Ke Au Hou, Volume III, Number 5, 7 February 1912 — HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO HAINAKOLO, Ka Ui o Waipio me Ka Wai o Hiilawe [ARTICLE]

HE MOOLELO KAILI PUUWAI NO HAINAKOLO, Ka Ui o Waipio me Ka Wai o Hiilawe

e Ka Ohū Haaheo i na Kuahiwi,]

MOKL'NA I. M \i:naki;a me Maikai Waipio "Auhea oe e kuu lei, aohe wahi i koe aku o nei inea iie kane ia oe, oiai, eia kou mau "ku" {inakahiki) i keia wa i na kauna ekolu ame na keu ekoiu. Ua mehana ka poli oke kane ia oe ke pui Nolaila. pehea kou manao i kane nau? Ke ike mai la no oe ia inaua, ua palupalu, Aole paha e 11 ? u iia la, a haalele iho maua ia oe e ka m«ua lei aloha uia keia ola ana. "A uiamua ae hoi o ko maua haalele hookahi ana iho ia oe e ka maua lei, ua niakemake.loa au e hii aku i ka haa o kou puhaka, a pela nohoi knu luaui m-tkuykane nei. Eia nae, ua hoohiki k;>i, iuHui uiaku.ikalie ia oe, aule e piii kou ili i ki.'kahi kane no Hawaii Kuauli nei; a aia.kau kane e piīi ai ka'iii a makep no ka mauna ana o ke kino no Kuaihelani mai. Pehea la ia manao ia oe, e kuu lei ?" Kulou iho ia ke poo o ke aiiiwahine opio ilalo a hala kekahi wa loihi, ea ee la ia iluna, nana pono mai la oia i kona inau makua a haio'ilo'i ae la na waimaka ma kona mau iihilihi, a pane mai la oia: "Auhea olua e o'u mau makua ahonui; ua se au e piii kuu ili i nei mea he kane elike me ko olua inakemake i hoike mai la. A o ka'u nāe e olelo aku ia olua e o'u mau makua, i keia wa; na ke kane no e makemake ana i ka wahine e imi mai a loaa au i na pali hulilua o Waipio nei. Aole na'u e imi ke kane, aole nohoi na olua e na iiiakua. A i hai hou aku au ia olua e o'u mau makua haku lani, ua paa au i keia wa i ka olelo hoohiki a kekahi kane i 'ae'ai kuu naau, i makua no'u o keia noho ana'ku,- a o ka olua hunona hoi ma o'u nei. Aia ka'u kane la, i lohe olua e o'u mau makua, iluna o ke kuahiwi nani o Mauna Kea.

"A i mea hoike no ka oiaio o ka'u i hai aku la ia olua, aia ke kau mai la ma ka paia o ka hale he papahi lei lehua, a aia nohoi ka popo iehua ke waiho mai la ma ke poo o kuu uluna. 0 keia mau mea a olua e ike ela, na ke kane ia a ko'u mauao i haawi ai i ko'u ae, a o ka mea hoi e pili ai o ko'u ili. La ike au iaia a ua hui he alo a he alo, elike no me a'u e ike aku nei ia olua e o'u māu makua, A ua paa kuu manao o ka'u kane ia. Ua hoike mai oia ia'u i kona inoa, oia o Kuaikauakama; a ua loaa nohoi ko'u inoa iaia. No* iaila, ke ike mai la olua e o'u mau makua, ualoaa ka'u kane." Ike ike io iho la na makua o ua o Hina, ua pololei na olelo a pau ana i hoike aku ai imua o laua; a helelei iho la ko laua mau waiinaka no ke aloha i ua hanau kama nei a laua i hiipoi ai i ke anu ame ke ko'eku'e. Alaila, ninau aku ia no ka makuahine i ua o Hina: "I ka wa hea nei kou hui ana, a i ole, o kou ike ana i keia kanaka au i hoike mai la o Kuaikauakama kona inoa?" "I keia la iho la no, ia'u i pii aku nei ilokoo Hiilawe i ka auau me o'u kahu," wahi a Hina i pane mai ai. A ia wa oia i hoike mai ai i na mea apau e pili ana i ke ano o kona hui a ike mua ana ia Kuaikauakama, elike no me kau e ka makamaka heluheiu i ike mua ae nei. Aka, i ka hoea ana mai nae o ua aliiwahine opio nei i kahi e pili ana no ka manawa e hui ai laua i ka pili o ke ao i ka wa a na manu e kaui olehala ai, ua hoo pu malie maikai iho la oia ia mea iloko ona,-aole oia i hai aku i kona mau luaui. Ua manao oia, aole pono kona mau makua ke ike ia mahele o ka aelike ana i hana ai me ke kanaka ui niaoli ili lahilahi o Mauna Kea. Ua lilo keia mau mea a Hina i hoike mai ai i kona mau makua i inau mea e hoopahaohao loa ia ai ko laua mau noonoo. Kulou iho la ke pooo

ka makuahine ilalo a hala he wa loihi, ea ae la iluna a ninau aku la i ke kaikamahine: "Pehea, aole anei i weheia ka ipu aumakua kapu i ko olua hui ana?" - Hoole mai la o Hina me ka olelo ana mai no hoi i kona makuahine: "Elike no me ke kapu o ko'u kino mai ka wa uuku mai a olua i hiipoi ai a nui au a hiki mai i keia la, oia mau no ke kapu ame ka maluhia o kuu kino apau. O kuu maka kai ike aku iua kane nei a'u, a ua ono nohoi ka puu i kona mau hiona; o kona mau maka nohoi kai ike mai i ka polohinano o Waipio, a koe aku ia wahi ia'u, pehea la; a ilaila iho la no la, pale maua. Aka, e o'u makua, i hai aku no nae au i ka mea oiaio ia olua: Ua ike oia ia'u mai luna a ialo oka olua kaikamahine nei, a aole no e ole kona olelo ana ae,he aina maikai Waipio, he alo luana pali. Nolaila, mai hopohopo olua i ka malu o kuu kino a me kuu kapu." Ua aka iho la na makua no na olelo hookaau hope a ka laua kaikamahine i pane mai ai iiuua o laua. "E kuu lei," wahi no a ka makuahine i pane aku ai me ka hoomau ana aku: "Ua hoike mai oe i ka olelo oiaio imua o maua nei kou mau luaui. Ua oiuolu ko maua manao no kou hoike ana mai ke mau nei no ka maluhia o kou kino. oia kapu ou la, e kuu kama; he "ulapaa" ia i ka kahiko olelo ana. A i ninau hou aku au ia oe e kuu lei polohinano; malia paha e hui houaku aua oe me ua malihini hookane nei au?" "Peiapaha. Na ka la apopo ia mea e hoike mai. Malia o maiie hou no ka la apopo, alaiia, pii hou makou i ka auau, o ko'u wa paha iae hui hou ai me ia elike me ko maua hui malihini ana iho la i keia la. O ka'u nae i manao ai, ina oia e iho hou mai ana mailuna mai o Mauna Kea i ka la apopo, a halawai hou maua i ke kiowai hui lipolipo o Hiilawe, alaila, e koi au iaia e hoi mai maua i kauhale nei i ike ai olua iaia; nolaila, o ko'u makemake e hoomaemae mai olua i ko'u hale nei a maikai. E halii ia o loko nei a paa ika ahuula. ona kapa aala no hoi o kakou apau ke uholaia imi ko'u wahi e moe ai, oiai, he ihiihi kuu kane, he kapu anoano i lihi iauna ole aku ko kakou kapu. I keia ahiahi no au i manao ai e hanaia keia mau hooponopono apau iloko nei o ka hale."

Ua ae aku la na makua i keia leo o ka laua kaikamahine elike no me ke ano mau o na naar kua ka hoopunahele. "Heaha la auanei hoi," wahi a ka makuahine i pane aku ai. "E hana aku ana maua i ko hale a ku ka paihiihi o ka nani ame ka maikai e like me ko maoa kolana alii kapu nui no Hawaii nei. A malia o hoea io mai ua kane nei au i uka o ka wai lele o" Hiilawe, e koi aku oe iaia e hoi mai i kauhale nei i ike aku maua iaia. A eia nei mea liai akū a'u ia oe e ka maua kaikamahine, he kanawai paa loa ko kakou mai ka po mai, oia hoi, aia no a he pili ke kane ma ko kakou aoao, al-'ila, hiki i na aliiwahine o ko kakou lalani alii kiekie ke moe aku. 0 ka oi aku nae, aia a he pili kaikunane ka pili ia oe, alaila, makolukolu ke koko alii.e loaa ana i ka olua mau pua; a oia ka'u e aloha ae nei i kou hanau mua. "Aia oia i Kuaihelani, ua laweia oia e Kuwahailo i hanai nana. A ina o nei kane au e hoohihi nei e kuu lei, a no Kuaihelani mai, me he mea '*a, o ko Kunane aku la no kena. Alia nae hoi au e awiwi i ka olelo ana ae pela." Ia wa ninau mai la o Hina i ka makuahine: "Alaila, he kaikunane no ko'u aia i Tahiti i Ku aihelani?" Ae aku la ka maknahine me ka o'elo ana'ku: "He kaikunane kou aia ilaiia. 0 ka'u hiapoia o ka hanau ana. Hemo no oia mailoko aku o'u, iaweia oia e Kuwahailo; me ke kauoha ana mai o ua kupunakaue akua nei o oukou, i noho au a i hanau i kaikamahine, e laa ia keiki a'u i wahine pa'ama na kana hanai. A mamua nae o ko Kuwahailo hoi ana aku nc Kuaihelani, ua hea iho la no oia i ka inoa o kana hauai o Kuaikauakama; a malia, oia no keia Ku au e ka inaua kaikamahine i hoike mai la " I ka lohe ana o Hina i ka inoa a kona makuahine i hoopuka ai ia Kuaikauakama, ua ano e ae ia kona helehelena a kulou iho la kona poo ilalo, a liuliu aea ae la oia iluna a pane mai Ia i kona makuahine: "0 ka inoa au i boike mai !a, oia hoi o Kuaikauakama, oia ka inoa o kuu kane, elike nohoi me ka'u i hoike aku nei ia olia. He!e a mea, oia no keia i hoea mai la i keia ia iho la maluna o ka lihililii o ke anuenue ia'u e auau aua i Hiilawe. Alai!a, o kuu kaikunane haku no keia i kii mai

nei ia'u mai Kuōihelani mai, owau ka ipo hoowahiae? Aloha 110 ka hoi ka alo ana mai nei o ke ana." "I mea e pau ai ke pohihihi iio keia mea, e kuu lei, e kahea ae ma«a i ko kahu, oia hoi ko kahuna o Aniani," wahi a ka makuahine i pane niai ai i ke kaikamahine. "Heaha la hoi," i pane aku ai o Hina i ka luaui makuahine me ka olelo ana aku: <l E kahea io aku o ua iaia, a i o:e, na kekahi o laua nei e kii aku i ke kahuna," Huli ae la o Hina a o'elo ae !a i kekahi o kona mau kahu Wahine e kii aku ia Aniani. oka manawa nohoi ia a ua kaliu nei i haaiele iho ai i ka hale a kii aku la ike kahuua. Oiai ua kahu wahine nei o ke aliiwahine opio e hele aoa no ka hale o ke kahuna, ke ike e wale mai la no o Aniani i ke ano o ka huakai a ua wahine ala e he'e aku ana, oiai, ua puka mai ia oia a waho o ka hale a nana ae !a i ka le'e a ke ao me Le manu a a ke kaha i ka m: kani. A hoea ka elele wahine imua o ua kahuna nei o kona wa no ia i ninau inai ai: "I kii mai la oe ia'u e bele i kahi o ka haku opiookakou?" Ae aku la ke kahu o ke alii, me ka hoike ana aku oua kahu a j a na ke aliiwahine opio no ka makemake iaia. "Ae," wahi a ke kahuna i pane mai ai me ka olelo ana mai: 'Ke hoike mai nei ke ao o nei auina la i kuu onohi, ua loaa ka inoa o ka moa ulahiwa alii e kau nei iluna o ke aliiwahine opio, Eia la, o Kuaikauakama. Ua hoike mai nei ke akua i na makua o ke aliiwahine; a e kala wale nohoi ke aliiwahine i ike ai i ua inoa la i kakahiaka nei iko oukou wa iloko o Hiilawe. Hookahi nae mea i koe, oia keia: o ke Kuaikauakama no paha nei alii, ke kaikunane" haku oka hanai a kakou, a i ole, he Ku okoa no paha keia? "Ma keia wahi, ua huna ke akua o kanaka mai ka ike aku a kuu lau lihilihi maka. He nui na Ku o Kuaihelani. Hele nohoi a o kuu alii hanau hiapo no keia i hoolaau jnai la i ka pokii kaikuahine ona i wahine nana, he mea hiki ole ia ke kue aku, oiai, o ka mole hoolaha kanaka no ia a na Akua i hookumu ai i kinohi. Ola kakou na kanaka, a ola nohoi ke kahuna. Nolaila, e hele aku au e hoike i ka'u ike."

0 ka hele mai la no ia o ke kahuna me k* kahu wahine o ke alii a hoea i ka hale o ke aliiwahine opio. Ia laua nei no aku maka puka, o ke ku'i iho la no ia o ka hekili a olapa ka uwila. Pa-e mai la ka leo o ke aliiwahine maloko mai i ka hea ana mai: "Komo mai e kuu Kahuna, Eia no au ka hanai maloko nei." Komo aku la nohoi ke kahuna a noho iloko; aolee kahu wahine aku nohoi oke alii a noho ana ilōko. Ia wa, p«nemai la ka makuahin» alii imua o ke kahuna: "I hoouna aku nei ke kaikamahine haku ia oe, e hele mai oe e mawehewehe ae i keia wahi hipuu. Oia hoi, ua hai mai nei no ke alii, oka inoa 0 ke kane i hoolaau ai kona manao, oia o Kuaikauakama. A e nana mai oe; o kuu hiepono pa 4 ha keia Ku, i kii mai nei i ka pokii kaikuahine nei i wahine nana; a owai la nei Ku?" Kulou iho la ke poo o Aniani ilalo a hala he wa liuliu wale; ia wa ea ae la kona poo iluna, a pane aku la i ke aliiwahine ame ke aliikane: "Auhea olua e o'u mau haku. E hoike aku au ia olua i ka'u wahi ike. Nani ia ua hoike e mai nei "ke akua ia kakou i ka inoa o nei kupua i hehi mai nei i ke kapu o kuu hanai alii nei, oia hoi o Kuaiakauakama, aohe o kakou pohihihi i koe ma ia wahi. He oiaio, he hiapo alii ka olua 1 laweia e Kuwahailo i Kuaihelani, a o Kuaikauakama nohoi kona inoa. (E hoomauia aku ana.) ; — B®"Mai poina ia Keoki Lau-iwaiwa ika wai Ohelo Hooma-uma-u.