Ke Au Hou, Volume II, Number 21, 24 May 1911 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOOHOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE —A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE EHA Ke A'o iaanao Ka-Miki amē Ma-Ka'iole i ka Nou PoHAKU AME KA Alo PoHAKU Ma keia hele ana a ua mau eueu nei a kaua, aole a laua mau mea kaua i lawe pu, ua hele laua me he mau wahi mea maukauka la aole i loaa wahi ike o kela ame keia ? ano o na •r ā ; ~ kahua le'ale'a hoopapa ma na ike oia au, na ike hoi e kaulana ai a lilo i punahele a i koa kaulana paa aina no na alii aimoku, ai ahupuaa ai kalana, ai okana a pela aku. A oiai ua inaopopo na kahua lealea apau ame na okana o Kona Mauna Hauliuli, oia hoi 0 I\ona Akau, a o Kona Mauna Ulupo, oia o Kona Hema. Ua hoomaka aku la laua nei e holo a hoea i ke kahua lealea o Ahuena ma Kailua, (no keia kahua ka inoa o kela heiau a Kamehameha i hoolilo ai i papu a kapaia o Kamakahonu a hiki i keia la.) A ia laua nei 1 hiki aku ai he la lealea ia, a o na alapa e makaukau ana no ka mokoiuoko, oia Keikipuipui ko ka okana o Kailua, ame Kauakahiahaola oia ke kaulana Daa aina o na Puapu-a, (a no keia alapa ka inoa o kela heiau 1 kapaia o Kauakahiahaola ma Puapu-a I, a o ko laila mau keiki kamaaina kai ike i keia wahi e pana nei a hiki i keia la a kaua e hoonanea nei me Ka-Miki). I ka makaukau ana o ria moho no ka lealea, oia ka wa i kahea mai ai o ka mea nana e hooko na lea]ea o ke kahua mokomoko, a ia wa'i oili mai ai na moho, a i ka naua aku a na pot> makaikai ame ka aha, he mau pukonakona n konapiliahi lik* nao no laua a -ohm, J ka

hui ana ae o ua mau kaeaea nei, ua paa like no laua me ka paa ana o kekahi i kekahi e ake ana e kulai a hina a kiola ae mawaho oke kahua lealea. Ua like no a like na oolea a wikani o na olona o keia niau moho, a i ka nana aku ake anaina, ua like ua mau moho nei me na bipi ahiu o Halemano e aumeuiAe ana e lilo i kekahi ka lanakila. E kulai anp,, e hopu aku ana a i kekahi manawa e kukuli ana ilalo a olepe ae, eia nae, e makaala like ana no kela ame keia i kona kulana a hiki i ka moe malie ana o ua mau moho nei ua hele a naenae a pau ke aho, a o ka ili ua hele alali i ka hou, a hele mai ]a ka mea malama a hai mai la, he hookahi manawa i koe o keia moho, alaila pau. 1 ka loaa ana he maha o ua mau moho nei, oia ka wa i ulele hou ai laua, a oia ka manawa i pakika iho ai o Keikipuipui a hina ilalo, a hapai ia ae la e Kauakahiahaola a kiola ia aku la mawaho oke kahua lealea, a uw r a ae la ka pihe a ka aha a haalele wale. Ma keia hina ana nae o Keikipuipui, ua koi aku la ka poe ma kona aoao e mokomoko hou laua, oiai aole i eo maoli ka lakou moho, inamuli wale no o ka pakika ana i hina ai o Keikipuipui a loaa ia Kauakahiahaloa ka lanakila ma ke kahua lealea. Eia nae, ma kela pakika ana a liina ai o Keikipuipui, ua niau-i ia.kona wawao, a ma ia kumu ua hiki hou ole iaia ke komo hou a mokomoko, a 110 ia mea, ua kahea ia aku la i moho hou e mokomoko m m<T Kauakahiahaola ka moho lanak.Ua 9 ka )a mokomoko,

Kahea mai la ka luna nana e malama na hana o ka ]a, "Owai ka moho e lealea me Kauakahiahaola ma ko Keikipuipui hope?" "Eia,'' wahi a kekahi leo i pane mai ai, a oili ana keia keiki nui puipui kihikihi o na poohiwi, awaawaa ke kino a lawa mai luna a hala ilalo i na wawae, a ke nana aku he konapiliahi maoli no, Ua alawa like aku la na niea apau i keia keiki malihini i ko lakou mau maka, a ke ninau ala a ninau mai lakou, owai la hoi keia keiki malihini a.puipui nepue a ka lawaia? E ka mea heluhelu, aole oe e hoohuoi ana i keia malihini, oiai, o ka kaua olali no ia, a o ka mea nona keia nanea, ke aiwaiwa hoi o uka o Kalamailla, ka iki ulu nana e kaa ke kahua loa, a e haalulu ai ke kahua maika. Hele mai la ka luna nana e malama a e kahea na hana o ke kahua īnokomoko, a ninau mai la ia Ka-Miki: "Peliea; ua loaa no ia oe ka ike e ke kanaka opio ma na lealea apau o na kahua hoopapa o Hinakahua, o awahia ka ai aka ui? A owai kou inoa ame kou okana i hele mai ai e ke keiki?" "E kala mai no ko'u hai ole aku i ko'u inoa ame na pane no ko'u wahi i a'oia ai, a pela hoi me ko'u wahi i hele mai nei. He wa keia 'no ka lealea, a aia a pau ka lealea, alaila hooponopono aku ia mau mea, aole o ka wa o ka hana he wa ia no na ninau, oiai, ua kahea mai . nei oe e ka mea kiekie me ka ninau ana, owai ka moho e lealea me Kauakahiahaola ma ko Keikipuipui hope? "Na ia leo kahea au i kono mai nei i ka mea e kū aku la imua ou e konio ae ma ko Keikipuipui wahi e papa lealea me Kauakahiahaola ke kumu Ulu-puloa o na okana aina o Puapuaa." Ike iho la ua luna nei, ua pololei no na olelo a ke keiki, a hoopau ae la oia i kana olelo ana, a oia no ka wa i kahea mai ai no ka ma- . kaukau o na inoho e like mp na lualea o ka la hoopapa hanohano; "0 Apo, 0 Akau, 0 halahalakau,

Oia kahoi, E umi auanei." Ia wa no i liolo mai ai o Kauakahiahaola e hopu ia Ka-Miki, me kona manao e hopu a hapai a kiola aku mawaho o ke kahua, oiai, ua manao loa oia aole e hiki ana i keia keiki ke kulai iaia, a he maalahi loa iaia ke kii ana a hopu a kiola aku, eia nae, ua kuhihewa loa oia ma ia manao. Oiai, iaia i hopu mai ai ia Ka-Miki, oia no kona wa i loaa pouo aku ai i ke pa'i mahanahana loa a ke keiki ma. ka opi aoao, a ha'u kauaheahe ana ka waha i ka makani, me ka hopu ia ana iho a kiolaia aku la mawaho o ke kahua lealea, iluna ke alo ua pili ka hanu, a uwa ae la ka pihe a haalele wale, hui ae la ka aha mai o a o, me ka olelo o na poe apau ik& ikaika a eleu maoli no o ke keiki. I ka manawa i hui ae la ka aha lealea, oia no ka manawa i oloio iho ai o I£a-Miki ame Ma-Ka'iole a nalowale iloko o ka huikau o na kanaka e nunua ana a e hookeke ala, a oia ka wa o laua nei i haalele iho ai i ke kahua lealea a kamoe aku la ka laua huakai no ke kahua o Kaulaokalani ma Holualoa e kokoke ala i ka heiau o Pakiha. Ia laua i hoea aku ai ilaila, akahi no a makaukau na hana lealea o ke kahua mokomoko, a e momoku ana ha kanaka ho laila, mai kane, ka wahine a na keiki, a oia ka laua nei i hoohali kamailio wale aku ai no: "E hele ana i hea keia kaoo kanaka e kaka'i nei?" "I ka nana lealea o ka aha a na'lii o Holualoa, a e ike nōhoi i ke kaikamahine alii ia Keolonahihi," wahi a ka pane. Ninau hou aku la no laua nei: "Owai na moho e lealea ana i keia la?" "O Kuemanu koonei hueu o ka ikaika, a o Palaueka ko Kaumalumalu, ke kaulana paa aiua o na alii, a he nui aku no na moho oolea a iwi-kani, aka, aole no e loaa mai makou pukonakona, lie kani poha ka malo i ka hope o ke kikala, kani iluna, kani ilalo, a mahauahana ko iho mai," wahi a ua poo ala i pane mai ai ia jaua nei, £> ko l&kou nei heleia a ku ana i ka pike q

ke kahua kahi e lealea ai, a e ku aiia na halau 0 na'lii, a o ke kah'ua ua haliiia i ka lau o ke kukui, ka lauhulu ame ke ama'uma'u, ua hele a ku ka nu'a a kiekie iluna. Aole i liuliu iho, ua oili mai la ke kukini a ke alii a kala mai la i na mea apau e makaukau na moho ame ko laua mau hope, a o na poe o kela ame keia aoao e hoolohe i na kauoh'a mai ka luna nui mai o na hana o ka la. Puka mai la ka luna nui iaia ka mana o ka la, oia hoi ka pukonakona ame ka pukaua nui o ke kaikamahine alii o Makole-a ame ke alii me Kahaluu-kai-akea, a o ka inoa o keia pukaua a luna nui hoi o ka la, oia no o Halekumukalani, a nona ka inoa o kela heiau e ku nei i Kahaluu a hoea mai i nei wa a Ka-Miki e hoonanea aku la i na kupa o ua aina ala i ka wai puka iki o Helani, a ua ike na kamaaina olaila i keia heiau o Halekumukalani mai ka inoa mai o keia pukonakona. I ka wa i kahea mai ai ka luna nui no ka makaukau, oia no ka wa i hoea like mai ai na moho o ke kahua lealea, ua ikeia akula ua mau kaeaea nei i ka hui like ana ae a hoomaka iho la e awala hoolei pau i na ai o Hinakahua,o ka hopena oia ulele ana, oia ke kiolaia ana o Kuemanu mawaho o ke,kahua lealea e Palaueka, ke koa kaulana paa aina o ke alii o Kaumalumalu i ka he-Kuawa. Ia wa i kahea hou ia mai ai i moho hou e ku mahope o ko Kuemanu aoao, no'ka lealea ana me ka moho lanakila o ka la oia hoi o Palaueka. la wa no i oili mai ai neia keiki konapiliahi lawakua kino awaawaa a kihikihi na poohiwi mailoko mai o ke aluka kanaka, a ku ana 1 ke kahua me na maka uila a piha koa o ka maka'u ole. O ka manawa no ia i kahea hou mai ai ka ilamuku nui o ka la no ka ulele ana o na moho, a ikeia aku la ko laua hookui pu ana i kahi hookahi, me ka haa ana o na kino ilalo t?likc me na moa kane, a hookahi no ia olope ana a K.a-Miki, lele koheoheo ana o Palaueka iluna a haule pahu ana mamua iho o na'lii o Holua* loa fttnc ke kftika»iahine ftlii oin o Keolona?

hihi, a waiho oni ole aoa ilalo ke alo. Ia wa, uwa ae la ka pihe a haalele wale, a hui ae la ka aha lealea ine ke kanikahi pihe ana o ka aha kanaka i ka eleu, ka'miki ame ka ikaika oke keiki, aohe lua e loaa ai. He keiki malihini loa keia, mai hea la i hele mai ai? Ke kahea n>ai la ka luna e pau ke kanikani pihe ana o na kanaka, aka, aohe hoolohe ia aku o ia leo, a hiki i ka uluhua okda ana o ka ilamuku a hele okoa mai la e hoomalu ika aha kanaka. - * I kela wa no e uwa ana ka aha kanaka a hui aku hui mai, oia no ka wa i palamiino iho ai ka kakou mau koa aiwaiwa a nalo aku la iloko o ka huikau me ka ike ole ia, a hoea aku la laua i Keahiolo, mawaena o Kahaluu ame Keauhou. He kahuna nui keia a he kaulana paa aina hoi, a nona ka inoa i kapaia j kela heiau o Keahiolo e waiho ala a hoea mai i nei w.&. E maina awa ana ua kahuna nei, a ike iho la ia i ka maalo o ke aka o keia mau keiki, a ma kona ano kahuna ua ike iho la oia i keia mau keiki malihini, he mau keiki hoopapa ikaika, he inama, he ike, he koa a pela wale aku, nolaila, o kona imi iho la no ia i kumu e hoopoino ai i ua mau keiki ala. (E hoomauia aku ana.)