Ke Au Hou, Volume II, Number 16, 19 April 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAIĪELE EKOLU Ka Ai-Lolo ana o na Moopuna a Kauluhe-nui-h'ihi-kolo-i-uka—Lawalawa-Kua na Ai a ka Lua —Ulupaia na Kumu Lua Kaulana Pane aku la o Ka-Miki: "Ka! ha'iha'iko laau la e Kulepe, aohe i eha ka hoa mokomoko, o ko ikaika kai pau, a na ka laau no i ha'iha'i, o laua laau no nae ia, ke pokopoko ala ka laau iki 1 ka laau nui, au i olelo mai nei he pumai'a kuu laau, aka, e hoomanao oe, "O Huelo ia O ka laau kaulana a kuu kumu. "Ha'iha'i ae Ja ko laau, kii hou ia aku i laau hou, mai lawe mai i ka auhau, i ka mauu, i ka ohala, o hala ka ike a pa oe ia Ka-Miki i ke aka o ka laau a kuu kupunawahine, "Ia hoali i ka maka o ke ahi, Ia hoelo i ka maka o ka uwila Ia hookaa-ku i ka maka o ke ao Ia hoaneane i ka maka o ka onohi Ia Olapa-kahuila-o-ka-lani Ka ulu nana e hoelo ka imu." Lawe hou ia mai la he laau hou, a holoholo ae la o Kulepe ma kekahi aoao o ke kahua mokomoko, ua piha loa ia i ka inaina ame ke kuaki ia Ka-Miki no ka pokopoko ana o ka laau ana, ka hoa aloalo o na kahua kaka-laau hookelakela o ke koa ame ka wiwo ole no na manawa lehulehu, a i lilo ai i koa kaulana, i kumu ao kaka-laau na na alii aimoku, ai ahupuaa, ai kalana, a pela wale aku, A ina io no paha i pa o Ka-Miki, ina io no ua hoolana i ka wai ko ola, aka, aole c ioua ka j»&nu nui uaua e pani ka

Ka Io nui hoanoano Nana e popoi ke aewa o ka lani He lani ka manu he aewa Aohe lala kau ole Kau i ka lala maloo I ka lala maka. Pane mai.la ua Kulepeliei i ka huaolelo o ka hoonahoa i ka olelo ana mai: "Hala aku la oe i kuu wala laau mua, a o kuu hauna-laau koe o 'Huelepo' a Kulepe." Aia ua mau moho ala ke kilohi nei ma na aoao apau me ka makaukau nui, a i ka wa no i kahea mai ai ka mea nana e haawi ka manawa o ka hana, oia no ka wa i waiho mai ai,o Kulepe i kana hauna-laau ai helu ekahi maluna ka iho ana iho me he kiu inu wai ala no Lehua a kokolo ilalo, he ai keia ana i malama ai no ka manawa hope loa o ka aumeume o ka make a me ke ola no ka loaa o ka lanakila, me kona manao aohe mea hiki ke alo a pale ia hauna laau, a no ka mea, he ai kihele a kilou, l.ikcpa a pahu i ka piko, hoana a kikoni iho maluna, alaila, kii mai ua haunalaau nei o "Huelepo" a Kulepe. O na kiina mua elua ma ka akau ame ka hema i ka manawa hookahi, he kiina ia o na lima ame na wawae mc ka mimo palanehe me kaike ole ia, oiai, ina ma ka lima ke kii mua ana e pale ana oe, a ia wa 110 e kilou ia iuai ai ko wawae, a ina e pa oe a hina ilalo, o ka wa ia e hoomoe ia iho ai ka hauna ]aau ka-make loa. A ina hoi aole 00 o loaa uia ia ano, alaila, e kopa ia mai ana ma ku puhaka mo ka hooiho pololeiia 0 ka pahu ana 0 ka laau i ko piko a

walawala oe ilalo, a o ka hauna laau ia i ka> paia oka "Piko-o-Wakea." A ina aole e loaa ia mau ai, alaila, e kikoni mai ana i ka welelau 0 kau laau, aia wa pu no e hoanaia niai ai me kou manao e hoomoe ia mai ana ka laau iluna ou, oiai ua kikoni ia mai la kau laau, a pale hewa oe, a o kou wa no ia e hu'elepoia mai ai malalo pono ae o na uha a nahae ka waha ai ai a hoea i ke kani-ai, pau ka oe hana. (> keia mau kiina, oia na lala kamahele o kela hauna-laau o Hu'elepo a Kulepe iloko o ka mimo, ka eleu ame ka miki alapine o ke kii ana elike me ka imo ana o ka maka, a pela no hoi ka alo, ka pale ame ka lele ana, aia wa e ikeia ai ka ike kaka-laau o na olohe aiwaiwa a pookela o ka ike, ke akamai, ka eleu, ka miki a me ka makaala, ke koa ame ka wiwo ole, ao na poe i aoia a makau a piha me ka ike, o lakou na punahele, na pukaua nui o na alii aimoku o ia mau la. E ka mea heluhelu, ke nanea loa nei kaua 1 ka makaikai ana i ke ano o kela ame keia kiina laau o na lala kamahele o ka hauna laau i oleloia he Ai helu ia ma ka hoonoho ana mai ke 1, 2, 3, 4, a pela wale aku. A pela e maopopo ai ia oe e ka mea e heluhelu ana i keia ike a na kupuna o kaua i ao ai a ailolo iloko oia au o ka make ame ke ola. Maanei e hoi hou aku kaua i ka haunalaau a Kulepe i kii mai ai a kaua i ike ae la i na lala kamahele a Kulepe i manao ai e makapo ana 0 Ka-Miki a hiamoe na maka hia-a o ua hiapaiole aiwaiwa nei o ka uka iuiu o Kalamaula. 1 ka wa a Kulepe i kii mai ai i na lala katnahele o kela hauna laau kaulana loa, ua ahuwale loa aku la ia ia Ka-Miki, a he wai auau ia nona, he ka-wa hoi nona e auau ai, a oia kana i paha ae ai: "Haehae ka manu ke ale nei ka wai Wai auau a maua me kuu haku Me kuu kaikuaana hanau mua A maua e le'ale'a ai o ka la wela La lele-kawa īluna o ka laau Ke kawa lele kuho, a iamo A ka Pinao nui luheluhe Ē hoale-ale nei o ke awakea I wai aua\i no Kahuelokw

No Nana-i-ke-kihi-o-ka-malama E malama e Kulepe i ka ukiu He uwahi awaawa e poele ai na maka." Iloko o ka niimo ame ka eleu o na kiina a Kulepe me ka alapine lua ole, a ua like ka niniu o ka laau a Kulepe me ka huila makani, eia nae, iloko oia kiina a Kulepe he mea le'ale'a loa ia no Ka-Miki, he wai auau ia nona, he kawa nana i lelē a opu, elike me ke ano o keia paha ana i paha mai ai ia Kulepe. A i ka wa a Kulepe i manao ai e pa ana 0 Ka-Miki i ka hauna laau ana, ia wa no oia 1 hoomoe iho ai i kana laau a huelepo ae la, a ia wa i ohiu ia ae ai ua laau nei a lele ana iluna a o Kulepe kihele ia ae' la ma ka malo a paa loa i ka laau, a koali ia ae la i ka lewa me ka ikaika a kiola ia aku la mawako oke kahua lealea, a ia wa uwa hou ae la ka aha me ke kanikani pihe aisa o na mea a pau, a ua ku maoli o Kulepe-a-Puuko-i i ka hilahila no keia hoohaahaa ino ia ana ona e keia keiki opiopio, ke keiki hoi a kekahi alii o Kaloko, e noho ana he ai Kupono no ke kupono o Ohiki, a i kapaia hoi o Kiikahala a hiki i keia la a kaua e nanea nei ia Ka-Miki, a pane mai la o KaMiki: "Mai loaa au iko hauna laau e ke kumu kakalaau a na 'lii me na koa makani puahiohio, o ka hihia e ana o ko malo i kuu laau ia Olapa-Kahuila-o-ka-lani, a na kuu laau no i kikepa aku a lele ko laau i hikauhi, i Kaunakakai la he moku o Molokai a Hina," a kau mai la ua eueu nei: "Hoi hou ae Akea loaa Hina Loaa Hina he wahine moe na Wakea He moku Molokai a Hina Haina e ke kolea a Laukaula Ua moe o Wakea i ka wahine Ena ka lani ku ka haulili o Papa. He aina he moku Molokai nui a Hina He punana na ka makani i hookauhua He pua-ia he pua-ii na ke kolea He ia kapeku ka wawae i ka pueone Nehe palunehe i ke kai o Hilia He ipo he milimili na ke kini o Hoolekua Ehu!makaniikele waa o Kona 0 Knolau no ame Kaluakoi

He makani ko uka he ia ko kai, Ilaila i kukulu ai o Kahuilaokalani Ia Olapa-lalapa ka maka o ke Akua I na kino lehulehu o Kalaipahoa la, E mana ia Olapa-Kahuila-o-ka-lani Ia Ka-Miki ia Ma-Ka'iole la e. "E Kulepe, ua lawa ae la keia lealea a kaua, nolaila ea, e lealea kaua ma na lealea i koe, a malia ilaila kaua e kohu ai a ikeia na keikikane o kaua." Ku hou ae la ua mau moho nei, a no Kulepe nae, ua ano mau-i ia kona puhaka no kela kiolaia ana e Ka-Miki, a aole nohoi e hiki iaia ke hoopau o kapaia mai oia i ka hohe >vale, a he mea hilahila loa hoi ia nona, o kona hohe wale ana i ke keiki opio, oiai, he kumu a'o ka-ka-laau ia na na'lii ame na haku paa aina. < Nolaila, ua moni oia i ke koko ame ka inama apau iloko, a oia kana i hooholo paa ai, e lawe ana oia ma na keehina a pau loa e haulehia o Ka-Miki a hiki ole iaia ke hakaka hou, a make paha ke keiki iaia. Ku hou mai la o Kulepe, a ia wa i ninau mai ai o Ka-Miki: "Heaha ka lealea a Kulepe, ke kanaka koa ikaika?" "He Uma," i pane mai ai o Kulepe, oiai, oia ka Kulepe i manao ai e eha ke keiki iaia a eo hoi, a no ka mea, oia lealea, hg hopu na lima o kekahi ame kekahi a paa, alaila kukulu a kulai, a ua manao ua Kulepe ala i ka wa e paa ai ka peahi lima o ke keiki, oia kona wa e opa ai a palahe na manamana ame ka peahi-lima o Ka-Miki. A oia ka lealea ana i manao ai e paa o KaMiki iaia, a ina no ka oni mai o ke keiki, alaila o kona wa ia e kii mai ai ia "hawele-lua" ame "pelupelu," oia hoi o ''Pili-a-kuapuu," ka ai a ka lua i ka wa e paa ai i ka hawele ia, a o ka mea hiki ke welie ia paa a hemo, ua kapaia oia he olohe-lua, a he kumu-lua hoi. Ninau hou mai la o Ka-Miki, "pehea ke auo o ka kaua uma ana, he ha-kano paha, he pulima paha?'' Pane mai )a o Kulepe, "he pulima kaua uma," A ia m i nitrau hou owi aī hn o RVMiki

i kona hoa: "Iluna anei ona kuli o kaua e kukulu ai na lima o kaua, a i ole, iluna paha o ka lepo, alaila, kulai?" Alaila, noonoo iho la o Kulepe a pane aku la: "Iluna ona kuli o kaua na kuekue-lima o kaua e kukulu ai, alaila kulai." "Ina pela ua pono ae la, i inaopopo hoi paha ke ano o ka kaua lealea ana e ke kumu ao a na'lii ame na alii paa aina." O ke kumu i koho ai o Kulepe iluna o ke kuli e kukulu ai na kuekue lima o laua, i hakahaka ke kulana o ke keiki, a i maalahi loa ai kana kiina i kana ai i makemake ai e pelupeln ia Ka-Miki a paa loa, a oiai, aohe wahi e hiki ai ke hemo, aia wale no ahe aloha no ka mea nana i kii a hawele-lua iaia a paa, a ilaila e ho>aikane ai a noho like, a lilo ia i olohe-lua, a i kumu ao lua, alaila ao i na ai i }coe oka wehe ana ame ke kiina e paa hou ai. Haawi aku la keia i ka laau a laua ia MaKai'ole, a kauoha aku la e hoihoi i uka o Kalamaula i ke kupunawahine o laua e hoolai mai la i ka olu o Kaukahoku, me ka ike a maopopo iaia o na mea apau e hanaia ala o ke kahua mokomoko. Ninau hou aku la no o Ka-Miki, "heaha 4 ka hoailona o ke eo a kaua, o ka hulipu anei o ke kino a kakaa iluna o ka honua, a i ole ia, o ka hina a pili a paa loa ma ka aoao o ke kuli, alaila, o ke eo ia?" Pane mai la o Kulepe: "Ina no e liuli pu a kaa iluna o ka lepo eo no, a ina no e huli ka lima a pili a paa loa ma ka aoao o "ke kuli a hiki ole ke ala hou, alaila eo no."