Ke Au Hou, Volume II, Number 22, 31 May 1911 — He Pane ia "O-u-ka-maka-o-ka-wauke-oi-opiopio." [ARTICLE]

He Pane ia "O-u-ka-maka-o-ka-wauke-oi-opiopio."

Mr. Lunahooponopono o Ke Au IIou; " Ke Kilohana o Hawaii, a o ka Lei Momihoi a ka Lahui;"—Welina pu kaua. Aole au i manao i ko'u kii ana aku 1 ka Moolelo i hoopukaia e kekahi o na kanaka Hawaii kakau moolelo o Hawaii nei i hala aku i ka make, a hoike aku i na Ilawaii o keia mau la, he hanaia e nukuia mai ai a e kapaia mai ai ko'u mau makua he mau kauwa, aole loa. A oia ka'u e hai aku nei i ka lehulehu ma keia pane, aole no ke 'lii ana o ka mea nuku he mea ia e alii pu ai kona mau makua, ke hoole nei an aole ia he alanui pololei na kakou e hahai aku ai. O na Alii o ka wa kahiko . o Hawaii nei, aole lakou he poe kuamuamu wale akuj aole lakou hoole wale i ke alii ana o kekahi poe e aku; aole lakou he poe akena waie. Pehea mai kakou e ike ai i ka oiaio o keia mau mea? Haina: O keia Moolelo a Kamakau, ua kakauia maloko o ka "Nupepa Kuokoa" o ka makahiki 1866, a eia ia ke o nei a hiki mai i keia la. E hoomanao iho e ka lehulehu i ka nui hewahewa o na Alii Aimoku mai ia makahiki mai a hiki mai i keia la, i pane ole mai i ka oiaio ole o keia meā, a na keia Alii Nui ae nei hoi e pane mai, e hoole mai i ka oiaio. I hea oe i moe ai a o ka po wale ae no koe o ka la, akahi no a ala mai? No ko'u inoa. Ua ike au i kou hawawa ame kou ike ole. O kahi i loaa mai ai o ko'u inoa, oia no o Kohala Akau, o Kohala-Nui ia; o Kohala Hema, Waimea, o Kohala-Iki ia. O ka manao nui, he kupa a he kamaaiha au no na Kohala elua, aole wale no Kohala Loko ame Kohala Waho, aka, no na Kohala elua. No ke 'lii ole o ko'u mau kupuna, aole makou he poe keha wale, a aole no ko makou poe he poe hoopilipili alii mai kinohi mai. Ina he kauwa io ko'u mau kupuna, he m,au kauwa i ike i ko lakou wahi, aole o na kauwa hoopilipili alii, a i ole o na kauwa, e kali ana a pau i ka make na alii a lakou i noho kauwa aku ai, alaila, hoike mai i ko lakou pili alii. Aole loa. Ua olelo mai ko'u poe kupuna, he nui wale na alii kukae-popolo, a ke hooiaio nei au ia mau olelo a ko'u mau kupuna. Ke ku nei no au a hoike aku, ua pololei o Kamakau, a o na poe e hoole rnai nei, o lakou kai kuhihewa, no ka i ikeia ka oukou e na hanauna o ka poe i ane kokoke iki aku i ka wa o ka hanauia ana o Kamehameha, Ka lua, aole o ka nuku ame ke kuamuamu ke

kumuhana. Ma kau paire e hoole ana 1 ka oiaio 0 ka'u e Mrs. Stillman, ua loihi ka pane, aka, ua uuku ka io, he lauhulu ka nui. A hoomanao ae la au i ka olelo a ko'il kupunakane, "O ka huewai uuku oka wai oloko, nui kona o-la-o-la. O ka huewai piha i k?. wai, aole olao-la nui." Ke hoohalike nei au i kau pane me ka huewai uuku o ka wai, aka nae, e kala mai oe i ko'u pane ana pela, aka, aole hiki ia'u ke alo ae. Aole e pau ana ka Moolelo a Kamakau i ka holoiia e oe, ole loa aku ina o kau wai e holoi ai o ka nuku ame ke kuamuamu. O kou hoike mai i na mea e hooia ana i kau, a oia wale no ke alanui. 1 nui ka pololei o kau paio, aka, i hoomau mai ōe i ke kuamuamu, e ao oe o pa i ka pohaku, a hoka oe, no ka mea o kou poopoo kau i ike, aole oe i ike i ko'u. E hoomanao iho nohoi oe, aole ka'u pane ma* luna o ko'u āme kou kupuna, au i lele wale mai nei i ke kauwa o ko'u a e manao iho ana paha oe he alii kou? Aole. No Kw'mi, he aina kauwa i'o no ia, no laila ka lae punia, ka poe i kuniia na lae i ka uhi, a eia no na mamo a kahi poe ke ola nei i kaulana ika "p.ee palula." Ika wa e ike ai ina kanaka, uhi mai la ika lau uwala nalowale. A penei ka pakoli ina a na keiki o llalawa: "O Awini, lae, lae, Lae punia, lae, lae, Pee palula, lae, lae." Ma kau pane, ua ae mai no oe he.Alii io no kai hanau ma Kokoiki, a kapaia ai ka inoa o kela pohaku o Hanau Alii. Alaila, owai ke Alii i hanau malaila a hunaia, i imi ai na alii epepehi? He hookahi no Alii i ikeia kona moolelo oia o Kamehameha, a o Naeole ka mea nana i huna. He makehewa na olelo haku e hoolauwili ai i ka oiaio. O Naihe, kekahi alii kahiko o Kohala i ola ma na la o Kamehameha, ua hooia oia i ka pololei o ka Kamakau hoike. O Naeole no ka mea nana i hanai ike Alii. Ua nui na poe kakau moolelo i kakoo i keia mau hoakaka. Ina no iluna o ka waa ka hanau ana o ke Alii, aia no ia ma Kokoiki. No ke kia hoomanao, no Honolulu ia a hoihoi ia i Ainakea no ka ha'i ana o ka lima, a kukuluia mamua o ka halekula, a mahope iho hoololi hou ia. He hookahi ma Honolulu nei. Alaila, ahia wahi o Kamehameha i hanau ai ma kau hoohalike lalau ana? I hoopuka hou mai oe i ke kulana o na kupuna o kaua, e ao oe o hoi kuono e noho ai, no ka mea, o kou poopoo no kau i kamaaina, aole oe i ike iko hai. Ke kali aku nei o Kohala-nui Kohaiki i na mea oiaio o kahi i hanauia ai o Kamehameha I. Owau iho no, Kohala-Nui Kohala-Iki. Alanui Kukui. Honolulu, Mei 25, 19x1.