Ke Au Hou, Volume II, Number 16, 19 April 1911 — HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII-KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO Kaehuiki-Mano-o-Puuloa KE KEIKI-MANO A KAPUKAPU LAUA O HOLEI O KE AWA ULILI O PANAU, PUNA HAWAII-KE AIWAIWA I PONIIA I KA NIU HIWA, KA AWA-LAU AME KE KUMU-ULA, A I OLE, O KA IKI HOONAHOA NANA I ULUPA NA NIUHI HAE O NA ALE-KUALOLOA O KA MOANA MAI HAWAII A HOEA I KUKULU O KAHIKI

[Kakauia e Ka Ohu Haaheo i na Kuahiwi Ekolu,.]

MAHELE II Ka Huli Hoi ana o ka Huakai Makaikai mo Hawaii Nui Akka —{lakaka Hou o KaEHUIKIMANOOPUULOA ME NA OLALI O 'Moana-wai-ke-oo * ■ Hala aku la kela a noho ilio la hoi lakou nei e kali ana o ka huli hoi hou mai, elike ine ke kauoha, aole nohoi i emo aku ku hou ana ua elele nei me ka olelo, i kauoha ia mai nei oukou e hiki aku imua o ua alii la, a malalo nae hoi o ka'u alakai ana. Nolaila, haalele iho la lakou nei ia wahi no ka nee ana aku no mua kahi e noho ana o ke alii o Hilo, a i ko lakou hiki ana aku e kakali mai ana no ua alii la, me ke ake nui e ike heaha la nei hana ano nui a nei poe elele o ka hiki ana aku. Oiai lakou nei i hoea aku ai ua hookipa ia aku la lakou nei me ka maikai, a ke ike ala lakou nei i ka ua mea o ka piha maoli. Aka, oiai lakou i hoea aku ai a hoolaunaia aku la imua o ua Kepanila nei ma ke ano o lakou nei na elele elike me ia i hai ia ae nei. Nolaila, ua hanai ai ia mai la lakou nei, a i ka pau ana ninau aku la ua alii nei i ka manao o ka huakai oia hiki ana aku, pane aku la o Aleajep. ka mea iaia ka olelo: "Aia ko lohe i ka manao a o oe ame a'u wale no, aole he mea hou aku mawaho ou, oiai he manao anq uui a huna." Kono mai la ua alii la i ka plele e kono pu aku i kekahi o na keele iki o ua alii la, a ilaila i hai aku ai ua Alealea nei i kft inanao. "I hoouua ia mai nei niakou e ko hoahanau alii e hiki ki»o aku imua ona, aole he aole puna*

hele, aole pukaua, oiai aole he huakai no ka ha* kaka, ooeno a hele, o makou t no kou mau ukali ame na kiai." "A hea kakou hele?" wahi a ua alii uei. "O ka wano au e makaukau ai la, o ko kakou hele no ia." ''Pehea owau wale ana no ke hiki aku, pehea kekahi poe alii e aku?" "He mea oiaio, o oe wale no kai makemake ia mai.nei aku a hui aku me ke alii o Hamakua ame Kohala, oiai aia ke alii o Kau i Kona i nei wa." "Alaila, pehea iho la ke alii o Puna?" wahi a Kepanila. "Ua kauoha ia naai nei e noho no ia, aia a pau keia hana, alaila, oia kona wa i makemake ia ai," wahi a Alealea. "Ke manao nei au he hana ano nui maoli keia, aole hoi e hihi o kou huna kele loa mai n«i hoi maopopo ole ai ia'u ka manao," wahi aua Kepanila la. "Auhea oe e ke alii," wahi a ua Alealea nei, o tou nele ana no e ke alii i ka maneo o keia huakai kii ia oe, pela no makou i nele pu ai, oiai ua olelo mai nei kela o olua aia no iaia ka olelo." "Ina pela ua pono, e hele aku au e hai i ua alii la o Puna e noho iho oia me keia anaina e lealea pu ai a hiki i ko'u hoi ana, a malia o hiki pu mai nohoi paha makou apau loa, oiai ua akoakoti aku la hoi. Nolaila, hele aku la ia a hai aku la i ua alii opio nei o Pnna, mai ka mua a hiki i ka hope, a he mea maikai no ia iaia, aka naq, pane aku U ua K«panila nei iua opio la o Puna: "E pono aku m i lohe mai Ukou nel, a i ole M

e lilo i mea e pihoihoi ai ko'u nalo honua ana mai ia lakou aku." Kolaila, i ka makaukau ana no ka hele, oia no ka wa i kauoha ia aku ai o ke anaina e noho malie he manao ko ke alii, oia nohoi ka wa i malu iho ai o ka aha mai o a o ia manawa, e kali ana no ka leo alii o ka puka aku, no keia liuliu a makaukau hele ona pane aku la oia: "E o'u mau haku makaainana, oiai au e hele ana, a eia hoi imua o oukou ka kakou malihini hanohano ke alii opio o Puna, nolaila, e liooko a hoolohe oukou i kona leo elike me ka oukou pulama ana i ko'u. Ke hele nei au mamuli o ke kauoha a ke alii o Kona no kekahi hana ano nui a oukou e hopohopo ole ai, oiai no kekahi hana pili no ia i ko kakou noho maluhia ana. A ma keia huakai he'le a'u ke manao nei au e hoohiki hou mai ana au i o kakou nei iloko o elua la mai keia la aku, a o ka'u kauoha hope loa, aole e hookuu ia keia mau lealea a hiki i ko'u hoi ana mai." I ka manawa i lohe ia ai o keia leo alii, oia no ka wa i puia ae ai o ka lewa i na leo hooho, o lakou pu no kekahi e ukali iaia a hiki i ka huli hoi ana mai. Oia ka ua Kepanila nei i pane aku ai: "E kala mai oukou ia'u, oiai o ke kauoha i h«i ia mai nei ia'u, owau wale iho no ke hiki aku, aole kekahi e ukali pu ia'u ma keia huakai, a na lakou nei e malama ko'u maluhia ma keia huakai hele, a pela i ka hoi ana mai.'' Hoopau ae la ua poe nei o Hilo i ko lakou mau manao uilani e hele, a pii mai la hoi na poe hea inoa o ua alii la o ke one wali o Ohele ame ka ua lu lehua o Panaewa. I ka pau ana o na mea a pau a makaukau, oia no ka wa o ka huakai alii i haalele aku ai ia Hilo, a au aku la no na kai o ke ala uliuli o Hamakua me ka haawi ana ae i ke aloha hope i ua anaina piha hauoli la ame ke alii opio o Puna. A ia lakou i hoea mai ai i ke alo alii o ko Hamakua lani alii ua hoohikilele maoli ia kona noonoo i ka ike ana mai i ke alii o Ililo ame keia poe malihini. Ua ohaoha mai la kamaaina i ke alii o Hilo, oiui oia no o lakou kana i kamaaina, he hoa kulolia like iloko o na la lealea ame na po ikiiki o k« Hooilo. Hookipa tft »ku lakoa » }mn, a lA »• Aiii ift e liuOīiiakaukHu in ka papnAiua

na na malihini, a oia ka ua Kepanila la i kaua aku ai ike kamaaina ika pane ana aku: "E oluolu mai oe e kuu alii e kapae ae ka ai, a lohe mua kaua e ka hoahanau i ka leo o ke alii o na Kona, ka mea nona keia hiki ana mai la i ou la." Oia no ka wa a ua alii la o Hilo i hoolauna aku ai ia Alealea, 'oiai, oia ka ipu olelo a ua alii la o ka pohu lai a Ehu, wahi a ua alii la o Ililo i olelo aku ai: "Auhea oe eka waha olelo ake alii o ka pohu lai, ka wa keia o kau apana hana, a i hakalia kakou la ia oe." Huli pono mai la ua alii la o ke ala ulili a nana, pono i nei wahi kanaka a ka uuku iki me ka pane ana mai: "Auhea oe e kuu hoaloha, ina he olelo kau huaina ae i lohe ia aku." "Ae he oiaio, he olelo, a oia ke kuleana o ka au ana mai nei imua ou e ke alii, i hoouna ia ae nei makou e ke alii o Kona e kii ae i nei alii o olua, a pela makou i hele waho ae nei. Wahi nae hoi ana i kauoha mai nei, e kii mai makou ia oukou alii wale no, aole he punahele e hele pu me oukou, aole ka pukaua, oiai aole keia he wa no ke kaua ame ka uluaoa. "Lohe no oukou la i ka olelo o ke ku iho la no ia la hele, aole he noho ana iho, uumi ka pololi a hoomaona aku i Kona, oiai aia oia ke kali mai la oko oukou hoea aku, nolaila, o ka lohe no la i ka olelo a ku no liele." "Hana nui hoi kena ke pai ia la ke oolea, anoai paha hoi ua lohe mai nei ia nei i ka olelo aua mai nei hoi oukou ia'u, a oia hele niakapo wale no auanei hoi ia a hoaa ana." "E kala mai oe e ke alii, aole i maopopo ia makou ka manao o keia kauoha alii, o ko makou kena wale ia ana mai nei no e kii mai, a hiki aku oukou malaila iho la 110 la pau, nolaila, ua nele oe, oiai ua nele pu no kakou, aia no iaia ka olelo, o ka lohe no kou la a ku no kakou hele." "Ino pela ua pono,' o ko lakou hoomakaukau iho la no ia no ka hele aua, aole uohoi i emo iho hoea ana lakou noi i Kohala a hui a kuka pu iholalakou nei me ko laila alii. Mahope iho o ka pau ana o kamakauiailio ana i haalele aku ai i ua aina kaulana la e haele ana na puu, aole nae lioi ho oni, o ke kanaka no ke hele ana. Hele nohoi u aui ka ia, hoohiki loa aku la lakou i HftUh;Ue kauiauiun, a id lekou iiei i hopn Akli ui ? UOl»u Hiiii iihH mīi me ke kall ftiia mai me ka nmknukan.