Ke Au Hou, Volume III, Number 3, 24 January 1912 — Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA [ARTICLE]

Sa Naita Wiliama Vanona KE DIA KEOKEO O NA PAE MAUNA O SADONI, KA LAWAKUA NOHO WAONAHELE O KATALANA, A I OLE, O KE PUKONAKONA KAULANA O KE ALOALII O EDEWADA KA MUA

"Aole loa e hiki iki ana i na olelo hoino a hoomaka'aka'u mai a ka Moi o Pelekane ke kono mai i ka poe nana i wehe ae i ka pahikaua a ka haku ame Gideona e hoihoi mai i kona wahi . Oiai, uapaa ko'u manao e huli aku i hope a nana i na leo kupinai o ka poe iloko o ke kumakena no ko lakou hoopilikia wale ia ana e kela am-e keia hoakanaka i ike ole ia inea he aloha." "E ke kanaka kipi," wahi a ka bihopa Beck, "o Durahama, ua lawe maoli ae oia i kekahi mau huaolelo mailoko mai o ka palapala heinoleie, a pela oe e hoolohe mai ai i ke kuoiu nui o ko'u hiki ana mai nei ianei. (Ja hiki mai la au no ka poni ana aku ia oe i Moi no Sekotia nei, a ke hooko oe i kamakemake o ua Moi alao'u nana au i hoouna mai la, pela no auanei oe e ike mai ai ua makaukau loa au jne na hua hekili o ko'u leaia e hoouhi iho uialuna ou ame kou aina. E nana pu mai oe i keia ke'a, a o kahi wale iho'la no ia no kou palekana, a ke hoole oe i keia, alaila e hoomanao iho oe ua hewa ole au imua ou ame ke Akua no ka hana maikai a kuu Moi i papahi mai la maluna ou, apela auaneioe e hoomanaopu iho ai i ka hopena awahia i loaa ai ia Boliola no ke kipi ana i kuu Moi." A o keia mau olelo apau a ka bihopa i haaliki iho la, aole ia i lilo i mea na Vanoua e weliweli iho ai, oiai, aole i oi aku ka mahanahana oia mau olelo mamua o na legimana' koa a ka eneini iluna o na kahua kaua lehulehu. A oia ka Ua Vanona nei i pane mai ai: "E kuu haku hihopa maikai. O kau mau olelo hoomaka'uka'u ame na olelo ko'iko'i mai kou Moi mai, aole loa ia he mea na'u e maka'u ai, ina no he mau tausani ko lakou nui i like aku me ka Moi uahoa o na Pelekane ko lakou mau ano. Ke

hoomanao uei no wau i ka wa a ua Moi ala ou j noi mai ai ia'u e mohai aku iaia me ko'u kakau* iuoa pu ana aku i kana mau olelo kipi, a i koi mai ai no hoi ia'u e kakoo a e hooko aku au i kona mau manao apau; aka nae, ua hoole ia aku e a'u ia mau mea apau imua ponoi o kona »10. Pela no auanei au e hai aku nei ia olua, ina aol« au i hopo a wiwo ole iho i ka pane ana aku imua ponoi o kona alo; alaila, e ae a&u anei au i ka hookonokono mai a kana mau elele ma o kona bi* hopa ala? Oia anei kou manao e ka bihopa a ka Moi Ede'wada i hoouna mai ai ianei? Pelaaue manao nei o kana mau olelo he mau olelo ia i ku ole i ka pomaikai no Sekotia nei. Me keia mau huaolelo au e noi aku nei ia oe e ka bihopa e pane mai. Ua oi loa ae nei anei ka nui o ua Moi ala ou mamua o ka lani, a i ole, ua oi loa ae paha mamua o lehoya, i hiki ai ia'u ke weliweli aku iaia ame kana kauoha pololei ole." "E manao ana anei oe," wahi a ka hihopa, "e kau mai ana ka malamalama o Iseraela malu* na o keia lahui hihiu a naaupo hoi, e aa mai nei e kue aku ike koa oiaio oke Ke'a? Nolaila, eke kanaka kipi oiaio, e hoea mai ana no he manawa nou e ike iho ai i kau hewa $ hana oei, a e ike pu iho ai no oe i kou hoahewa ia oe iho. Pehea la oukou e kue aku nei iaia, oiai, ua ike no oe ua apono aku na halepule ame na ekalesia apau loa i kona lilo ana i Moi, a e noho alii nei hei maluna o Sekotia holookoa? A owai la ke kanaka i hiki ke kue aku iaia. Aole loa hookahi; aka, ooe hookahi wale no.'' "Ke hooia aku nei au ia oe e ka bihopa,'' wahi a Yanona, "he mea oiaio ua ike no au i ka'u mea e paulele nei.apela e hiki ole ai i na tauV .

»ani koa o Ēdewada e kokono ikaika mai ai ia'u e pii aku a lilo i Moi no Sekotia nei. E hiki ana no paha iaia ke noho lanakila ioai maluna o ke kino, aka nae, aole loa e hiki ana iaia ke noho mana iho maluna o ka uhane o ke kanaka aloha aina oiaio, ua poni ia ia haawina malūna o ka hokua o ka mea hookahi wale iho no, oia ka haku 0 ka lani ame ka honua. Peia pu no hoi i nele ai ia mau hana lokoino ana maluua o Sekotia nei a me kona mau alakai, a ke pau keia noho honaa aua, e waiho ibo no auanei wau i na hoino ana maluna o ka lepo aloha o kuu aina no na poe a pau loa e nana ole iho ana i na pua o Sekotia." Mamuli o ko Vanona hoole loa aoa mai i ka papahi ana iho i ka leialii maluna iho onama keia papa olelo ana, pela i hoopuka mai ai ua bi* hopa nei i kana olelo; a o kona manao hope loa no hoi ia. "Ke kaumaha loa nei au mamuli o kou paakiki mahope o kou manao, oiai, aoleoe i ae mai nei i ka maluhia a mawa i lawe mai nei. Nolai> la, ke hai aku nei au ia oe, pela no auanei e mau loa aku ai ke poipu ana o na hana hookahe koko me ka luku weliweli ia ana o na poe Sekotia apau loa e na koa Pelekane a hiki i ko lakou nalowale loa ana aku." > laia i hoopuka ae ai i keia mau olelo, oia pu no kona wa i lalau iho ai i kana ihe ahou aku la 1 ka paia oloko o ke keena o ka pakaua a kapalili aku la ka welelau o ua ihe la iloko. Puka aku la ua bihopa nei me ka piha ulupuni loa i ka huhu no ka holopono ole ana o ka " iaua hana i hoouna ia mai ai a komo aku la iloko o ku rumi nui o ka pakaUa, a iaia i ku aku ai iwaho olaiia, oia no kona wa i paku koke ia mai ai e na koa Sekotia kiai maluhia, eia nae ua hoopau koke ia ae la no ia mau uiuaoa ana mamuii 0 ko Vanona ma oili ana aku me De Lisle mailoko aku o kahi a lakou i luana ai. Ia laua e ku ana maiaila, oia ka wa i oili inai ai o kekahi waln keiki mai waena mai o kekahi poe Sekotia a holo mai la a kulou iho la mamua o Vanona nie ke kukuli pu ana iho ilaio, a oia no hoi ka wa a Vanona i paine iho ai: i "E Edewini e kuu pokii," a oiano hoi ka wa 1 hoopuni koke ia ae ai o Vanona ma e na Sekotia i hele pu mai ai me Edewini, a i ukali pu mai ai hoi iaia mai Stirling mai me ka hooho leo

nui ana. "E hoomaikai ia ke Akua Mana Loa ka mea nana i hoihoi mai i ko makou hoola me ka maikai, ame ka nani i oi aku." Pane koke aku la o Edewini, i ka wa i akakuu iki iho ai oka leo kupinai ona koa: "Ano e kuu haku a e kuu alnkai wiwo ole ke Sa Naita Vanona, ke noi aku ri£i au ia oe e pono oe e kala mai i ka'u mau hana hewa nui loaa'u i hana ai ." "Ma ke ano haku nou," wahi a Vanona, "pela wale iho la no au i hoopai aku ai ia oe, aka e hoomanao mau nae oukou e kuu mau kenerala, o na kino o ka poe pio, ua malaelae ko lakou mau kino malalo o ko kakou mau manao rhonui." I keia manawa a laua e kamailio nei, aia no o De Li«le ke kakali mai la o ka pau ae o ka laua kamailio ana» a pane aku la oia; U E ka Naita Vanonat e oluolu ana anei oe e hai mai ia'u o keia keonimana opiopio a'u e ike nei o Bulavena Opio ia, ka mea a'u i lohe waleai oiaka mea mua loananai pii ka pakaua o Dubatona. Ua hai mai ko'u kaikuaana ia'u i ke koa, ka maka'u ole a me ka eleu, wahi ana i hai maf ai ia'u, ina he umi poe Pelekane pela ke ano iwaena o na aliikoa, alaila, ua opa pu ia na pualikaua i ka wa hooili kaua, apela no ua kaikuaana nei o'u i hai mai ai i kou hoopai ana iaia no kona uhau ana ia De Yalena." "He pololei maoli kau i hai mai la ia'u, oiai 0 kona koa, ka wiwo ole, ua pakui mai ia he mau aa-koko ikaika i kuu noAau lima, apela pu no hoi oia i pakui pu mai ai he aupuni nui a hanohano 1 kuu puuwai, a i oi loa aku mamua o na kalaunu apau a ka Moi Edewada e haawi mai ai ia'u," "Pela no, ua ike mau no au i ka hoapili o ke kino," wahi a De Lisle, "a akahi no au a ike i ka hoapili oka uhane. Pela au e hooia aku nei ia oe ina au he Moi, ina ua hoolilo koke au ia oe i hoapili paa loa no'u ma na wahi apau a'u e hele ai a e noho Moi ai." I ka lohe ana mai o ka bihopa Beck i keia mau olelo a kona hoa elele De Lisle e kamailio nei, ua pii ae la kona huhu, a pane koke mai la no oia: "Ke ike nei au i keia hora ano e kuu hoa elele oke aloalii mai o ka Moi Edewada, ke •* hoopuka nei oe i kau mau huaolelo me he kanaka kipi ala. Nolaila, eDe Lisle e hoouiaopopo pono oe i kau mau huaolelo i hoopuka iho nei, a e hoihoi aku kaua a hai aku i ka Moi Edewada, a na

na ia e noonoo mai i kana pane kupono nou e lohe ai; apela auanei oe e ike iho ai i kou hoopilimeaai maopopo malalo o na kapuai wawae o keia kanaka kipi." Pane aku la o De Lisle. "O na huaolelo no anei apau loa i kamailio ia iho nei ma keia halawai a kakou i hui iho la, nau ponoi no auanei e hai aku ia mau mea apau loa imua o ka Moi Edewada, mai hoopilikia oe ia oe iho no ia mau mea." Eia nae aole i kali mai ua hihopa nei i ka hapa hope o na huaolelo i pane ia aku ai ma kona kua, aka, ua huli ae la oia a kau aku la iluna o kona lio, a oia no boi ka wa i huli ae ai o De Liele a haawi m&i la i kona aloha ia Sa Naita Wiliama Vanona ame Gerehaina. Ua ukali mai la nae hoi o Gerehama ia Lisle a hiki i kahi o kona lio e ku ana, a oia kana i huli mai ai a nana pono ia Lisle, oiai hoi oia e nana pono aku ana me ka olelo ana mai: u Ke ike nei au e G«rehama, he hana mana maoli no keia, ka mea hoi nana i hoopohihihi aku i ka manao o na poe apau loa e ike mai ana i keia mau mea, e nele ole ai hoi ko lakou kono okoaia ana aku e ike iho he hana mana io maoli no keia." "I keaha hoi?" wahi a Gerehama. "Auwe!" i hooho mai ai o Lisle, "i ko'u ike ana ia oukou apau loa he poe opiopio wale no, mai ke Kenerala Nui a hiki ia oukou, aia no ko oukou mau la i ke kakahiaka e hiki ai ke hoowahawaha ia mai kekahi pualikaua pale e like me keia ke ano. G ka makou nae e ike nei, he lanakila me ka hanohano nui ka oukou e huli hoi mai ai i na wa apau, a ke lanakila mau nei no hoi oukou maluna o ko makou mau pualikaua, e alakai ia ana hoi e na poe i hele a hina ka lauoho o ke poo, a i maa hoi i ka noho ana iloko o na kahua kaua lehulehu." "Alaila, ke manao nei anei oe no ke kakahiaka (opiopio) ana o ko makou mau la e lilo ai ko makou puali i mea paani wale ia? Aole anei oe i hoomaopopo o ka la i ke kakahiaka la'ela'e, ua oi aku ka o ana o kona mau kukuna i ka la o ke awakea i hoopoluiuhi ia e na.kakai ao hakumakuma?" "Ke hauoli loa nei nae au i kou hoi ana aku e ka hoaloha maikai," wahi a Gerehama. I ka'u hoomaopopo e hoi aku ana oe a hai aku i ka Moi

Edewada i kau mau mea apau loa i ike iho nei, a me ko makou kulana opiopio pu kekahi. Apela oe e ike mai ai e loaa hou aku ana no ia makou he ola loihi hou ana aku." "Mai hoolohe aku oe eDe Lisle i kela mau olelo kipi," wahi a ka bihopa, a pahu ae la oia i na kepa ma ka opi aoao o kona lio a puka aku la mawaho o ka pakaua. Oia hoi ko Lisle wa i huli mai ai a haawi mai la i kona hoomaikai i na alii koa ame na koa Sekotia, a hoohuli ae la i kona lio a uhai aku la mahope o ka bihopa piena kukahalake e kupau ala i ka holo o kona lio. Ia Edewini i koe kokoolua iho ai me Vanona, oia no ka wa i wehe ae ai o Edewina he mau ope palapala mailoko ae o kona poli, oia hoi, he hookahi mai ka haku Maraki mai, a he hookahi na ka lede Maraki; me ka pane hou ana mai: "Ua hoouna pu mai ko'u kaikuahine i kana mau hoomaikai he nui ia oe, eia nae aole e hiki ia'u ke kono ikaika aku iaia e kakau iho i kekahi palapala nau mai iaia mai, oiai, aia ka hapanui o kona manawa iloko o n« hoomaaao ana tiia na haipule hooki ole." A me ko Edewini hahai pu ana mai i ke ano o ko ka haku Maraki ola ana, peīa pu no hoi me ko Atora ame ko Bakenoka hiki ana aku i ka pakaua Stirling, a wahi no ana i hoomau hou mai ai, aole nae e hiki ana ia'u ke hai aku ia oe i ua mea huna iloko o kela ame keia mea o lakou. Aia no a hoea aku oe imua o lakou, alaila, loheia ko lakou manao. (E hoomauia aku ana.)