Ke Au Hou, Volume II, Number 14, 5 April 1911 — HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII-KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII-KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI

[Kakauia e KA Ohu HaahSo i na Kuahiwi Ekolu.]

MAHELE II Ka Huli Hoi ana o ka Huakai Makaikai no Hawaii Nui Akea —Hakaka Hou o KaEHOIKIMANOOPUULOA MB NA OLALI o Moana-wai-ke-oo "I hoouna ia mai nei makou e kii mai ia oe e hiki kino aku imua ona, he manao ano nui ka kona nou, aole nae i hai mai nei i ka manao ia makou, oka olelo wale ana mai nei no e kii mai makou ia oe, a o ka huaolelo no ka aia no iaia, a i olelo mai nei o ko lohe no ia la, a o ko kakou hele no ia. Haalele aku nei nae makou, e hoomakaukau ana i na mea ai, a ilaila aku no kakou e ai aku ai, nolaila, ua lohe iho la no oe, a o ka hele ko kakou me ke kali hou ole iho, a ina he mau mea kau o hope nei e hooponopono ai, kauoha ae oe, a hele kakou." Nolaila, kāhea aku la ua 'lii nei i kona mau pukaua ame kona mau ukali e hoomakaukau no ka hele pu ana me ia, olelo aku la ua wahi Pupu nei: "E ke alii, e kala mai oe ia'u, oiai, ua papa mai nei oia ia makou, e hai aku ia oe e ke alii, ooe wale no kai makemake ia e hiki aku, aole ou ukali, a aole he hoaloha a pukaua, o makou iho la no kou jnau ukali ame na pukāua." Makaukau iho la na mea apau, a o ka hele mai la no ia o lakou nei, mamua nae o ka haalele •na aku o lakou i kahi o ke alii o Kau, olelo aku la o Pupu ia Leho: "Eia kakou ke makaukau nei e hele aku i kahi o ke alii a kaua, pela au i manao ae nei, e ahai e aku oe i ka lohe eia makou a hiki aku me ke alii o Kau nei, i makaukau 9 ip*l &i oia. 1 '

Lawa no a pau na olelo a Pupu, o ke oki mai la no ia o Leho, a mahope mai la nohoi lakou ala, oka hele malie ana mai, hele nohoi a ahlahi hiki ana lakou nei i kahi o ke alii o Kona, a i ka hiki ana mai, ua makaukau ke alo alii e hookipa raai ike alii o Kau. 0 kahi o keia hale alii o ke alii o Kona, aia no ia i Kahaluu o Kona Akau, makai pono oka heiau o Keeku ame Hapaialii, a ma ka akau oka pohakuo Pohakuloa, ama ke komohana oka puka komo oka heiau o Keeku, kahi i hoomoe ia ai o Kamalalawalu kekahi o na alii o Maui ame kana ilio punahele, a ke waiho ala no ia mau wahi makaikai nui ia e na *lii a hiki i nei la, e ninau i na kamaaina o Kahaluu, A o keia wahi e olelo ia nei, oka hale alii o ke alii o Kona, lie wahi luu wana ia e ko laila mau kini, a o kona inoa o Kaluaokelii, o loko o keia wahi he iliili makalii ame ke one aeae, he hohonu nae me ka Hpoliopo, a wahi a ka poe luuwana, a lawaia upena kuu, a lawaia e aku, ina e hele lakou ma ia wahi a ke ike i ka mano, aole he hoopa mai, a o kau no ka lawe ma kou kuleana me ka hoopoino ole mai ia oe. Hui a lamia iho la ua mau alii la me ka hano-' hano nui i kupono i kona ano kapu alii, oiai ua hai mua aku la o Leho, ke kukinf»mua i hiki aku i Kona, no ka hiki aku o ke alii o Kau, ua makaukau na mea ai, a i hakalia i ka hiki aku. 1 ke kuu ana iho oka nae, panee ia mai la na ono oka pohu lai i unu ia mai a akoakoa, h he papaaina ohuohu maoli kai pahola ia mai i ua keiki la oka aina kuamakani, a i ka pan ana o ka ai ana, i hoohala wale iho ai no laua ma na hookau olelo, a i ka liu wale ana, i pane aku ai ua alii la o Kona:

rt E kala mai oe ia'u e kuu alii, lie manaoano Bui ka'u i noonoo ai, a oia ko'u kumu i hoouna aku nei e kii aku ia oe, ike nohoi i kahi oka pono apono max nohoi oe, a i ku nohoi i kahi oka hewa, ahewa mai nohoi oe, a oia keia "He manao ano nui ko'u, a'u e nu nei, a a'u nohoi iakenui maoli aie kuka kaua no kekan manao ano nui, alia nae hoi a hiki mai keia poe o kakou a puni o Hawaii nei. Aia hoi a hiki Mai lakou, alaila, kuka pono kakou I ka mea ktioiai he manao ano nui maoli no keia, pela hoi au e kaua aku nei ia oe e kuu hoaloha e aho nui iho hoi kaua pela/' ■ w lna hoi ha pela, alaila, e hoouna aku hoi ke kii ia lakou e hiki mai i ike ia ae hoi nei manao ou, a malia hoi he manao makai nohoi, aua wale ia nohoi." "E kala mai oe ia'u," wahi a ua alii la o Kona, 44iaka!ia wale no ko lakou hiki mai i kou hiki mai, oiai ia oe n® i hoea mai nei, oka hala aku la no ia o lakou no ke kii ana," Mamuli oka maopopo ana o keia manao i ua alii la o Kau, pela oia i hooki iho ai i kona hoohune ana mai e ike i ka manao, a pane mai la oia: "Ke haawi aku nei au i ka'u mau hoomai* kai ana no kou manao ano nui, a kakou hoi e kuka pu aku ai." Nolaila, hoololi ae la laua i ka laua mau kamailio ana no kekahi mau mea e aku a hiki i ko laua loli ana ae i na hoomaikai ana no ua alakai opio nei o lakou. Oiai nae hoi laua e kulolia ana no ia mau manao, ke okuku mau mai la na manao hopohopo iloko o ua alii la o Kona o puka hewa ae auanei paha ke ano o kana i manao ai e kono i kona mau hoaloha. Pela iho la oia i akahele loa ai ike ano o kana mea e kamailio ai, a ke lele la hoi kona oili, a e au wale ana no kona manao ma na mea e aku e hoohaii kamailio ai, aka, aole no i hoololi ia ae ka pai mau ana no ua opio nei a kakou. E waiho malie no kakou i ua mau lani alii la a kakou pela, a e huli ae kakou no na elele e au la ike kai, no ka meheu o ke kauoha kii ike koena aku o ua mau alii la o Hawaii. Mahope iho oka hiki ana mai o ua alii la o Kau imua o ke alo alii o ke kai malino o Ebu, aole no i upu iho, o kft haalele iho la no ia o ua mau elele la a

ahai aku la ka pupuhi no Hilo ma ke ale aku o Kohala. No keia huakai hele a lakou aole no i hoopilipili loko aku ua mau elele la aua alii nei o Kona, oiai ke hoQko la lakou ike kauoha a ko lakou haku. Pela no ko lakou hele ana a hiki i ko-lakou.hoea ana i waho pono o Laupahoehoe, ilaila lakou i hui pu ai me ka hu'a waho oka poe e akoakoa la i ka pale oka ahaaina palala o o Hilo. Ilaila lakoit4 lohe mai ai aia ke aloalii iloko o na lealea, no ka hanohano o kekahi wahi mano keiki, ka mea nana i hoomaikeike .aku nei i ko lakou alii i kukulu o Tahiki. Hoomanao pu iho la lakou, oia no ua wahi mano uuku nei i papa ia mai ai lakou aple e hai iki aku iaia, nolaila, hooholo iho la lakou nei e haawi aku*i ko lakou alahele malalo o Alealea, o lakou ka mea poweko ma ke kakele kamailio ana. Nolaila, aole a lakou kuka hou ana, aia aku la ka hana ia Alealea, a e kakali ana lakou heaha. la kana hana kupono no ka palekana oka lakou huakai e hoi waiwai ai. Oiai no lakou e nune ana ma ke alahele no keia ahaaina nui hewahewa, oiai ua uhipaa ia ke kai aole e hiki ke ike aku ia loko o kahi o na r lii A i ko lakou komo pono ana aku iloko oka lae o Makahanaloa, oia no ka w.a i halawai mai ai lakou me na kiai o waho, a pae mai la ka hu* ninau a kamaaina. u Heaha nei huakai a oukou e nei poe malihini oka hiki ana mai nei?" "Ka! he huakai lawe kauoha na ko makou alii o Ko.na mai nei." * f A lawe ke kauoha a i hea?" "Ike aloalii o Kepanila ke alii o Hilo nei," wahi a ka pane. pela ua pono, aka, e kali nae hoi oukou pela, e hele ae an e hai aku i ka oukou huakai hele, oiai eia ke alo alii o Hilo nei la iloko o na lealea no ka hoomanao ike alii o Puna, ka mea nana i lawe aku nei i ko makou alii e hoikeike a hiki i kukulu o Tahiki." "Pela iho hoi oukou e kali ai a hoea hou mai au," wahi ake kiai. Hala aku la keia a noho iho la hoi lajsou nei o kali ana oka huli hoi hou mai, elike me ke kauoha, aole nohoi i emo a-ku« ku hou ana ua kiai nei,