Ke Au Hou, Volume II, Number 23, 7 June 1911 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

Houlūuluia e John H. Wise

HE PULE KAUMAHA AI Hoomauia. E Lono i ka po E Lono i ke ao E Lono i ku'ina o mua E Lononuiahiaa Mai aniha mai oe ia'u e Lono E Lonomakahialele A lele oe i ke kai uli A lele oe i ke kai kea I one huli la i one ele I Mahinahina ! I ke one i hanana O Pipipi o Unauna O Alealea o Naka O hee o kualakai O ka pakii moe one ula O ka ulae niho wakawaka oi O kama a opihi kau pali O Kulelepoo o helelei ke alo O Wahalaualii o Polihala O kahi i waiho ai o ka huaolelo A Pii ma laua o Oheke O kama a Poepoe 0 ka wahine i ka ipu olelo E Kama e—, 1 ke ola nui Eia ka ai, E Ku, e Lono, e Kane, E Lonoikeaouli—e, eia ka ai." Ua hana mau ia keia pule e na kahuna apau loa ame na poe e ae no i ppa keia pule, ma ka wa inu awa, a pela aku. Ua pili keia pule ika papa kahuna a Lonopuha, o ka pule ka mea nana e -hoolilo i ka laau lapaau i mea mana, a liiki ke hoolaia ka mea uia'i, wahi a ka olelo a na kahuna o ka wa kahiko. KEKAHI MAU MA'I ME NA LAAU KUPONO He mea pono pah* ke ha'i aku i na inoa o kekahi mau ma'i aine na laau 1 kupno ma na la-

welawe ana a na kahuna o līawaii nei i ke au i okikilo. Eia na inoa o na ma'i: Ina he nalulu, he wai ame ka lomi ka laau; hu'i, he wai, loini ame ka papaa o na laau, "ma" ole, he pua hala me ka mu'o ame ka ilima;pu-ho, he ''eleku" na laau; akepau (waiopua), he apu ihi ame ka apu kalo; umauma na-ha, he ai, he wai, poho, le'po; ha'oa, poho, lep<t me ka mu'o lau-i; puupaa, he hili, niu, ki, a he welawela; alaala, he popolo, mu'o hala, opuu ma'ia; kakio, he mole papaia, mu'o hala, a o ka auhuhu, ma'i-hehe, he he nena, ki, popolo; ma'i pupule, awa, kelo mana, lau palili; ha'i, hua kukui, paakai; he nopi, paakai, ilima, kahea; kuli, he kohu ulu ame ka wai popolo; iewe paa,he hoolei i ke ko-ko, he hoopuiwa; pehu, he puholoholo; ohao, aole ona laau; hano, he awa; a he nui wale aku o na ma'i ame na laau like ole, ! NQ KA LAAU HANA ALOHA 0 ke aloha ma'i hoehaa i hooiaio nui ia ke loaa ke kane a wahine paha i keia ano ma'i hoeepa, a ua oleloia keia ma'i he ma'i pelekane, ua piha ke ao nei li keia ano ma'i hoeha iwihilo. O kau apa ana a aloha au, alaila oe haalele hooaaaikola mai. He ma'i hiki ole keia i na kauka haole ke hoohoa mai i ko lakou ike lapaau, lie makani puahiohio ka mea loaa ia lakou. Aka, ma Hawaii nei ua ikeia ko na kahuna lilo ana i mau kauka e hoola ana i keia ano ma'i, ua hiki ia lakou ke kala a wehe i ke utoha, a hoolele aku i ke aloha i kekahi, me na laau ame ka pule ana a ke kahuna akeakamai, alaila, hookoia no ka iini a ka makemake, "pa me he nehu la ka noe o Alakai." Eia kekahi mau laau hana aloha, he ko pilimai, he wawae iole 6 ke kuahiw.i, a he puuawele» wele, i hoonawele ko aloha a ho*iole mau iioKo, a

ku hoi a pili mau me ke hoa, he hnapilimai oka ape, me ka mole hinahina, o keia o huananai, he ko manulele, me ka mole kakalioa, o Makanikeoe keia, ahe nui wale aku na inoa onā laau hana aloha, a penei iho ke ano o ka pule hana aloha: Eiā ka laau hoolele aloha 0 Lonomakua, o Kumakua E maka akua 1 ka hauula, i ka pilipili I ka hinahina i ka akuli I ka holo ana a ke kai O kolopu o kolopunohu O kolo anuenue O uhakiho o uwahinui O ulu, o uluku, o makalahia 0 moe ole ana o kona po Moe ana kona po Hoomanao ana owau Aaoa pa a hiki Hiki aku la ke aloha iaia Konikoni aku la ke aloha E Makanikeoe la A pa a eha i ka eha lima ole 1 ka eha lima ole a ke aloha la A pa a hao a holo a lele A lele oe e ke aloha ia (Kaehakoni) mea Ilaila oe e kuko ai Ilaila oe e lia ai E uluku ai o kona po O maolioli o kauhale a ke aloha Ho-a ke ahi iaia Ke ahi a wela Ka hahana i ka houpo i ka manawa Ka hiaa moe ole # o kona po O hoeu, o hookuku, o hoomalana E hoolanalana aku oe iaia Kiu aku, imi aku, halo akuiaia A pa a eha i ka iwihilo Kapalili aku la ke aloha ia Makanikeoe ' A pa iaia e huli mai E huli mai, e pili mai Owau o (Keahiwela), ka hoa e walea ai o konapo A pili a mau, a mau a pili A pili a paa, a paa loa no. A pau ka pule ana a ke kahuna, alaila, hanai aku ka laau, ina o Makanikeoe a laau e ae paha, a mahope iho o keia mau mea ae la, ka puku hoopau loa ana oia na mea o ke kai, ka i'a hinalea, ka papa'i aama a paiea paha, a pela aku, ame ka nohoi peoei;

KA PULE PUKU HOOKUy Heaha ka i'a e Kanikololou . . . • ■ | ■ He hioalea ka i'a e Kanikolo4ou Lolo'u "ke aloha o ka wahine i ke kane la e, Kan.iKuhia kai'a ika naoku la«, Kanikololou [kalolou He paiea ka i'a o kja moku la e, Kanikololou Ea wale mai ana qo ke aloha o ka wahine i ke kane la e, Kanikololou Kuhia ka i'a i ka lua la e, Kanikololou Heaha ka i'a i ka lua la e, Kanikololou He ku-mu ka i'a o ka lua la e, Kanikololou , Mu'emu'e ke aloha o ka wahine i ke kane la e, Kanikololou Kuhia aku ka i'a i ka a-ia la e, Kanikololou Heaha ka i'a oka a-io la e, Kanikololou ' He puhi ka i'a o ka a-la la e, Kanikololou Puhipuhi ke aloha o ka wahine i ke kane la e, " " Kanikalolou Kuhia ka i'a i ka moana la e, Kanikololou Heaha ka i'a i ka moana la e, Kanikololou :■■'■. . | - 'He mano ka i'a i ka moana la e, Kanikololou Manomano ke aloha o ka wahine i ke kane la e, Kanikalolou Kuhia ka i'a i ke ohe la e, Kanikololou Heaha ka i'a o ke ōne la e, Kanikololou Ohikimakaloa ka i a la e, Kanikololou Loa ka maka o ka wahine i ke aloha i ke kane.la e, Kanikololou E uwe haalo'ulo'u, Kanikololou Haalo'ulo'u ana ka wahine i ke aloha o ke kane la e, Kanikololou. ... I " • - . A pau keia pule, alaila, kauoha mai la ke kahuna 1 ka mea i loohia i ua mai pelekane hoehaa □ei penei: "E, i noho auanei oe a i hoi mai ko wahine ea, mai pulale e aku oe, a aole e kamailio a aloha e aku, a i apuepue mai, hooueue iho oe e hoouaua ai, a i lele mai iluna ou a nana ka honi mua mai ia oe, alaila, noa kanawai o Makanikeoe, o ko olua paa no ia a nau ka haalele." (E hoomauia aiu ana.)