueue pu ia ae ua Iml" uei, Ima kft lau o na | ka w».

kani, a po'i iho la ka ohu mai ke kuahiwi a hoea i kaupoku o ua hale nei, pani ia ae la ka wela o ka la nui manomano a maalili ae la ka enaena okooko o Kaonohiokala. Ia wa i ike aku ai na mea apau i keia mau luahine ua hele' nohoi a poohina na lauoho e noho ana i ka piko o ka hale, o kekahi e hoka ana ika awa, a o kekahi e kahee ana iloko o na apu, a e paa ana kekahi i na puniu, a na ka eha o na luahine i hoainu mai ia Ka-Miki ame Ma-Ka'iole, O keia poe luahine ua ohu ika maile, ka palai, ka ieie ame ka lehua, ke kupalii, ka na'ena'e ame ke kupaoa, a ua puia pu o loko o ka hale i ke kupaoa onaona, aole i kana mai. Kahea mai la o Ka-Miki me ka leo nui i ka pane ana mai: "Ua noa. Oia, je ai e kini a kinikini, e ka mano a manomano, e ka lehu a lehulehu, mai kela pe'a a kefa pe'a, mai uka a kai, ka paa iluna a ka paa ilalo, ka hookui a ka halawai, ai ku, ai hele, ai noho a moe la. Oia hoi, e kamau, e kupou, e kiikii a naanaa la." Ke ai a hoonuunuu ala ua poe nei, a hiki ir ka lilio ana o na opu i ka ua mea o ka piha ino i na mea ai like ole, a loaa ka lakou hana e hookikii ai. A aia hoi ke inu ala ua mau keiki nei i ka awa, hele a pau ka hale papaa awa a ka makuakane i hoopiha ai, ona nohoi ua mau keiki nei a haule hiamoe, oki mai la ka ona o ka awa i ua mau moopuna aiwaiwa ala a Kauluhe-nuihihikolo-i-uka, a o ua poe luahine nei hoi keia, nalowale honua iho la me ka ike ole ia, mahea la i hele aku ai? Aole i kana mai ke pahaohao o ko lakou wahi o ka nalo ana aku. O na le'ale'a ame na hana hooikaika kino, ua kala mai la ko Pohakuokane alii paa ahupuaa a noho kalana oia o Keahiolo. Eia na lealea mua e malamaia ai: Ka hakoakoa, ke kulakuia'i, ka mokomo'ko, ka ha'iha'i, ka u-ma, ka hopu-hopu, ka lele, ka ulumaika, ka hukihuki, ka auamo, ke kamakoi kanaka, ka 00-ihe, ka wala-laau, ke ka-ka laau, ka nounou pohaku, ke ku'i-a-lua, ka lua, ka pikoi, ka hakano, ka uneune uha ame ka loulou manamana, a o ke kukini nohoi ka panina. Ua hele aku la na luea apau no kg kahua Ualea o IwMwaa no ka iko ana i na \m laeula

ma ia hana oia au i hala, a oia na hana e ikeia ai ke koa, ka ikaika, ka wiwo ole, ke akamai a me ka eleu, a oia na poe haku aina a kalana aina, na pukaua aiwaiwa, na koa wawahi poo makani puahiohio o na kahua hookelakela ikaika, a o na hiapa'iole hoi o na ike like ole i kapaia "na pokii o na alii aimoku." I ka hoomaka ana o ka aha lealea e hui, a ku na moho, he mau keiki keia na na'lii o Kalaoa, na Kahouhale ma laua o Malumaluiki, o ka inoa o ka iaua keiki o Kahokukahi, a o kona hoa mokomoko o Kana-ha, ke keikialii o Honokohau-iki, a Puunahaha laua o Kamakaoiki. I ka hui ana o ua mau moho nei a hopu aku hopu mai, aohe paa, oiai, ua hamo ia a pahee ka ili, na lima, ame na wahi apau o ke kino i ka aila kukui hoopakika, hele a- hinu a pahee, a ua ako ia nohoi ka lauoho a nemo maikai ka puniu ine ka pakika pu i ka aila niu. Ua halii ia ke kahua mokomoko me ka lau ama'uma'u, ka lau kukui, ka lau-i ame ka lauhulu, hele a nolunolu, ua hanaia nohoiakiekie i oie e eha ke haule iho. I ua mau kae'ae'a nei e nonoke ana i na oolea o laua, aohe paa o kekahi ame kekahi, a hiki i ka hoopau maoli ia ana, oia ka wa i kanikani pihe ae ai na leo hooho no ka like o ke oolea o keia mau keiki, a na keia mau leo o ke anaina e hei ala ilalo o Iwaawaa, i hoopuoho aku ia Ka-Miki, a puoho ino ae la me ka ninau ana mai i na kiai: "E Lena ame Lohe e; heaha hoikeia pa-ia o ka leo e ne-i nei a kanikani ka pihe o keia awakea, a'u e lohe ala?" Pane mai la na kiai; "He aha lealea na na'lii aia la ilalo o Iwaawaa, i kahi o na halau lealea o ka makuakane o olua.'' "Ileaha na lealea e malamaia ala?" wahi hou a Ka-Miki. "O na lealea hooikaika kino,oia ka hakoakoa, ke kulakula'i, ka mokomoko, ka ha'iha'i, ka lua, ke kukini, a he nui wale aku o na īealea like ole, 110 lakou na leo kanikani pihe hauoli a-u e lohe ala ilalo o Iwaawaa,'' kiai olua i ka hi&raoe o ka haku o ka•km>i «» i|soe no k« m i k» »wd, * i &)« m a

ninau mai ia'a, e hai aku olua, ua iho aku nei e hoolohe i na pukani aiwaiwa o ka aha lealea a na'lii, aia la ilalo o Iwaawaa." O ke ku ae la no ia o ua eUeu nei a kaua a maloeloe, hawele a paa.ka puali oka malo a koheoheo mahope, o ke kahea aku la no ia i na kiai puka e kunihi, ia oni ana no, he hu na ka makani me ka wela mahanahana ka laua i ike, nalo ana ua keiki nei me ka maopopo ole o kahi i oili aku ai, a lilo iho la ia i mea pahaohao loa 110 ua mau kiai ala i ke kupanaha o keia keiki a ke alii. Oiai ke anaina e uwa a e kanikani pihe 'la 110 ka pa'i-a-pa'i o na keikialii, ame ka nui nohoi o ko laua ikaika ame ke akamai pu, ua ike ia aku la o Ka-Miki e kikaha ana iluna o ke kahua le'ale'a me he moa lawakea ala, e lele pi-anapuu ana i o a ianei, o ka -welelau wale no o na manamana nui o ka wawae ke pa ilalo, a oia ka Ka-Miki i paeaea mai ai: "Eu e, eu la, eu ka manu, Manu auau wai, auau kai, I kai au la i uka hoi e, I Kalamaula i ka ulu ohia A ka manu e wili nei i ka lehua Lehua ula lehua kea Ke walaau nei ka manu He kanaka ko lalo He Ikoa, he Makoa, he koa He hoa auau hoopaheehee pu'ewai Lele kawa, luu-poo, ho-iamo I ke kawa waluwalu ili a ka manu A kuu mau kupunawahine A Kaulu-i-ke-kihi-o-ka-malama A Lani-nui-ku'i-a-mamao la.