Ke Au Hou, Volume III, Number 1, 10 January 1912 — Untitled [ARTICLE]

Make o Kanihonui ma Oahu ia Kamehameha i ka makahiki 1809, no kona hana ana i kekahi hana ino ia Kaahumanu; na Luheluhe i hai aku ia Kamehameha. I ka makahiki 1810 ae, holo mai o Kaumualii, ka Moi o Kauai, i Oahu, a hui laua me Kamehameha ma ka nuku o Mamala; a haawi mai o Kaumualii ia Kauai no Kamehameha, aka, ua haawi aku no o Kamehameha iaia ka aina, a oia no ka Moi o Kauai a pau kona mau la. A hoi aku no o Kaumualii me ka maluhia i Kauai. A ma ia wa ua hoohui ia na mokupuni apau loa malalo o ka mana o Kamehameha, a noho alii iho la ke ano eehia o ka malu mai Hawaii a Niihau; makia paa loa ia ke aupuni ia Kamehameha I, ka liona Na'i Aupuni oka Pakipika. He kanaka akamai o Kamehameha, he noonoo, he lokomaikai ame ke ahonui, aole oia i imi i poe koa inu rama nona, aole no i ikeia kona ona ana ika rama. Ua malama nae oia iaia iho ame kona aupuni, ame na mea apau e pili ana i ka aina no ka pomaikai o kana poe keiki. Penei e maopopo ai. I ka 7 o ko Kamehameha mau makahiki ma Oahu, hai mai la na haole iaia, o ka wahie ala (iliahi) ka mea e waiwai ai na kanaka ame na alii. Alaila, kena ae la o Kamehameha i kekahi alii ona e pii i uka o na kuahiwi o Oahu e huli ai i na laau ala iliahi. A pii aku la lakou, a hoea mai la me na laau ala he nui loa; o ka lau nunui ame ka liilii. A ike oia i ko lakou kua pu ana i ka lau liilii a lawe mai, alaila, i aku la oia ia lakou,"no keaha la oukou i lawe mai ai i ka laau ala liilii?" I mai la lakou, "ua elemakule oe, a ua kokoke e make, a nawai la ia laau ala? Aole makou i ike i ka mea nana ia laau ala mahope aku." I aku la o Kamehameha ia lakou, "aole anei oukou i ike i ka'u poe keiki, a o lakou no ka poe nana kela laau ala liilii mahope aku." A pela no oia i papa aku ai i ka poe kapili oo. aku la, "Ina e loaa ia oukou ka manu ea, mai uumi oukou, ma ka hulu no oukou e lawe mai ai, a hookuu aku no ka manu i nui ka hulu." I mai lakou, "Nawai aku ia manu e hoola ai, oiai ua elemakule oe?" I aku la o Kamehameha, "na ka'u poe keiki ia manu mahope aku." A ma keia mau ano i hoomaopopo ai ko Kamehameha aloha i kana mau keiki. A kuai iho la na haole me Kamehameha i na laau ala, a loaa ia Kamehameha he ekolu mau moku kiakahi nunui ame eono mau moku liilii, Aku mai la kokahi moku, kuai aku la oia no ia moku i ka laau ala, a lilo ia moku iaia. Kapa aku la oia i ua moku la o Kalaholile ka inoa, a

mahope iho, kii hou ia mai la ua moku nei e kuai a lilo no. Ko Kamehameha Hoi Ana i Hawaii A ulu mai la ka manao iaia e hoi i Hawaii, alaila. kauoha ae la oia ia Kaoleioku kana hiapo e noho no oia i Oahu, a ae mai o Kaoleioku. A hoonoho pu ia me Kaleimoku i pukaua nona, a Kiaaina no Kauai, o Keeaumoku ko Maui kiaaina. I ka makahiki-i.Si2, hoi aku o Kamehameha i Hawaii, ma na moku lakou i hoi ai. Maluna o kona mau moku kiakahi nunui ekolu kona mau aialo apau, ame ia pu. O Uinihepa, Laholoa ame Keoua na inoa o ua mau moku la. A ma na moku liilii, a ma na auwaa nohoi kekahi poe. Ua kapaia ka inoa oia huakai aumoana, 0 Kaniaukani. Holo aku o Kamehameha a Lahaina, a hoonoho ia Keeaumoku ilaila i Kiaaina, a malaila aku, ku i Kawaihae, a malaila hou aku ku 1 Kealakekua. He mau la iho, holo hou o Kamehameha i Molokai; a malaila mai, ku hou i Lahaina. A noho iki ia mau la e ai i ka waiwai a Keeaumoku ana i ■ - kuahaua ai iko Maui. A he mau la iho, hoi loa aku oia i Hawaii, aku ma Kealakekua; malaila aku a Kahaluu,. laia malaila, wi iho la lakou ika ai ole; aole nae oia i ike i kona pilikia a kii wale aku i ka ai a na makaainana, Aka, mahiai maoli aku oia ame kona aialo apau i ai na lakou ponoi iho; a ua kapaia ka inoa oia mala ai o Kuahewa no ka nui launa ole. Aia no ma Kailua, Kona. A mahope iho, ia makahiki no, hana ia ka papohaku o Kiholo, a paa i kahi makahiki ae, 1813, Ua oleloia ma ia makahiki 1813, i hanau ai o Kauikeaouli, ma Keauhou, Kona Akau, i ka la 11 o Augate; pela ka hoike a Emilia Keaweamahi, ke kahu hanai wahine o Kauikeaouli. Oka Kaikioewa wahine ia, ke kiaaina o Kauai. Aka, he like ole no, olelo kekahi poe i ka la 11, a 17 hoi ka kekahi poe, i ka malama o Maraki, 1814. I ka 1813, pii nui aku na kanaka i ke oki laau ala iliahi ma ke kauoha a Kamehameha, mahele aku la oia i kona kanaka e like me ko lakou luhi ana, a kuai aku lakou me ka haole, a kuai aku hoi o Kamehameha i kona iho; a ike oia i ka nui o ka walwai o ka laau ala, alaila, hookapu oia nona wale no. Oka hana nui iho la ia oia mauia. Ua lawe mai oia i na mea apau mai na haole mai ma ke kuai, me ka aie ole i kekahi mea. Aole ona imi i mea e hihia ai oia ama kona aupuni) a 9 hnok(iumsha walf aku a> i kona mau