Ke Au Hou, Volume II, Number 17, 26 April 1911 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

Houluuluia e John H. Wisb

NO NA MAI MA KA MANAWA Ina haiki ka manawa o ke keiki, alaila, aia ma ka poli o ka wawae ka ma'i, oia hoi he ohune ahe omino. He Ina ka laau, e anai a maikai, alaila, anai i kahi oka niho ika pohaku kalakala, kahi mai ke kae me ka lima a hapala iho i ka manawa, i ekolu manawa o ka la, a he ekolu nohoi Ina. NO KA MANAWA NUI He keiki uwe kela, a he hanupau ka ma'i, a eia ka laau, he eha lau awa pala, e uhae hapalua, a o kahi lahilahi ke kau i ka manawa, ake maloo ia lau kau hou, a pela no e hana mau ai apau na lau eha. KA IKE MA KE ALELO O ke alelo o ke kanaka oia no kekahi wahi e ike ia ai ka ma'i iloko o ke keiki, a e hoomaopopo ia ai e ke kahuna ke kuleana hana hoi o ka laau, a e hiki ai hoi ke hooko aku ma o keia mau papa la penei: I—lna i ulaula ka lau o ke alelo, a keokeo iwaena. 2—Keokeo loa ke alelo, a koe ke kumu. 3 —Ea aa upena, oia ka ea ike ole ia, a penei e loaa ai ia oe o ka ike, e nana ae mahope o ke poo o ke keiki i ka wa e ala mai ai mai ka hiamoe mai, a pela e loaa ai ke kulana ma'i oia ano keiki. NA LAAU No ka ea mua; He muo kukaepuaa ka kau, hookahi kauna no ke keiki mai ka eha a ka oono m6)ama, elua hoi kauna no ka eono

malaina a oi, a he elima no ke keiki hookahi makahiki, e mama a wali a o ka ae ke pu-a aku iloko o ka waha. Ke ea elua: He pohuli maia popoulu ka laau, ko ka hikina ame ke komohana e oki ae, ao ke kohu hapala aku ike alelo, mamua ko ka hikina a mahope aku ko ke Ka ea ekolu: He kohu oka hua kukui ka laau, he umi hua kukui, e uhai i ke au a o ka wai kau iho i ke alelo i elima kau ana, alaila, pau na hua he umi, he elua manawa e hana ai, ahiahi ame ke kakahiaka. Ka ea eha: He elua pohuli maia Lele a i ole Iholena, aia i ka mea o laua e loaa ana, e lawe mai i ko ka hikina ame ke komohana, a o ko ka maia no ma ka hikina ka mua, a mahope ko ke komohana, a lie elima manawa e hana ai. KA HOPE Eha mole hinahina kui a wali hui pu me ka lehu, paila a wela hoauau, o ka mehana'kupono e wela ole ai ke auau. NA ANO O KA OPU O KE KEIKI AME KA LAAU 1-—Ka opu hihipea ia ekeaa a puni, i kapaia e kekahi poe he ( 'opu nanana." 2—Ka opu ma kekahi aoao wale no ke aa e kau ai. 4—Ka opu hihipea ia eke aa malalo oka piko. s—Ka opu hookahi no aa nialuna wale no a hawele i ka piko,

He eba ano o ka pehu ma ka papa hana a Palaha i hui pu ia me ka papa kahuna a Lonopuha, a iloko o keia mau papa kahuna he elua mau ma'i nui oia ka pehu amd ka ohao. Penei ke ano o ka mahelehele ana o ua mau ano pohu noi. I—Pehu kumuiki. 2—Pehu kalae. 3—Pehu pauku. 4 —Pehu holoku. O ka pehu ekahi he pehu kiai ia ma ka wawae, he elua ona pii ana iluna a he elua no i ke emi ilalo a kiai i ka wawae, a i ke kolu o ka pii ana pii pu me ka ohao, o keia ano ma'i he ole ai, aole nae e ola, i kahi wa he pono no ke hoolohe, a o keia ke ano o ka pehu e hooiloilo mau ia ai. Pehu elua, he pohu ia mai ka a-i a ke kapuai, a pii mai ke kuawehi ma ke kua, none iki ka piko, he maikai no nae na helehelena ke nana aku, aole e ola, a o keia ano pehu he ole ai, he pehu hooiloilo ia no keia. O ka pehu ekolu, he pehu ola no keia ke hoolohe ia, a he pehu keia i komo iloko o na papa kahuna laau e aku. 0 ka pehu eha, he po'i pu ia mai ke poo a na wawae, aole he wahi kaawale, he pehu ola no keia ke kupono a hoolohe pono nohoi i * na kuhikuhi ana. He ekolu no ano laau kupono i ka ma'i pehu, o ka laau liki, o ka ehu, a o ka laau hoono-ha. a wawahi maloko i pau na opala ame ke koko ino. Aole nae e pono e inu nui i ka wai, he ai maloo ke kupono loa. He nui wale a lehulehu na laau o ka ma'i pehu mai ko loko o ke kai a hoea i ko ke kuahiwi ka ohi ana, a he nui nohoi na ano ma'i i loaa i na kanaka, a pela no e hoopili ai i ka laau e like me ke ano o ka mai. 1 kahi wa, o ke kai inu ka laau no ka inoino, nahu, hailepo a naluea mai o ka opu i ka ai laukua i kela ame keia ono a ka puu e hae aku ai. Oiai he okoa ka ai o kekahi aina a okōa ko kekahi, oiai ua maa ko ka aina kuia poe i uwala, a ke noho loa ma ka aina kalo, hele mai la ka lepo a eka, ilo mal lft o loko, a pela no

ko ka aioa kalo uoe ma ka aina maloo, na maa ma ka hainuu kai ana. Penei e hana ai, i ka wanaao e hoa ai i ka imu uwala, he wahi piopio moa, a kakoo i ka i a maloo, kalua pu me ka uwala, ku ke poi kai, ke po'i wai hoomanalo ame ka puna ko, alaila, ku a maloeloe inu, hoomanalo mai ka wai ame ke ko, Hoomaka aku la ka naha, o ke kai, o ka lena o ke pakaiaa ku aku i waho, huai ka imu, hoona iho la hoi ko waho maluna iho, ku ka halaio o ke a i na hale o Kaupea, a o ka pau ae la no ia oia hakuku nui. Aia no he wahi oihana hoola hou a ke kai oia hoi he kakahala, a penei e pa ai: Ua maa maoli no keia lahui mai mua ola a mai na kupuna mai, ina e hoohiki ino kekahi kane a wahine paha, alaila, he kai paakai ka mea e pau al a maemae, oia hoi ka wai maoli a wai ua paha me kahi huna paakai uuku i huiia, ame kahi olena nohoi a huluhulu awa paha, a i ole nohoi ia, o ke kai maoli no ke loaa. Alaila, wehewehe kanawai ae la, a pikai aku la me kahi pule iki e kahea ana i na aumakua o ka hookuina ame ka halawai ame ko na wahi apau no ka hoola ana, he elima manawa e pikai ai. īna ua pili ka haumia i ka ohann o ka hale, ka oihana lawaia, ke kanu wauke, ke kuku kapa ame ke kapala, ka mahiai, a i ole komo ana i ka hale make, ua manaoio ka poe kahiko he pikai ka mēa e pau ai ike kalaia o na hala a maemae. E hoomauia alc*i ana.