Ke Au Hou, Volume II, Number 18, 3 May 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA-KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE-A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAIIELE EKOLU Ka Ai-Lolo ana o na Moopuna a Kauluhe-NUI-HIHI-KOLO-I-UKA —LawALAWA-KuA NA Ai a ka Lua—Ulupaia na Kumu Lua Kaulana o keia ka lealea oi aku o ka hialaai o ka aha kanaka ke hele ala a hookeke 'na kanaka no ke ake e maopopo ka mea nana ke eo o keia lealea, oiai, o keia ka mea e ikeia ai ka nioho ikaika i ka uraa, a ikeia ke aho loa ilaila, [a no ka hookeke o na kanaka i kapaia ai kela wahi i uka o Kohanaiki a hiki i keia la o Hookeke, i ka wa i uma ai o Ka-Miki ma laua o Kulepe]. 0 Kulepe , he kanaka nui kihikihi a laula ka umauma ame na kipoohiwi, a he nui kolopu mailuna a hala ilalo, awaawaa nohoi ke kino me na lima kakauha, he umauma 10, a o na i'o uwala keia nunui pohukuhuku, a pela nohoi na 010010 wawae, kiokio apuupuu e moaliia ana e na aa huki wikani, a ke nana aku i ua kumu aalii nei, he kona-piliahi maoli no a u a makani wili ahiu e hoohuli ai a puhili. Ku like iho ia ua mau moho ala, a makaukau ka noho ana, a hopu nohoi na pulima o ua mau kae'ae'a nei, a i ka wa i hopu mai ai o Kulepe i ka peahi lima o Ka-Miki, ua pelu mua iho la keia i kahi manamana lima iki ona, a o na manamana nunui wale no ka Kulepe i hopu mai ai me ka maopopo ole iaia ua pelu o KaMiki. 1 ka wa a Kulepe i hopu mai ai, ua like ka v. ela mahanahana me he ahi ala, a oia ka manawa a Ka-Miki i ike koke ai e hana ana o Kulepe i ka inoino, aole hoi i ka maikai, a na

>a mea i koi mai i ka opio ilaila like laua e pae ai, a oia ka mea e ike pono ia ai na keikikane o laua, a oia nohoi kona mea i pelu ai i ka manamana iki o kona linia, i maopopo ai ka hana a kona hoa mokomoko o ke kahua le'ale'a e hana mai ai, alaila, ua ahuwale loa kana ai e kii mai ai ke hele laua i na oolea o laua»ame na kulana keikikane o laua. I ka pili ana ae o na lima o ua mau moho nei a ku iluna o na kuli, oia ka wa i opa ae ai 0 Kulepe i ka peahi lima ame na manamana 1 itna o Ka-Miki, aiawa no o Ka-Miki i olepe aku ai ia Kulepe a huli pu a kiolaia aku la mawaho o ke kahua le'ale'a, a o na manamanalima nunui o Kulepe, ha'i pu ae la a moku pu ia Ka-Miki. A oia ka wa i uwa hou ae ai ke anaina a hui ae la ka ahS, a ia wa no i loheia aku ai ka leo o kekahi mea e kalahea ana ike kolohe o ke keiki a kue i na kuhikuhi o ka lealea ana, oiai, ua olepe maoli ia o Kulepe, aole i hanaia elike.me na mea i hooholoia, a ke koi nei au a me ko'u mau hoa ua lilo ke eo ia Kulepe ke kumuao a na alii, a ina aole, alaila, ke aa loa nei au ame ko'u poe e hakaka a hiki i ka make ana. Ku ae la ka mea nana e malama ana ka aha lealea, a o ka Iku-Hai nui hoi o ka la a kuhea leo nui mai la: "Alia, e ninau kakou i ke keiki, healia la ke kuinu o kona olepe ana ia Kulepe a kiola mawaho o ke kahua mokomoko?" Okawanoia i ui mai ai ua l'" ' : la oka la: "E Ka-Miki, heaha ke

olepe ai a kiola ia Kulepe mai ke kahua aku "No ko Kulepe opa ana i kuu pulima me kuu mau niananiana-liiua, me kona manao oia> ko'u mea e make ai a eo au iaia, a no kona hana ana pela a ike au e hele ana oia i ka inoino, oia ko'u kumu i lawe koke ai au i ko'u kulana keikjkane. a olelo a kiola aku iaia mawaho oke kahua lealea, i mea e ikeia ai na oolea o inaua, oia paha, a owau paha; a oia nohoi ka mea e a'o aku ai i na poe apau e komo ana ma na aha lealea a hookelakela, ao)e pono e kue i na mea i hooholoia no ka paio ana. Ia wa i hooho mai ai ke anaina mai o a o ''Pololei, pololei ke keikil Ua lilo ke eo ia oe e ke kanaka opio," a.ke uwauwa ala na kanaka ame na wahine pu, a na ia mea i hoowela loa aku ia Pua-a-Nuuanu, ka hueu o na okana o na Moeauoa, he kaulana paa aina hoi no na'li no Kapahu-a-Lio'i ame Lele-a-Hoe. Aia kahi o Pua-a-Nuuanu ma kahi i kapa ia o Nuuanu i uka o Moeauoa a hoea mai i.nei wa, ho kualapa oioi keia wahi, h.e ulu Inia ia e ulu ala, a o Kapahu-a-Lo'i, he punawai auau ia e waiho ala aia i uka o ke ama'uma'u, a o īje le-a-H oe hoi, he kihapai kalo nui keia, aia 110 i uka makai mai o kela punawai, a o keia ka mahinaai nui helu ekahi iluna oia aina. E ka uiea heluhelu, e nana ae kaua ia Pua-a-Nuuanu ame ka eueu o ka uka o Kalamaula: I ka wa i aa mai ai o Pua-a-Nuuanu e ha T kaka me Ka-Miki, oia ka wa 1 uluaoa ae ai ke kahua lealea, a ku mai la ka luna o ka la akauoha mai la e hoomalu ka aha, a e pau hoi ka uwa leo ana o na mea apau, a oia ka wa i meha iho ai ona hauwalaau ana. Aia na moho ke ku ala me ka makaukau, a oia ka w T a i ninau mai ai o Ka-Miki ia Pua-a-Nuuanu: "Heaha ka kaUa ano paio au e ke kanaka-makua i makemake ai e lealea kaua, ke kumu kukui palahuli wale i ka makani Kona?'' Pane mai la o Pua-a-Nuuanu: "He hoao nohoi paha ka mea e ikeia ai, o ke kumu kukui paha ke hina, a i ole, o ka puhala kumu ikihuli wa e palia i ka makani ku-honua, nana e ulaa ,! a palaha ilalo. Ao ka kaua hakaka e kohu lealea a ikeia ko kaua mau ikaika, oia ka ■o*

Hakoakoa, hopu a, paa, auamo ae a paki iho ilalo a palaka-he ka ai o Makaukiu." "Ua pono ia/' wahi a Ka-Miki, "a eia ka ninau, heaha ka kaua eo, o ka pa anei a hina ilalo a hopu hou a hapai a paki a make loa, oia anei ke eo?" Ae mai la o Pua-a-Nuuanu, oia ke eo, a oia nohoi ka pau o kana lealea ana. ' L "Ua pono kela, aohe olelo i koe, a o ko kaua hoohana wale no ka mea i koe, eia nae, ua pane mai nei oe ia'u, he puhala kumu iki hina wale ika makani ku-lionua. He puhala oo keia no Aki-ala, ua kani ke aa, e kulai ke Kona, aoe e neeu, ua kolo ke aa kumakua i ka honua, o ka lau wale no kau e ikei ka holu i ka makani, ao ka hina iho, aohe. Aohe elike me ke kumu kukui, hookahi no kikiao makani o ka malana wale mai la no ia o ke aa, a nona ka hina, okaoka liilii na a-u, a oia ka mea i kepakepaia ai ka olelo, ilalo." Aia ua mau moho nei ke kikaha mai la me he mau kakala ala, a ika wa i pili ai na uinauma o ua mau kae'ae'a nei, ua oi ae kanui o Pua-a-Nuuanu maluna o Ka-Miki, a oia ka ua kanaka nei i manao ai e hapai ae ia KaMiki a lewa iluna, a paki iho a make loa. Aka, i ka wa ana i manao ole ai, ua kahili ia ae ia kona wawae me ke kaia ia ana o Pua-a-Nuuanu i hope a huli ana ke alo iluna, ame ka eleu i hopu ia iho ai me he ipu aiwaha ala, hapai ia ae la iluna a paki ia iho la a pokopoko liilii na a-u, 1 paa wale no ika alualu, Ua pau ka hana, ua pale ka pono o ua koa paa aina nei ona okana o Moeauoa ame Keopu Kaluapaa, oia hoi o Keopu 11. Uwa ae la ka pihe a haalele wale, a holoholo ae la o Ka-Miki me ka haaheo nui, e hoike mai ana hoi i ka lehulehu, he aiwaiwa a he lii'apaiole oia no na hauoli hoopapa a hooikaika kiuo o na kahua mokomoko o Hawaii nui a Kane ia mau la. Make loa iho la o Pua-a-Nuuanu, a na kona ohana i kii mai a lawe i kona kino no ka hoihoi ana ma kalii kupono e malamaia ai. A maanei e ka mea e hoonanea ana i keia moolelo uluuiahiehie o Ka-Miki, ka moopun»

aiwaiwa a Kauluhenuihihikolo-i-uka, e hoopau ai kakou i na lealea hooikaika kino v oiai, aohe mea i ku hou mai a aa mai e mokomoko me ka opio, a no ka mea, ua ike mai la na mea apau i ka eleu, ka miki, ka makaala, ka ikaika a oolea maoli no o keia keiki, a o kana kumua'o ka oi pookela loa o ka ike ame ke akamai nana i ao i ka opio a ma-kau. Hui ae la ka aha me ke kanikani pihe ana no Ka-Miki ka eueu, ka hueu o ke kahua lealea hooikaika kino oia mau la i hehu wale, aoe kala kahiko i auwale ka la. Kukala mai la ka luna hoohana nui o ka la e malamaia ana na lealea hula ma ia ahiahi, oia hoi ka hula a-ipu, u/iuZ?, hula kielei, hula Pele, hula moemoe, hula%alaau, hula u-ke-ke, hula alaapapa, hula puili, hula pa'i-umauma, hula kilu, hula ka-ke, hula* lele, ku'i-a-lua, oli-oli, hoaeae ame ka loulou. I ka hiki ana mai i ka wa e malamaia ai na lealea hula oia po, ua nui na poe lealea a akamai ma ia hana i hiki ae, a o na keiki a Pohakuokane ame Kapaihilani, aole laua i hele mai ma ia aha lealea, oiai, ua kapu laua no ia mau hana lealea, a aia no laua ke moe ala i ka ona o ka awa o Maialoa, ke lelehu ala na onohi maka o ke kalohe. Maanei, e waiho kakou i ke kamailio ana no na hana oia po ame ua mau keiki moopuna aiwaiwa nui wale nei hoi a Kauluhenuihihiko-lo-i-uka, a e kamailio kakou no Kulepe-a-Puu-ko-i ame ke kino mano o Kaluaolapauila. I ka wa i kiolaia ai o Kulepe e Ka-Miki a haule mawaho o ke kahua leaiea, a maule a oo a moa ai, a hapai ia a loko o ka hale auolo, a malaila i lomilomiia ai a hiki i ka oluolu ana a maikai loa, a o ka eha ma-ui nae a 1010 o kona kino, aole i ano maikai loa. Maanei i hoopuka ae ai ua kumu kaka-laau nei a kumua'o lua hoi a na'lii ame na koa aiwaiwa hoi oia au ame na ike lehulehu he nui, a oia kana o ka pane ana ae i kona wa i lohe mai ai ua make loao Pua,a-Nuuanu; "He lua ole ka ike ame ka ikaika o keia keiki, a'u e iko maopopo ala me ka hoohewahewa ole, ua lilo ko'u ike ame ko'u akamai i niea wal« ift no, o 0 ko'u kinu nui keia ua like

loa me he wahi opala liilii ala ke kilou ia ana iho a koali ia ae la a kiola ia aku mawaho o ke kahua, a ina paha i haua ia iho au i ka hauna laau hoelo imu ahi ana, ina ua make loa au, aka, aole oia i hoi hou iho i ka pahu-ku a ka awaawa, oia ke koe o ko'u ola. "A no keia pakele ana o ko'u ola, nolaila, e hele aku ana au a haawi aku i ko'u mau kuleana paa aina a pau loa iaia, ame ko'u kulana he kumua'o ma na ike apau o kela ame keia ike, a e noho kanaka aku au nona, a oia ke koa kaulana laau, ka lua ame na ike haihai apau, oiai, ua ike au, aohe kumu a olohe lua e pakele i ke keiki. "He lua ole kona eleu, ka miki, ka maka--ala, ke koa, ka wiwo ole ame ka ikaika maoli, a'u i manao maoli ai no he mea hiki walenooia ke pa'ipa'i ia, eia ka ua pololei loa kana mau mele e paha mai ana: "O ka moa ouo opuu * Moa mahi kaa lepo I kaulia i ka uwahi ukiu Lalapa, olapa, a na maka Ka Io nui hoanoano Nana e popo'i ke aewa o ka lani. He lani ka manu he aewa Aohe lala kau ole * Kau i ka lala maloo I ka lala maka." "He oiaio, na'u e hooiaio aku i ka pololei o kana mau mea apau i kamailio ai me ka hiki ole ke hoopaapaa, a no ka mea, ua lilo ko'u ike ame ko'u ikaika i mea paani lealea loa ia e ke keiki, aohe ike hou nana e kulai ka ike o ke keiki, a koe wale no na poe kino papalua, he akua a he kanaka, oia paha ka mea e haulehia ai ke keiki.'' Ua hiki aku la o Kulepe-a-Puuko-i imua o Pohakuokane ame na alii apau, na kahuna a rae na koa kaulana, a hoike aku la i kona mau manao apau, a i ka lohe ana o Pohakuokane a me ka aha holookoa, ua kii ia aku la ua keiki nei a lawe ia mai la imua o ka aha no ka hookau ia ana aku oka hanohano nui maluna o kona hokua. (E hoomanawanui ka ono a hoea hou aku uio kuhikuhini» aka Puukolu,)