Ke Au Hou, Volume II, Number 18, 3 May 1911 — KE KUMU I LOAA AI KA INOA O "KAWAIAHAO." [ARTICLE]

KE KUMU I LOAA AI KA INOA O "KAWAIAHAO."

Aia ma ke kihi makai ma Waikiki o ka Luakini e ku nei i ka wa kahiko, he punawai nui ma kahi o 30 a oi kapuai anapuni, a he popoepoe hoi kona ano. He piha keia punawai i ka wai aliali maikai a nani ke nana aku, aka, he ano hukakai nae. A aia hoi ma kona mau paia e haiamu ana na lau iwaiwa me na wehi palapalai o ka nahele ame kahi mau ohu onaona e ae. Mai ka honua mai e puai mai ai na mapunapuna wai huai iloko o ua punawai ala, aole no he hohonu loa, aka, he nalowale no nae ke kino o ke kanaka me ka waiho maikai o kona mau aoao a hiki i ka lipolipo o ka wai, aole nae hoi he wai i keia manawa ma kela wahi, ua piha i ka lepo a ua lilo i aina maloo. Eia maluna iho o keia kiowai ikukuluia ai kekahi halau nui e auau ai o Ha'o ko Oahu nei Moiwahine ia wa la, a o ka wahine keia a Kapaakea ko Oahu nei Aliiaimoku nui ia mau la. O ko laua wahi noho paa oia o Kapaakea ma Kamoiliili. He wahine kapu o Ha'o aole e ike a nana wale ia, a he hookahi no ona a>anawa e auau ai iloko o keia punawai i ka makahiki, a kapaia aku la ka "Hi'uwai a Ha'o." He manele ia mai oia e na kanaka me ka uhi ia a paa i ke puloulou i ike oleia a hiki i ke komo ana i ua halau ala, a r kona kahuna ame na aialo wale no ke komo * >ko o ua halau nei, a pela i kapaia ai o "Ka Wai a Ha'o," a i ole, o "Ka Punawai a Ha'o." I ka hala ana o ua aliiwahine ala ma ka aoao mau o na mea apau, ua mau mai no ke o ana oia mau mapuna olelo paanaau "Ka Wai a Ha'o" a hiki mai i na maliina hope o ka 1835, e noho Moi opiopio ana o Kaleiopapa Kalokomaikai Kauikeaouli Kamehameha 111., a o Kinau ke Kuhina Nui. A oia kana i olelo aku ai, " Auhea oe e kuu Kuhina, lie ekolu a'u mau mea nui e liana nei iloko o ko'u noonoo, a ua makemake au e hookeia.'' "Heaha ia inau noonoo nui ou e kuu alii?"

"Eia," wahi ake alii. "I moku manuwa no'u ponoi, a o ka lua i halealii, kahi e noho ai o ke alii; a o ke kolu, i luakini hou kahi e hoomaaa ai i ke Akua.'' 'Mamuli oka Kinau noonoo ana he mea pono e loaa e ka .Luakini mamua o na mea e ae, pela i hoohana koke ai ua Alii Puuwai Lokomaikai ala o Hawaii i ke kukulu ana i ka Luaklni e o nei o Kawaiahao, a i lilo hoi i inea hoomanao, poina ole no«a Lani Alii 'la ka mea nana ka olelo kaulana— "Ua Mau ke Ea o ka Aipa i ka Pono."