Ke Au Hou, Volume III, Number 4, 31 January 1912 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

HOULUULUIA E JOHN H. WlSE

O ke ano o ka huaolelo "o ku a kini" ma ke mele i hoopukaia ma ka helu i hala, oia ke "ku" puukiuki ana o na hoku ame ko lakou kinikini ana nohoi. O kekahi moolelo o ka lilo ana o Wakea a pela no me Papa i mau kumu e loaa ai he Lani, he Honua ame na mea apau i piha ai laua (ka Lani ame ka Honua) ua loaa mai ia mailoko mai o ke mele i kapaia o "Hanau-a-Hua-ka-Lani," ke mele i oleloia: ''He Kanaenae no ka hanau ana o Kauikeaouli." Eia iho kekahi mau Pauku o ua mele nei: Pauku 2 O hanau ka Honua a mole ka Honua, O kokolo ke a-a, ka weli o ka Honua, O Lani weli ka Honua, o Lani ii, Holopu ka opua, lewa ka Honua, O pali-nui ka Honua, akea ka Honua, Honua-ku, o Honua noho ka Honua, O Honua a Wakea, na Wakea ka Honua, O Honua a Papa, na Papa ka Honua, Ka hiapo Honua a Papa i hanau, Oia hoi; O ka Honua a hanau ka Honua, O ka Honua la auanei ko lalo nei, Owai la auanei ko luna la? Owaila? O ka Po. A —ia! Aia hoi ha!! Pauku 3. O hanau ka Po ia luna, Hanau ka Po ia luna nei, O Lani hanee ka Po, Pinai i ke 'we, O Pipili ka Po, o moeana ana lea, O Kohiana lea ka Po, o Mahina lea, O huli e ka Po, o kaawale ka pili, O ke keiki Po-lani keia a Wakea i hanau, Keiki akahi a ka Po,

Keiki alua a ka Po, Keiki akolu a ka Po, O Kuakoko o ka Po, E hanau mai auanei ka Po Oia hoi —i, o ka Po—hanau ka Po, O ka Po la hoi auanei ko luna la, Owai la auanei ko lalo nei? Owai la? O ka Moku. A—ia! Aiahoi ha!! Pauku 4. O hanau ka Moku a kupu a lau, A loa, a ao, mu'o, a liko, Ka moku ia luna o Hawaii, O Hawaii no ka moku, He pulewa ka aina, he naka Hawaii, E lewa wale ana no i ka lani lewa, Honoa mai, e Wakea pahono ia, Malia ke aa o ka Moku me ka honua, Paa ia lewa, e Lani, I ka lima akau o Wakea, Paa Hawaii la, A laa Hawaii la, Ikea he Moku, O ka Moku la hoi auanei ko lalo nei, Owai la hoi auanei ko luna la? Owai la? O ke A—o! A —ial Aia hoi ha!! Pauku 5. O hanau ke Ao, o hiki ae, O ohi ae ke Ao, o hiki ae, O moku pawa ke Ao, o hiki ae, O oaka ula ke Ao, o hiki ae, O moakaka-ku ke Ao, o Molae, O pukupuku ke Ao, o melemele, e O melemele ka opua, he lai, O poni-uli ka opua hiwahiwa, O hiwahiwa ka opua lani ele, Eleele ka lani hakulu-weo, Lani ekaeka, ha-eleele,

Hakuma, hakuma, hakumakuma, O ke ao nui Waihee uakea ia E hoowiliwili mai ana e hanau, Oia ho—i, o ke Ao. Hanau ke Ao, O ke Ao la auanei hoi ko luna la, Owai la hoi auanei ko lalo nei? O ka Mauna, A —ia! Aia hoi ha!! Pauku 6. O hanau ka Mauna a Wakea, O puu a'e ka mauna a Wakea, O Wakea ke kane, o Walinuu ka wahine Hanau Hoohoku, he wahine, Hanau Haloa he li'i Hanau ka Mauna, he keiki mauna na Wakea, O ka lili o Wakea, o ha'i ka hala, O ke kuku a ka manene, I hoouka ai iloko o Kahiki-ku, Hee Wakea, kalewa kona ohua, Kuamu ia e Kane, kuawa ia e Kane, Ho'i mai o Kane a loko o Lanimoemoe, Moe Wakea moe ia Papa, Hanau ka La na Wakea, He keiki kapu na Wakea, O ka uluna o Wakea, na Wakea no, Hanau ka Mauna, He makahiapo kapu na Wakea, Oia ho-i O ka Mauna, Hanau ka Mauna. O ka mauna la hoi auanei ko lalo nei, Owai la hoi auanei ko luna la? Owai la? O ka La, A—ia! Aia hoi ha!! Pauku 7. O hanau ka La, o Na'uele, O Na'uele ka La, o Kupanole, O Kupanole ka La, o kohia, Kohia ka La ia Hina, O ke kukuna o ka La paa, O ka pe'a o Hilina, Hilinehu, O ka La o ke Kamani, O ka hui o ke Kamani-ula, O ka eheu o Halulu, Ke haina mai la e ha'i, Ke hakina mai la e ka La, E ke keiki hele lani a Wakea, O Wakea kai lalo, o ka La ka iluna, O ke keiki La keia a Wakea i hookauhua ai Oia hoi ha, o ka La, Hanau ka La.

O ka La hoi auanei ko luna la, Owai la auanei ko lalo nei? Owai la? O ka Moana, A —ia! Aia hoi ha!! Pauku 8. O hanau ka Moaoa o Wakea, O ka Nalu na Wakea, o ke Kai na Wakea, O kai kane, o kai wahine na Wakea, O ko'a ku, o ko'a hale loulu na Wakea, Hanau ka-La, Hoowiliwili a ka I'a, Iloko o ka Moana uli eleele nei la—e, O ka Moana, Oia ho—i, o ka Moana, Hanau ka Moana, O ka moana la hoi auanei ko lalo nei, Owai la auanei ko luna la? Owai la? O Ku, o Lono, o Kane, O Kanaloa, o Kaekae, O Maliu. *** *** Ke ike ae la no kakou i na hoike a ke mele i hoikeia ae la. He ano a he kulana mookuauhau no ka hoike a ke mele a kakou e ike ae la. Ke hookolo nei ke mele i ka hoomailani ana i ko Kauikeaouli mookuauhau alii mai ia Wakea ma mai me na kikoo ana ae i na kikepakepa ana i ka Honua, ka Lani, ka Moana, ke Kai, ka La, a pela aku. Nolaila, ke ike maopopo nei kakou, he kahua a he kaona maopopo ka ka poe haku mele i kukulu ai i ka lakou mau mele kuauhau alii i haku ai, aole no ko lakou manaoio ana ua hanau maoli ia mai e Wakea ame Papa ka Honua ame ka Lani ame ko laua mau mea i piha ai; aole. Mawaho ae o keia mau mele i hoike hapa ia ae la, e ka mea kakau, na mele hoi e hoikeia aku ana ma ka hapa hope o keia moolelo ano nui o Hawaii nei, aole i loaa he mau mele hou aku iaia e hoike ana no ka hanau maoli ia ana o keia mau mokupuni a hanaia paha e ka lima o ke kanaka. E hoomauia aku ana. E na pua o Hawaii: Eia o Alexander Liholiho De Fries he kama nau a he pua'lii hanau no ka aina, ua wehe ae nei he hale ku-onioni nona ma ke Alanui Hotele ma Ewa o Alanui Nuuanu. E na Lede ame na Keonimana hoinainau o ke Taona, i manao e ike i na ku onioni hooluolu manao e aka ai a pau ke aho, e kipa mua ae e ike i keia Ooio Hawaii. E ike o Hawaii ia Hawaii. A malaila oe e ike ai i ka hana a Hawaii, i ka hoolewa a ha'i ke kikala. Nolaiia, e kipa ke kanaka nui ame ke kanaka iki. Mai paa i ke aloha ia kaua hoa-kanaka.