Ke Au Hou, Volume III, Number 1, 10 January 1912 — HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO HAINAKOLO, Ka Ui o Waipio me ka Wai o Hiilawe [ARTICLE]

HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO HAINAKOLO, Ka Ui o Waipio me ka Wai o Hiilawe

[Kakauia e Ka Oh.u Haahbo i na Kuahiwi.]

I ko ou panee ana aku i keia Moolelo Hooni Puuwai o HAINAKOLO ma keia helu mua o ka Buke 111 o Ke Au Hou, ke haawi aku nei makou i ko makou Aloha Makahiki Hou i ko makou mau makamaka heluhelu apau. A e hoomaopopo iho hoi na hoaloha ame na makamaka ma keia hoopuka ana a makou i keia moolelo, aole no ia e kulike loa ana me na mea i hoopuka mua ia maloko o ka nupepa Hoku oka Pakipika ame kahi mau nupepa e ae i na wa i kaahope aku. līe hookahi o makou iiiii nui ma keia hana ana, oia no ka hoonaauao ana i na pulapula hou o Hawaii ma na moolelo kuli 'u kahiko o ko lakou aina hanau, a e mau ai ke awe'awe'a ana o ka olelo Hawaii mai kahi hanauna a kahi hanauna a hoea ina pua hope ana kupuna aloha. Ona ino" olelo o ko na aina e, he mau mea loaa ia i na pua o keia au hou e nee nei, aka, oko kakou mau moolelo kumu, e aui hope ae ana a nalowale elike me ka loli ana o ke au o ka manawa, pela e panee ia aku nei ka Moolelo Hooniua Puuwai o Ilainakolo ame kana lei hii-alo, hii-umauma, oia o Leimakani, a o ka mea hoi nona ka leo hea walohia i ka lipolipo hohonu o ka moana— E Ha'i, e Ha'i —e, He ma nu. Aole na la he manu e kuu kama, O Keaolewa na la he aina, Papapae a kaua e kuu lei. £ hoopuka pu ia aku ana he inau mele i hooponopono maiau ia, e loaa ai ka ii ame ke koikoi o ka manao, a nau e ka mea heluhelu e wae i na pua lei a ka puuwai. Me ke aloha oka Mea Kakau, :' -G.K.p. MOKUNA I. Maunakea mb Maikai Waipio I kela mau la kahiko loa o Hawaii nei—»na la i bala aku i okikilo.loa—-na la hoi e lehauia ana na hono. na kualono, na oawa, na ha>alu ame na kiekiena aloha o Hawali nei o na mant kupaia« naha m® k« kimahao no U me* hi m«n» kupua, »i h« m»nt #um»kui pnhii i aoho im mi Hiwiii Kttiuili 18» ke wwi m\ 9 m

kela aina o Hamakua, ka okaaa hoi i kaulana no kona mau "ala ulili" i ke alo ku'ilua o na pali, kekahi aliiwahine ui a nani loa, oia o HIKAAIUL.UNUI.; ; He palama nene ihikapu keia na kona mau makua. Aohe maka kanaka e ike iaia, aohe ke kiei, a aole ka halo i kona ui, koe wale no kona mau luaui, kona kahu lawelawe ame kona kahuna. I ka nui ana ae o ua Hina nei, a mahope iho o na la i waewaeia ae ai kona mau kapu alii,- ua ae ia oia e kona kahuna kiai e komo ilol'o o ke o-wa 0 ka pali wai lele o Hiilawe e auau ai i na wai lele hune i na manawa apau ana.se makemake ai. A i na wa apau ana e hele ai e auau i ka wai o Hiilawe, e ukali mau ana nohoi kona mau kahu. Ua oleloia. o ka lamalama maikai o ka ili o ua Moiwahine Opio nei ua like ia me ko ka malama* lama opiopio o na kukuna *o ka La i ke kakahi«ka. I kela ame keia manawa a ua aliiwahine opio nei e hele ai i ka auau i uka o Hiilawe, e pi'o mau ana na anuenue iluna pono ae o ka ha* palua like o ke alo pali a ua wai lele nei e haule iho ana me ka ikaika. I ka hele ana o Hina a hoea kona mau maka - hiki i ka Umikumamalima, ka wa hoi a na hookaau nenehiwa ana o keia au e olelo ai, he "Sweet fifteen," aia hoi ua pii aku la ua moiwahine opio nei me kona mau kahu i uka o Hiilawe no ka auau, elike nohoi me ka mea mau iaia. Ia lakou 1 hiki'aku ai i ke kiowai, ua hele aku la o Hina a ku iho la ma ka'e o ke kiowai, a 'nana iho la kona mau oaohi maka ika aleale malie ae aka wai. A oiai oia e nana ana, ua hoohikileleia ae la kona noonoo i ka ike ana iho i ke aka o kekahi kanaka e oioio ae ana iloko o ka wai. O ke ano o keia aka ana e ike nei, he aka ia no kekahi kanaka opio, a he keu no hoi a ka ui ame ka nani. Ao ke poo o ke aka oua kanaka nei ana e ike iho ana, a e holi'oli'o ae ana hoi imua o kona (leo Hlna) mau raaka.ua paa pono i na ewili lel Uhua. laia nol s hoomiu Iho int ik« nani»««l ui aka kupalinahi ila iloko o lii wiii mhe mii u» usiki n 1« «ii iki pupuM

mai a kekahi lima iaia, e lele aku oia iloko o ka wai. Ku iho la nae keia me ka piha pahaohao nui o koaa noonoo, me ka nune ana iho hoi iloko iho ona. "He mea kamahao loa keia a'u e ike nei. O ka' u hana mau nohoi keia e pii mau mai nei i nei wahi i ka auau i na wa apau i hala ae nei, aole nae au i ike i kahi mea kupaianaha nui wale elike me keia, he kahi waie nohoi i nei la. He kanaka io no paha nei a'u e ike aku nei, he aka ktl hoeepa wale no paha?" Aka elike me ka Ilina hoomau loa ana aku i ka nana aku i ua aka nei, pela no ka mau mai o ka peapeahi ana mai o ka lima o ua aka nei iaia. Aole no hoi keia i kahea i na kahu e noho mai ana ma kahi mamao iki aku mai kphi wahi e ku ana, oiai hoi keiā hiohiona kupaianaha ana e ike iho ana. Me ka piha pihoihoi nui e opuopu ana iloko o kona houpo, ame ke ano uluhia ano e no keia kanaka u'i ana e ike iho nei, o kona wa no ia i wehe ae ai i kona pa-u hinano, a lele iho la iloko o ka wai. laia i haule iho ai iloko o ka wai, luu iho ia ia, a'ea ae la; huli ae la kona mau maka a nana ae la iluna o kahi kuaiapa pali ma ka hu.li Kohala, aia hoi ike ae la ia i kekahi kanaka e ku ana i luna o ua wahi kualapa nei, a e nana pono iho ana oia ilalo o ke kiowai. Ke ike ae la o Hina i ka ohuohu o ka lei lehua ma ke poo o ua kanaka nei, a o kona ui ame kona nani ana e ike aku ala, ua like loa no ia me ka mea ana i ike iho ai iloko o ka wai, aka, he oi loa aku nae hoi keia, oiai ua lamalama pono mai la na helehelena maoli o ua kanaka la imua o ko ia nei mau maka. Ke nana iho la hoi ua kanaka nei iaia nei iloko o ka wai, a ke nana aku nei hoi keia i ua kanaka la. Peahi ae la keia i ua kanaka la e iho mai oia a hookahi ka auau pu ana me ia i ke kiowai huihui o Hiilawe, a no ko ia nei piha pihoihoi loa no nei peahi ana aku ana i ua kanaka ala, ua luu iho la oia iloko o ka wai. laia nae" i luu iho ai a ea ae, he mea e ka hikilele nui ame ka puiwa o kona noonoo i ka pa malie ana iho o kona poo i kekahi mea, a ninau iho la oia iaia iho me ka pahaohao nui: "Heaha la.hoi nei mea i pa iho nei iluna o ko'u poo?" A ma ia wa i pii koke ae ai kona mau lima e haha ee i ka niea kamahao i pa iho ai iluna o kona ppo. Ma ia lalawe «na ae o kona mau lima, aia hoi, pi m U kona mau manamanalima i na lihlllhl pui lehua, & ielehune iho la ka helelel nna $ |» HhlHhl nani & \m Iho la iiunw o na ale-

ale wai, a hoomaopopo iho la ia, he papahi lei hua kai hekau iho maluna o kona poo. "He keu ka hoi ka mea kupaianaha!" wAhl ana i hooho ae ai iaia iho. He papahi lei ka paha hoi keia i kau iho nei iluna ko'u pdo? Nawai la hoi i hoolei iho nei i keia lei maluna o'a? Alaila, huli hou ae la keia a nana aku la Ike kanaka ana i ike aku ai e ku mai ana iluna o,kt wekiu pali, a ike aku la keia i kona minoaka IM mai iaia nei. Ia wa peahi aku la no keia iua kA* naka nei. Me he mea la ipa ia ae ko ia nei mili maka, pa hou ana ko ia nei poo i kekahi mei t a haule ana ma ko ia nei alo, he popo lehua. L>tliu iho la keia i ua popo lehua nei a honi iho la. Oiai keia e hoomaumau ana i ka honi ana i ua popo lehua nei ana, o ka wa ia i 0 mai ai kekahi waWae o kekahi anuenue kupaianaha mai luna mai oki weleu pali, mai kahi mai o ke kakaka ui ana i ike aku ai, a poipu iho la i ke kiowai aia nei e auau ana. Aia manawa nohoi keia i ike aku ai ikl iho ana mai o ua kanaka malihini ala a ke kupaia* naha maloko o ke anuenue. Aia hoi na wahi kahu o Hina ke hooho ma la me ke pihoihoi nui; "Kahi ka hoi ke anuenue a ke kupaianaha. 0 ka hawele no ka hoi ia mai luna mai o ke kiowai kapu oka hanai a kaua. Ha'o wale hoi nei hoike kupaianaha a ke anuenue." He mea oiaio, o ke anuenue ka ua mau wahi kahu wahine nei o Hina e ike nei, aole laua i ike 1 kekahi mea kino kanaka, elike me ka Hina e ike nei ia wa ika iho mai ma ua anuenue nei mai luna mai o ka pali. Iho mai la ua kanaka ui kamahao nei ma ke anuenue a ku la ma ke kae o ke kiowai, a ia wa i pane mai ai ua kanaka nei \a Hina: "Mahamaha wale hoi ko kaua halawai malihiniana! Alohaoe, ea!" Haawi mai la nohoi o Hina i kona aloha, me ka olelo ana mai: "Ka! Aole hoi au i manao e iho io mai ana oe e ike ia'u, oiai he peahi hookolohe wale no ka'u oka peahi ana aku nei ia oe. Heaha la hoi kana. Nani ia ua ike mai la no oe ia'u mai luaa a lalo, nolaila, o ka anoai aloha no kou e ka malihini. E lele mai hoi paha oe iloko nei oka wai e auau hoi kaua. Pehea la, nau no paha i kiola mai nei i keia papahi lei e kau nei iluna o ko'u poQ, a pela hoi me nei popo lehua a'u e paa nd?" E haomauia aku iHm. >»> ■■■ »§*Ehoom&nfto • ni hoiloh» ii lu|«ni Atu. ka ioip Hiwail heekahl« *upips aiuwimi •11 loio alunu o kakoui • >