Ke Au Hou, Volume II, Number 15, 12 April 1911 — Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Ka Moolelo Hialaai Nui ia o Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

I ke ahiahi o kekahi la mai i liuli hoi mai ai o Kera, me na kanaka o ka liaku Lenoka, uauhai pu mai la o Sa Eustace Maxwell, he aliikoa ika" ika a wiwo ole. Oiai i ka po i holo ai o De Valana, a ia kakahiaka ae, ua ike mai la ua aliikoa nei i ka welo akii o ka hae alii o Sekotia maluna o na pa o Dumabatona, pela oia i hele aku ai e paipai i kekahi mau alii no lakou kekahi mau kanaka lehulehu wale, e hele a e haawi aku i ka lakou mau kokua ana ia Sa Naita Vanona no ka lanakila o Sekotia. j Uapanemainae lakou iaia me na h"* 10^0 makona i ku ole i ke ano naauao: "Hp niea makehewa wale iho no*ke kue ana a 1 '" 1 i ka manao o Pelekane maluna iho o lakou '' Mamuli o kana mau hoohulihuli ana i ko iakou mau manao i liuli mai ai keia poe,. a o lakou hoi na poe ilihune a nele o ka aina no lakou ka huina he haneri ame kanalima Aka uae, iaia 110 e hoeueu'ana i hoea aku ai 0 Kera a hai aku la i ka mea hou e pili ana i keia lanakila hiwahiwa ame ke kumu o kona hiki ana aku i hoouna ia aku oia e Lenoka no ke komo pu ana mai o kona poe kanaka e kokua i ko lakou koa kaulana. Nolaila, i ka lolie ana o ua poe nei i keia lono hauoli, ame ka M.axwell mau olelo hoolana, pela 1 huli mai ai ko lakou mau manao hohe wale, a pela i huli amahi mai ai lakou a piha aku la ka huina i kc tausani elima haneri, a oia huina kai hele pu iiuii me Kera a hiki i ka pakaua o Dumabatona. A i ka hiki ana niai o keia mau koa i ka pakaua, ua lilo ia i mea e hoohauoli ia ai o ka manao o Sa Naita Vanona no ka loaa hou ana mai o na kokua ikaika iaia, a o ka hooko ia ana lioi

° kana i upu ai, me kona hoomaikai pu ana akn ia Maxwell ame ka poe i uhai pu mai iaia. Mahope iho oka pau pono ana mai o alakai ame ka.puali holookoa i hoea xria*- ' pakaua, ua haawi koke iā ae lp w kauoh® tie k» hooluolu ana, a ua ia alakai a pau loa e akoakoa " vko 0 keena nui. He hana ano nu> Ae * a i makemakeia ai no na alakai, oiai he āha keia no ka hoonohonoho ana i ko uicotiukuiana e hoouka aku ai i na enemi. Nolaila, hooholo iho la lakou o na koi āpaō' loa i hiki mai la mai Lenoka mai, e noho malie no lakou i Dumabatona malalo o ka noho hoomalu ana a Lenoka. Ua maikai no ia mau hoakaka ana i ka manao o kona mau aliikoa, a pela no lakou i noho hamau ai me ka puai leo ole, me ka hialaai i ka olelo a ko lakou alakai. Pane mai la o Maxwell. "I ka nana aku i kau mau hoonee hana ana e ko makou alakai, he luaole ka naauao, a pela au i manao ai, ua hoolilo paha oe i ka hapanui o kou manaWa no keia hana?" '•0 keia iholaka mea. a-ko'u manao i hialaai niii ai i ko'u la opio, a i ka haulehia ana o Sekotia nei, a mamuli o ka unuhi ole ia ana ae o kekahi pahikaua no kona lanakila, pela au i hoopale ku ai i kahi i waiho ai o ka'u pahikaua. "Pela au i hoomanao iho ai, e hoohuli ae au i ko'u noonoo ana no kuu aina ame kutt lahui aloha, a oiai ua hoolilo aku au i ko'u mau manao maluna oia kumuhana hookahi, pela i maopopo ai ia'u na mea a pau au e ike mai la, oiai he loina mau ia i pili pono i na mea a pau loa i ka *»« hoolilo ai o ka noonoo i ka mea hookahi e ike aku auanei oia ia mua o na mea a pau ana i noonoo ai.

MAHepe ilio 6 keia hul a«& 1 hookuu ia fti na mea a apau a hoi aku la iloko o ke keena aina e hoolawa ai i na wahi i hakaliaka o ko lakou mau houpo. A oiai lakou i hookuu ae ai mai ia «koakoa ana i hoea mai ai ka elele mai ka Lede Maraki mai, e liai aua i ua Vanona ala, no ka hoihoi ana aku ia laua ine kaha kane i ka mokupuni o Rute, a oia ka ua Vanona nei i pane aku ai, ua makaukau oia e hoihoi aku ia laua ia wahi mahope iho o ka puka ana mai o ka la o kekahi la ae. Nolaila, i kona ala ana mai i ua kakahiaka la i kaheu aku ai oia he kanalima o kona mau koa ponoi mai Potawela mai, e ukali pu iaia no ka hoihoi ana aku i ka haku Maraki i ka mokupuni Ruta. Oia kana i huli ae ai a pane aku la ia Irelani: "Ke manao nei au, i ko'u wa e huii hoi ai, me he la ua oluolu maikai loa ae paha ko kakou oa j eha » Pane ua oa ne j. mea e p a . i)a mau ia ai o ko mau manao) me he mea la, o oe pu no kekahi imua v l a k o ia, oiai oe i keia wa e kaawale aku ana, e waiho oe j kau pahi kaua ikaika i lanakila ai oe maluna v a pakaua o Dumabatona. "E kau ia no ia ma kahi a lakou a pau loa e ike ai, a e hoomanao iho oe e kuu alakai, e lilo auanei ia i mea e lioolana ia mai ai o ka manao o kela ame keia inea e huli aku ana a nana aku iaia, me he mea la, o oe ponoi no ia ko lakou alakai, a pela e hoola ia ai ko lakou mau palapu." Minoaka mai la na papalina o ua Vanona nei no keia mau huaolelo i pane ia aku imua ona a pane mai la oia: "Ke apono aku nei au ia manao ou, e waiho io maanei me oe a hiki wale i kou wa e lawe aku ai iaia mai anei aku, aka nae hoi, e pouo oe e haawi mai i kau ia'u a huli hoi mai hoi au mai keia huakai mai a'u.'' Haawi mai la nohoi kela i kana pahikaua me ka oielo pu mai: "Eia e kuu haku e lawe aku oe," a haawi aku la oia ia Vanona me ka manao maikai ame ka puuwai hamama, me ka hoomau ana mai i ka olelo, "ke manaoio nei nohoi au, aole loa oia e hoohaahaa mai ana. i kou lima. "Oiai he nui a lehulehu wale o na koa Norewai ana i luku aku ai, a ua inu pu nohoi oia i ke koko o ke alii opio Magas i ka wa o ko kakou

alil Al«kftae<3erā i hoopuēhu aku ai ia Aehe iaal ke kahua kaua aku." ——-- Lalau aku la oia i ua pahikaua laa hookomo iho la ma kaua wahi, oiai hoi kana pahi ua kau ia aku la imua o kahi a koua mau koa e ike mai ai, a o ka wa nohoi ia i komo mai ai o Edewiui ame Andrew Murry. A ia lakou i hiki aku ai ma ka ipuka o ka pakaua, ua akoakoa ae malaila o Lenoka ame kekahi mau aliikoa e iho, no ke ake ana e lulu lima pu me ia. O ka wa pu nohoi ia i hoea mai ai o ka haku Maraki ame kana Lede, a o ko lakou iho aku la no ia ilalo i kahi a na lio e ku ana me ka makaukau no ka ahai ana aku ia lakou i na kapa o ka muliwai 01yde. Pela lakou i hele aku ai a i ko lakou hoea ana aku ilaila, i kau aku ai lakou ma na waapa e ku ana me ka makaukau no ka aloalo ana aku ia lakou a kau ma kela aoao o ka mokupuni Ruta. Ma keia huakai a lakou aneane maoli no lakou e poino ina aole ka piha eleu a maamaalea o ua Vanona nei a kakou i ke alakai, a i hui pu ia hoi me ka ikaika maoli. Eha la o lakou ma keia huakai aumoana, a pae aku la lakou me ka maalahi i ka pakaua o ua haku Maraki nei iluna ka mokupuni Ruta. Ia lakou i hiki aku ai ilaila, ua hookipa ia aku la Vkou e ke kuene nui me ka hauoli nui, no ka hiki Vou aaa aku o kona haku i kaawale iloko o na loihi i hala aku. Walea wale iho la no lakou mahope ilio o ka paina ana a hiki wale i n a hora i kono ia mai ai-kela ame keiaehoi aku e h001u01,,. oia no ka wa i ku ae ai o Andrew Murrv a hele aku la © honi i kona makuahine, a pela pu nohoi o Edewini. Ua manao maoli no o Murry ma e hana aku ana la o \anona elike me ka laua i hana ai, oiai ka houpo o ka Lede Maraki e kapalili ana i ka loaa aku i wa na ke koa Sa Naita Vanona e muki īki aku ai i kona mau lehelehe. Ku koke ae la nae ua aliikoa kaulana nei o Sekotia iluna a haawi aku la i kona lima i ka Lede Maraki a pane aku la; "E oluolu oe e kala mai ia'u ma na ano a pau loa, oiai aole i ioaa like ia u ka pomaikai elike nie kau mau keiki e ka l«de maikai, e hiki »i i. u ke pi„. ua ZikaM kiekie loa, aka, ke hoomaikai aku nei nae au ia oemekanonoi nui ana e hoomalu pono mai ko

kakou Makua Nul ia oa, amo kakt>ir> pftu loa, ī! *m« mau huaolelo i haalele iho ai oia i k«( keena. Nolaila, i ke kakahiaka ae i ala e ae ai o Va» nona a hele aku la ma na kapa muliwai e nana ana i na luhiehu o ua wahi mokupuni la, a i ko Edewini puoho ana ae hoi, o kana hana mua o ka hele ana aku e nana i kana aliikoa, a i kona ike ana aole oia ma kona wahi, pela oia i hele »ku ai e huli hele ma na kapawai o ua wahi mokupuni la a hiki i ka loaa ana. A o kekahi kumu nui o kona hele ana no ka haawi ana aku i ke kauoha e hoomakaukau ia na w&apa no ko lakou hoi koke aku i Dumabatona ia kakahiaka no, mahope iho o ka pau ana oka lakou ai ana, . . I ko Andrew puoho ana ae hoi, a aole kona aliikoa, ua hele aku la nohoi oia e huli a hiki i kona loaa ana aku e hoi mai ana me Edewini, oia kana i pane aku ai ia laua: "Ua kauoha ia mai au eka Lede Maraki e hai aku ia oe eko makou hoopakele, aole kakou e haalele iho i ka mokupuni o Euta nei a hiki i ka pau ana o ka haawi ahaaina ana a ua le.de la no kou hanohano. "Oiai ua haawi ia aku nei ke kauoha no ka hoomakaukau ana i keia auwina la mahope o ka pakaua nei, iloko o ka ululaau, a e hoomanao niai oe, ina aole kakou e noho iho ana i kana ahaaina, malia o kalokalo ae oia i na aumakua ona, e hoouna ae i ka makani ino maluna o ka moana wai, a pau hoi kakou i ke piholo iloko o konaopu, mamua o ko kakou hiki pono ana aku i kela kapa." No ia kaua ana mai a ua Murry nei, i ae aku ai o Vanona e noho ilio a aliialii, a pela i puahi ai ka hoomakaukau ia ana oua papaaina la. I ka lawa ana o na mea apau i noho iho ai kela ame keia e nuu a lawa ka makemake, a i ka pau ana i malama ia mai ai na mea kani like ole e na loea oia apana liana, a pela i hui ae ai ke anaina i ka lealea hulahula. Oiai nae ke anaina e lilo nei i keia hana, aia na maka hia-a o ka Lede Maraki maluna mau 0 ke teoa Vanona, a i ka maopopo ana i ua Vanona.nei o keia hana a ua Lede Maraki ala, oia no kona wa i ku koke ae ai iluna a haalele iho la 1 ke anaina no kona hele ana aku iloko o ka ululaau.

H«l§ holoholo »kv* 1* oU »lokQ $k» ulai»aiv » oia nohoi ka wa i uhai aku ai o ka Lede Maraki mahope o kona meheu, a loaa aku la ua Vanoua nei e nana ana i kekahi wahi moana wai uuku i hoopuni ia i na uluwehi like ole o ka wao. Ua lilo keia hiki ana aku o ka Lede Maraki malaila i mea no ua Vanona nei e hookahaha nui ia ai no ke akaka ole iaia o na kumu kupono o kona hiki ana aku ilaila, a oia ka ua lede la i pane aku ai: "E Vanona, e kala mai oe ia'u, ina paha t hemolele loa kou puuwai, ina paha ua hiki ia oe ke heluhelu mai i ko'u, aka nae, ua hoowahawaha mau mai oe i ko'u, ame ka'u mau noi ana aku ia oe, a i ko'u manao ua oi loa aku o ko'u pono ina au i poholo mai nei iloko o ka moana wai au i hoopakele mai ai. Ua hookupilikii maoli ia ko Vanon« noonoo, iaia e lohe nei i keia mau huaolelp mai keia lede mai, ana nae i manao mua ole ai pela ana la hoi keia wahine e hana mai ai iaia. Me ia mau manao i hakoko ihe ai ua Vanona nei a pane aku la: "O kau kar.e ka haku Maraki, oia kekahi o ko'u mau hoaloha ma keia aoao o ka lua kupapu, aole loa hoi au i makemake iki e mahae ia ko maua noho hoaloha ana ma o ko'u ae ana aku i kau mau noi hoomano ana mai ia'u. "O ke aloha i koe iloko o ko'u puuwai no kekahi mea elike me oe, he keena ia a'u i hookaawale ai no ke aloha ana aku i ka hoaloha, a i ole ia olike me he kaikamahine la." A no keia mau huaolelo hope a Vanonauwe iho la ua Lede Maraki nei, a leleaku la oia iloko oko Vanona poli me ka pane ana aku: "Mai hoohemahema mai hoi oe i ko'u manao. E hai aku no au ia oe i ka oiaio a pau loa, aole loa au 1 aloha aku i kekahi kanaka elike me ko'u aloha ana aku ia oe, oiai i hai aku au me ka pololei loa, ua maeele ia ko'u puuwai holookoa nou, a nou wale iho no. "Me ka lana mau o ko'u manao, e pepehi maoli mai no oe ia'u e pono ai me ka pahikaua, mamua o kou pane ana mai ia'u, aole he kowa o kou puuwai i koe e hookipa aku ai no ko'u aloha iloko ou." Pioloke loa iho la ko Vanon* noonoo no keia hana a ka Lede Maraki, a pane hou aku la oia: "Ua hai mua aku au ia oe eka Lede Maraki, a ke hai hou aku nei no au ia oe." (E hoomauia ak* tma.)