Ke Au Hou, Volume III, Number 5, 7 February 1912 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

Houluūluia e John H. Wisb

O ka Mookuauhau Kumulipo, a i ole, o ke Mele Kuauhau ma ia inoa, he mele kahiko loa no ia. Ua hoomaopopoia ma keia mele, ua hoea mai na mea kino pili i ka Honua nei ame ko ka Lani mai ke au manawa i kapaia he Po; oia hoi ke au manawa a ko Hawaii nei i olelo ai, he au Akua ia. Ma ka hoomaopopo ana i na mele i hoopuka ia ma ka helu i hala, lie Elua no mau Au a īnau Mahele hoi: (1) Ke Au Po; (2) Ke Au Ao. Ua oleloia ma keia mele, aia iloko o ke Au* a mahele mua, he Ehiku Wa; a iloko hoi o ke au a mahele elua, he Eiwa Wa. He Po wale no na au wa manawa ehiku o ke au a mahele ekahi; a he ao wale mai nohoi na wa manawa eiwa o ka mahele elua. A ma kekahi olelo ana, ma ke au manawa elua i puka mai ai ke kanaka; a iua ke au o ka Po, oia. hoi ke au manawa ekahi, oia ke au hookumu honua. Ua ikeia no keia Mele Mookuauhau kupaianaha e Davida Malo,ame kekahi poe kakau moolelo Hawaii e ae, aka, he mea minamina naa ke loaa ole ana mai ia kakou o fce kino maoli o ua mookuauhau 'la elike me ka lakou i ike ai a i paa naau ai paha iloko oko lakou mau la. He mea kupanaha no ka loaa ole ana mai o keia kuauhau ia kakou mai ka aoao mai o na poe kakau moolelo Hawaii, elike 'la me Dibela o Lahainaluna ame kekahi poe eae oia pohai. Ao ka mahele walo no o keia Mookuauhau Kumulipo i loaa mai i ka mea kakau, oia.ke Kumulipo i loaa mai m& o ka Moi Kalakaua la. Ua oleloia ma ka moolelo e pili ana i keia Mele Kumulipo, aia ma ka wa i ku mua loa ai o Kapena Kuke, i kapaia ai e na Hawaii oia au, o Lono, ma he kaikuono o Kealakekua, ma Kona Heina, Hawaii, ma ka M. H. 1779 (palin), i hea ia ai keia mele, ma ke ano Pule, e kekahi kahuna

nona ka inoa o Koa; a hea hou īa no ua mele pule la imua o ua Kapena Kuke nei, e Puou, kekahi kahuna iloko o ka heiau o Hikiau; a maloko uo hoi o ua heiau la i heaia ai ua mele Kuinulipo nei imua o Kapena Kuke. Aka, aole nae keia o ka wa i hookumuia ai o keia mele; aia aku no imua i ka wa o Keaweikekahialiiokamoku; oia no ka wa e noho Moi ana o Kualii no ka mokupuni o Oahu nei. A wahi a S. M. Kamakau, kakau moo» lelo kaulana o Hawaii nei, i hoike ai ma kana Papa Hoike Manawa no na mea kaulana o Hawaii nei, ua hanauia o Kualii nia ka M. H. 1565, a ua make oia ma ka M. H. 1730. A ma kona wa e ola ana, na hakuia kekahi mele nona, a ma ia mele i hoohalikelikeia ai oia me Keaweikekahialiiokamoku, a penei kekahi mau lalani o ua mele la: "Aia ka kou hoa e like ai O Keaweikekahialiiokamoku G Keawe, haku o Hawaii la He awawa hoi ko ke kai He mananalo hoi ka wai He welawela hoi ko ka La He mahana hoi ko kuu i) No kuu kaneo Nininikew ; O Pulele la. Ua like? Aole i like. —Ku. Aole i like nei lani i ka hoohalikelike mai, He kanaka ia He akua Ku He ula-lele Ku mai ka lani mai He haole Ku nuai Kahiki mai He mau kanaka ia eha O Ku, o Lono, o Kane, o Kanaloa O Kane-makaiahuawahine O Haihaipua, o Kekuawalu —la, Ua like. O ke ano o ka huaolelo "Kuinulipo," he hoo-

kumu ana iloko o ka lipolipo hohonu o ka Po, e like me ka olelo ana; o na lalani mua oua mele nei, penei: "O ke au i kahuli wela ka Honua O ke au i kahuli lole ka Lani O ke au i kukaiaka ka La E hoomalamalama i ka malama O ke au o Makalii ka Po O ka welawela hookumu honua ia O ke kumu o ka lipo i lipo ai O ke kumu o ka Po i po ai O ka lipolipo, o ka lipolipo 0 ka lipo o ka La, o ka lipo o ka Po Po wale ho —i, Hanau ka po." 0 kekahi manaoia e ka poe kahiko o Hawaii nei, ua hana maoli ia no ka Lani, ka Honua ame na mea apau e na Akua ekolu, oia o Kane, o Ku ame Lono. A'o keia hana a keia pukolu Akua i ka Lani ame ka Honua, oia ka wa i Honua ai, a i Lani ai. Ama ia ano hoi, e hiki ai ke hoomaopopoia, i ka mana no o ke Akua ke kumo i loaa mai ai he mau mokupuni ma keia wahi o ka Moana Pakipika. Eia kekahi mau mahelehele o na Mele Kahiko e hoike ana i ka manao o kekahi poe o ko kakoa mau kupuna kahiko: "O Kane, oKu-ka-pao Me Lono Nui noho i ka wai Loaa ka Lani, Honua Ho-eu, kukupu, i-nana Ku iluna o ka moku O ka moana nui a Kane O ka moana i kai o'o O ka moana i ka i'a nui 0 ka i'a iki 1 ka mano, i ka niuhi I ke kohola I ka i'a nui hihimanu * :fc O na lalani hoku a Kane O na hoku i ka nuu-paa 0 na hoku i kakia ia 1 paa, i paa i ka iii lani a Kane, O na hoku i Kahakahakea O na hoku kapu a Kane 0 na hoku lewa a Kane 0 kini, o ka lau, o ka mano o kahoku O ka hoku nui, O ka hoku iki O na hoku ula a Kane He lewa! :fc i

O ka mahina nui a Kane 0 ka La nui a Kane A hoolewa a lewa 1 hoolewaia i ka lewa nui a Kane *** # * * O ka Honua nui a Kane O ka Honua i Kapakapaua a-Kane O ka Honua a Kane i hoolewa O lewa ka hoku, o lewa ka malama . O lewa'ka Honua nui a Kane." - Eia iho no keia mau mahelehele o na mele koauhau a na kupua kahiko: "Kane i ka po loa Ku ame Lono i ka po loa O Hiikapoloa ke 'lii Ka po kapu i hoano e O aiau ka Po O ke kaha ka Po anoano O Mau-kulu ka Po eleele KaPokehaiamu ♦«» * * * O Kane, o Kukapao Me Lono-nui-noho-i-kS-wai Loaa ka Lani, Honua Hoeu, kukupu, i-nana Ku iluna o ka moku Kane Po Lani, O Lani Makua O Ku o ka Pao i kiki lani O Lono Nui maka oaka Huila malamalama, loaa ka Lani Hooia i oia, O Kane-kumu-hana O ka L ;ai hookanaka Hoi, hana, loaa ke 'lii Kuhonua 0 ke Olakuhonua, ka wahine Nonohoihono laua 1 hoi noho i ke kane kaikuaana." Ua maopopo loa ma keia mau mahelehele mele i hoikeia ae la, o ka manaoio kumu o ko Hawaii nei poe kahiko, he pu-kolu Akua na poe na lakou i hana i ka Lani ame ka Honua, a pela hoi me na mea kino lani a honua hoi. Ua kapaia keia pu-ko-lu, a i ole, puku'i Akua, ma ka inoa Kau-Akahi. E hooviauia aku ana. na pua o Hawaii; Eia o Alexander Liholiho De Fries he kama nau a he pua'lii hanau no ka aina, ua wehe ae nei he hale kii-onioni nona ma ke Alanui Hotele ma Ewa o Alanui Nuuanu. E na Lede ame na Keonimana hoinainau o ke Taona, i manao e ike i na kii onioni hooluolu manao e aka ai a pau ke aho, e kipa mua ae e ike i keia Opio Hawaii. E ike o Hawaii ia Hawaii. A malaila oe e ike ai i ka hana a Hawaii, i ka hoolewa a ha'i ke kikala. Nolaila, e kipa ke kanaka nui ame ke kanaka iki. Mai paa i ke aloha ia kaua hoa-kanaka.