Ke Au Hou, Volume III, Number 2, 17 January 1912 — Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOO HOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO [ARTICLE]

Kaao Hooniua Puuwai No KA-MIKI KA HI'APA'IOLE O KA POHU LA'I O KONA KAI OPUA—KE AIWAIWA NANA I HOO HOKA O LUANUU-A-NUU-POELE-KA-PO AME KA PUKU'I-AKUA O NA PALIKU'I EIWA O HEHA WAIPIO I KA NOE—A O KA OLALI NANA I LAWE A LILO NA LEHO KAULANA O KALOKUNU, O KA MAKANI KUEHU LEPO O PUAKO

MAHELE ELIMA Ka Hoopapa ana o. Ka-Miki ame Ma-Ka'iole me na Hiapa'iole o ke Kuahiwi Kualono Po i Kanahele Ua ike aku la no laua i ka makaukau mua o na kamaaina ma ko lauaaoao, a pela no i loaa like ai ia laua nei ka makaukau no ka hooili kaua e lioea mai ana. "E ku aku malaila e na keiki, he make m&i Kena a olua e hou mai la, ua hamama mua ka luakupapau no olua e kalua paa ia ai olua i ka imu a olua e ike pono mai la i ka a hulili e okooko aku la." Pane aku la o Ka-Miki: <l E noho malie aku e na elemakule, o papapau aku auanei he a-a ko Kauhale, apau auanei olua i ke kalua paa ia i ka imu no a olua no i ho-a ai, me ko olua manao he imu ia no ka poe hele ma keia alahele. Ua piha na poe kaahele 1 ka lohe ame ka weliweli no ka oukou mau hana pakaha a ku maoli i ka hana ino maoli. A oia ko maua kumu i hele mai la e a'o aku ia oukou, aole e hana hou i keia mau ano hana ino a ku i ka lapuwale." "Kahaha?" wahi a ka elemakule i pane mai ai. "Manao anei olua e na wahi moa keiki aole i opuu ke kakala, he hiki iaiake paani i ka moa ua wini kakala, a ua hele a nono ka lepe, hookahi no kiko ana maihi ia ka alualu o ke poo a kukule a make." Pane aku la no hoi ka kakou eueu aiwa* iwa; (, 0 Kauhunui-kua«kftmano kei», ka moa ouo opuu, i kaulia i ka uwahi ukiu, ua hele a a na maka, Ho mano ka ike, he mano ka ikaika, mano ke oholoa, he mano ka ike i ka paiemo,

e noke ai ka moa elemakule a lohaloha na eheu ilalo, a oiai, he moa puahau kena, haua i ka lepe o ka holo noia, a oia ka mea i olelo ia ai, "he moa puahau auha lepo nui." Ke ike mai la ua elemakule nei ame ka luahine i ka makaukau o keia keiki i ka hoopili olelo ana. Oiai he mau olelo nanenane kela a laua e hoohele mai la. Eia nae, ua loaa ka pane e panai ana i na olelo aua plohe ala e kii olelo mai la, me ka manao e lele mua aku ana na keoiki e hooului ka hakaka, alaila, holo ke Akua ma ko laua aoao a haalele i na keiki, alaila, make na keiki a kalua ia i ka imu ahi e aa ala. Ika ike ana nae oka lnahine ika hohonu, kuliu ame ka ike o ke keiki, ua hoomaka mai la oia e kii i na olelo hohonu a kuliu ma ka nanenane ana mai penei: O hanau ka Honua a mole ka Honua, O kokolo ke a'a, ka weli o ka Honua, O Lani weli ka Honua, o Lani ii, O holopu ka opua, lewa ka Honua, O pali nui ka Honua, akea ka Honua, O Honua ku, o Honua noho ka Honua, O Honua lewa, o Honua paa ka Honua, O Honua a Wakea, na Wakea ka Honua, O Honua a Papa, na Papa ka Honua, Ka Hiapo Honua a Papa i hanau, Oia hoi, Oia la, O ka Honua la auanei ko lalo nei, Owai la auanei ko luna la, Owai? Owai la? Owaihoie? A hua a pane eke keiki hoonahoa. O kalua ia ika imua a waiho ia iloko o ka hulilau a Ōmokaa ame Okoe, ame k» wbu keiki Opuu»kft-honua, 0 Mu'o-ka-hoAua,

O lau-ka-hoaua, O liko-ka-honua, O mole-ka-honua. "E pane ana," wahi a Ka-Miki: "O ka Honua auanei hoi ko lalo nei, O ka Po auanei hoi ko luna." Ia wa no i pane mai ai o Ma-Ka'iole: * "A-ial Aiahoiha!" A hoomaka aku la o Ka-Miki e heluhelu penei: O hanau ka Po ia luna, Hanau ka Po iluna nei, O Lani hanee ka po, o Pinai ke we, O Pipili ka po, Moeana-ana-loa, O Kohiana-lea ka po, o Mahina lea, O huli e ka po, o kaawale ka pili, O ke keiki Po lani keia a Wakea i hanau, Keiki akahi a ka Po, Keiki alua a ka Po, Keiki akolu a ka Po, O Kuakoko o ka Po, E hanau mai auaneika Po, Oia ho-i, o ka Po—hanau ka Po, O ka Po la hoi auanei ko luna la, Owai la auanei ko lalo nei? Owai? Owai la? Owai hoi—e? "A hea a pane na elemakule hponahoa, o kalua ia aku i ka imu, a waiho iloko o ka hulilau a—nana-i-ke-kihi-o-ka-Malama, ame Ka-hueloku-i-ke-kihi-o-Kaelo, ame ko maua mau Kupunawahine aiwaiwa o— Lani-pipili-i-ka-Maka-o-ke-akua, Lani-oaka-i-ka-Maka-o-ke-ahi, Lani-papanui-i-ka-Maka-o-ka-uila, Lani-kilo-i-ka-Maka-o-Wahilani, Lani-nui-ku'i-a-mamao-loa, Lani-kiei-a-halo i ke kihi-o-ka-Malama, O Kahuli-eli-papa-honuamea, O Ohia-nui-moe-awakea, O Kumakua-moe-awakea, O na wahine-moe-awakea, O Hihi-kaupe'a-kau-manamana-i-ka-nahe-O Kauluhe-nui-hihikolo-i-uka, [le, O Kaohu-kolo-mai-iluna-o-ka-laau." pane ana," wahia Okoe: <{ 0 ka Po auanei hoi ko luna h, 0 ka Moku auanei hoi ko lalo nei." Oia no ka wa i pane mai ai o Omokaai I Aia koi hi 1 0 hftHßu ka Moku a kupu t iau, A iOR| I Ro| A mw'o, I liko (

Ka moku ia luna o Hawaii, He pulewa ka aina, naka Hawaii, E lewa wale ana no i ka lani lewa, Hono-a mai, e Wakea pahono ia, Mali-o ke aa o ka moku me ka honua, Paa ia lewa, e Lani, I ka lima akau o Hawaii, A paa Hawaii la, AJaa Hawaii la, Ikea he moku, O ka moku la hoi auanei ko lalo nei, Owai la auanei ko luna la? Owai la? Owai la hoi?" "Pane ia mai e ke keiki hoopapa nanenane 0 kalua ia auanei oe i ka imu a mo'a, a hoo ia' iloko o ka hulilau a Omokaa ame Okoe, na kumu hoopapa nanenane i mea ai na Kane-iki-pa'ina ko maua akua hoopapa-nanenane.'' "E pane ana," wahi a Ka-Miki: "O ka Moku auanei ko lalo nei, Oke A—o auanei ko luna la." Pane mai la o Ma-Ka'iole: "Ai—a! Aiahoiha! # O hanau ke Ao, o hiki ae, O ohi ke Ao, o hiki ae, O moku pawa ke Ao, o hiki ae, O oaka ula ke Ao, o hiki ae, O moaka'aka-ku ke Ao, o Molae, O pukupuku ke Ao, o melemele, O melemele ka opua-he la'i, O poniuli ka opua hiwahiwa, O hiwahiwa ka opua o lani ele, Eleele ka lani, hakulu weo, Lani ekaeka, ha-eleele, Hakuma, hakuma, hakumakuma, O kff Ao nui, Waihee ua-kea ia, E hoowiliwili mai ana e hanau, Oia ho —i, o ke Ao, Hanau ke Ao." I ka pau ana no o ka Ka-Miki heluhelu nanenane ana, ua ike mai Ia o Okoe ame Ouiokaa 1 ka ike, ka makaukau, ka hoohonu, kuli'u ame ka noeau o na keiki ma ka hoopapa ol«lo ame ka nanenane, a ua hoololi koke ae la laua i ka plelo, a pane mai la o Omokaa; "Ike, hohonu, kuli'u, inakaukau a loea L Aka nae, aole i pau aku na alu o kuu upena ia olua, a ilaila aku a iko ai ka ike ame ke abo loa o olua i ka luu e wehowehe i ka upen* i ki ko'» o Wo/'

Pane aku la nohoi o Ka-Miki: "He/oiaio, ua a'o io no olna i ka hoopapa olelo, i ka hoopapa nanenane ame ka lawaia upena kuu no kaheka i ka po'ina'nalu, no kai papau a oia ka mea i hihia ai a mau i ke ko'a, a ika luu ana e wehe i ka mau o ka upena, po'i ia e ka nalu a lumiluini ia e ke koieie o ka po'ina'nahi, a pulewa ia a hukia ia e ke au e ko ana i uka, a i kai, a mokumoku ka maka o ka upena a pau i ka nahaehae, a hoi ae a uka loaa, ka hana e hana ai o ka liono i ka nahaehae o ka japena Ika mea waiwai ole, ina he nahaehae i ka i'a, ea; make pono hoi paha ka nahae ana o ka upena, a me ka luu ana o ka lawaia. "A no kou hoopapa ana mai la i ka lawaia upena kuu e ike ia'i na alihi o na upena a kaua, a ilaila e maopopo ai na keiki kane o kakou ma ka lawaia upena kuu, a e makaala e Omokaa ame Okne.o liihia i na alihi ame na kawelewele o "Kuukuu" ka upena aiwaiwa a kuu mau kupunawahine aiwaiwa lua ole, a paa loa olua, aohe mea nana e welie a hemo. O Kuukuu ka upena i hei ai a paa loa o Luanuu-a-nuu-poele-ka-po, o Hina-iuka-nana-nuu, o Hina-ikai-nana-nuu, ame Lawelawe-ke-o. Ona pali ku'i eiwa o Heha Waipio i ka Noe, a no ua upena nei keia pule kanaenae hooulu mana eehia: "Ia Kuukuu ka upena, Hei mai ka i'a, O ka pulelehua, O ka pokipoki, O ka Nananana, O kini o ke akua, O ka mano o ke akua, O ka lehu o ke akua, O ka puku'i o ke akua, O akahi ka po, O alua ka po,* O akolu ka po, O aha ka po. O alima ka po, O aono ka po, O ahiku ka po, O awalu ka po, O aiwa ka po, O umi ka po, 0 ka po, C manamana ka po, .Amaoaia—» poku-i»ke-ltihi>o'Kaelo, Kana-i-ke'kihi'O'ka-malam» Kahui» 1 la—

Ke ike ala no hoi o Omokaa ame Okoe i ba nui akamai o keia keiki ma ka hoopapa olelo ame ka hoopilipili ana i kela olelo pani a laua e kii mai ai, me ko laua manao, aole e kii aku ana o Ka-Miki e hoopilipili i ka laua mau kiina 01010 ana apau. Ai ko laua wa i ike mai ai i ke kii ana aku o Ka-Miki i kela pule kanaenae a pela me ka inoa o kela upena £ KaMiki e hoohele' aku la, oia hoi o "Kuukuu" ka upena i lohe ia, he upena mana aiwaiwa, akahi no laua a ike iho la he mau keiki aiwaiwa io keia e hele aku nei e liui me laua. Nolaila, ua hoohuli koke ae la laua i ka laua hoopapa a nanenane mai la penei: "A ka imu, a i ke ahi, wela ka pohaku, wela i ke ahi, enaena ka pohaku, enaena i ke ahi, a mo'a ka ai, mo'a i ke ahi, papaa ka ai, papaa ike ahi, he kaau na pe'a kauwewe e mo'a ai ka imu. "Aia )al Aia hoi! Kuu imu aole ahi, kuu imu uwahi ole, kuu imu hookahi no Doha- *■ ku, kuu imu elua no pe'a kuu imū—el Aole ahi, papaa ka.ai, no pohaku aole i wela, papaa ka ai, elua no pe'a kauwewe papaa ka ai. Oia! Oia hoi! Pane ia mai ena keiki hoopapa; ina e pa, e»pakele no olua, a i pa ole, alaila, e poalo ia na maka o olua, a hooia iloko o ka puniu awa i mea ai na ko maua akua hoopapa nane na Kane-iki-pa'ina, a i pupu awa hoi na ka maua mau keiki aiwaiwa ma ka hoopapa nanenane, oia hoi o "Opuu-ka-honua, O mu'o-ka-honua, 0 lau-ka-honua, O liko ka-honua, O mole-ka-honua.'' "E pane ana ipa ka imu au e ka luahine kahu ai, i ka ai ake keiki uuku, ka elemakule, ka luahine ame na poe opiopio. Au no nae e kahu-mu mau nei i mea ai na ko akua noopapa i olelo mai nei, oia o Kane-iki-pa'ina, i ai ua akua ala ou a maona, a i kou wa e kahea aku ai e kokua niai ia olua ame na keiki a olua, aole e hiki, ua maona loa, a o ka make noia o olua ia Nana-i.ke-kihi-o-ka.iu&lama ame Kahueloku-i--k©-kihi'o-Ka?lo t" ($ ana.)