Ke Au Hou, Volume III, Number 6, 14 February 1912 — He Moolelo Walohia No Evalina Minela KA UI NOHEA I ALANA IA MAWAENA O NA ALOHA ELUA-KE ALOHA O KA IPO AME KE ALOHA O KA MAKUA—KA MANA O KE ALOHA [ARTICLE]

He Moolelo Walohia No Evalina Minela

KA UI NOHEA I ALANA IA MAWAENA O NA ALOHA ELUA-KE ALOHA O KA IPO AME KE ALOHA O KA MAKUA—KA MANA O KE ALOHA

MOKUNA VI Na Nuhou o Parisa —Ka Home Pohai a na Manu Nunu "E hiki ana ia mea ke hana ia me ka holo pono, oiai aia o Kuini ke kanaka makaukau loa o makou me na mea paahana wehe puka, a he halihali mau nohoi oia i ua mau mea paahana ala ana iloko o kona ekeeke." "Owau ke komo mua, a o oukou ea e komo ae oukou a ka mahinaai, ilaila oukou e kali malie iho ai a hiki i ko oukou wa e lohe ae ai i ko'u kahea mai, alaila, o ko oukou wa ia e holo ae ai e kokua ia'u." Ua hoole aku Ia o Laplaee i kona haku me ka pane ana aku: "I ko'u manao aole kena he alahele kupono e kuu haku au e manao ala, ina pela iho la kau mea e manao nei, alaila, he pomaikai ana ka holopono o ka kakou hana e manao nei." Hai pu aku Ia no hoi ua wahi Laplaee nei, "ina e uwa ana kela wahine i kou wa e hopu aku ai, alaila, pehea iho la ka pono? Oiai ke manao nei au, ke uwa kela wahine e lohe ana na kauwa oloko o ka hale a holo mai kekahi poe e kokua i ko lakou haku wahine." Ia wa i pane mai ai ua Kauna ala: "Ke makemake nei au e hana mai oukou e like me ka'u mea e kauoha aku ai ia oukou, a o ka ou» kou mea wale no e makaala ae ai, ke lohe oukou e haluku ana kela poe kauwa, oia koke no ko oukou wa e holo ae ai a kupee i kela poe a pau loa me ka hoopiha pu ana i ko lakou mau walia i ka welu." No keia mau olelo a ke Kauna, emi pu wale iho la no ko Laplaee manao, aia no nae

ke lalawe ala ke kanalua a me ka hopohopo iloko ona no ka holopono o na hana a kona haku e hoolala nei. E naoea ana no o Evalina ika hana me ka noho ana ma ka puka aniani e huli pono ana i ka malapua ame ka ululaau, aua lilo loa hoi kona manawa i ka nana ana i kekahi o na moolelo maikai loa ana i hoohialaai nui ai mai kekahi mai o kana mau buke Ia wa hookahi nohoi, e hana ana no kekahi o kana mau kauwa i ka hale maluna, a oiai oia e nanea ana me ia māu ano, oia no kona wa i lohe aku ai i ka owe mai a kekahi maukapuai wawae ma ka puka, a iloko oia manawa, aia no kona manao, oia owe kapuai ana e lohe ala no kekahi no o kana mau kauwa. O kana nae i ike ai o ka hemo ana mai o ka puka oka lumi hookipa, a oia nohoi kona wa i huli mai a nana owai ana la ke komo aku ana iona ala. I kona ike maopopo ana mai ika mea nona na nehe kapuai wawae ana i lohe ai, aole ia no ke kauwa aole hoi no kekahi hoaloha, aka, no kona enemi pilikino no ia, kana kane ke Kauna de Birene. Hooho aela oia me ke kapalili nui ana me kona hoao ana ae e ku iluna aole nae e hiki, a no ia ano i emi hou iho ai oia a noho iho la iluna o kona noho a kulana aku la i hope, eia nae, aole no oia i wiwo iho, aka, hakapono mai la oia me ka hulili, me he Tiga pololi ala. "Mai maka'u oe, a pihoilioi," wahi a ke Kauna de Birene, "aole au i hoea mai la ma ke ano he enemi nou, aka, ma ke ano hoaloha no. Ke noi aku nei nae au e kali hoomaoawauui

mai oe, (wahi ana i hoomau aku ai) a pau ka'u hai ana aku i na mea apau, oiai, ua ike pono au i na mea apau, eia nae, ua huikala aku au ia mau mea, a pela au e noi aku nei e hoopoina kaua i na mea i hala. "Nolaila, no ko'u minamina no i kou kulana e kuu Kauoa Wahine maikai iloko o ka pohai hanohano o ka poe oloko o Parisa, oiai 0 oe wale no ka wahine u'i i)oko o na aliiwahine apau o Parisa nei ke nana aku, a ua kukuli pu mai no hoi na poe hanohano apau loa imua o kou alo, apela pu no hoi me ko'u aloha 1 ka hua mai ko kaua puhaka aku, nolaila, oia kekahi mea a'u e makemake nei e hoihoi aku i ka kaua keiki me oe, me ko'u hooia pu aku no hoi imua ou e kuu aloha, e lilo au i mea nana e kiai aku ia oe i na wa apau loa o kou ola ana ma keia hope aku, oia hoi ka'u e kamailio hou'aku nei ia oe me ka oiaio loa, i kii mai nei no au ia oe e uhoi kaua, a e hoihoi hou ia mai hoi ko kaua mau la o ka noho hauoli ana elike me na la i kinohi.'' No keia mau huaolelo hope a ke Kauna ele Birene i pane aku ai imua o Evalina, ua oi papalua aku ke puanuanu o na manao hoowahawaha a hoopailua iloko ona. A ma ia wa pu no hoi i komo iho ai ka manao koa ame ka wiwoole iloko ona, oiai, ua ike iho la oia ia wa, aohe ana hana pono e ae e hana hou aku ai; aka, o kona kue wale aku no i ua kane nei ana ma ke kanawai o ka aina elike me ka hiki iaia ke hana aku. A mamuli o kahi ikaika wahine i loaa i ua Evalina nei; nolaila, me ka hiehie a kulana kilakila no hoi, ua ku ae la oia iluna me ka nanaina haaheo 1 awili pu ia me ka u'i lamalama e akipohe ana maluna ona; a pane aku la: "E ke Kauna de Birene. E hoomaopopo iho oe me ka hoohewahewa ole, ua make o Evalina, apela au e hai aku nei ia oe, o ka wahine e like me a'u nei, ma kona wa e hooholo a hoopaa ai i kona manao ma kekahi mea, aole a nei au e hoololi hou ae i ua mau 'manao paa la i hooholo pono ia ai e a'u, oia hoi, lie wahine au i lauwili ole ia ko'u mau aoao apau. O ka luakupapau auanei, oia ka pahu hopu e hele aku ai au me ua manao paa ala o'u. A o

ko'u ola ana i keia wa elike hoi rue kau mea i olelo mai nei, he noho'na huna, he noho'na I piha i ka pouli, piha i ka ehaeha ame ke kaumaha, he noho'na hoi i kaawale ai au mai ka hua mai o kuu puhaka, kuu keiki kuu mea aloha, ke keiki a'u i hapai ai iloko o ka ehaeha, a'u hoi i noho hoomanawanui ai me oe e kena kanaka lapuwale, aohe he mea e ae nanai haawi ia'u i keia noho'na ehaeha ana, aka, o oe ponoi no ka mea nana i hai-na mai ia'u iloko o keia noho'na au i olelo hoonaikola mai nei, he noho'na huna keia a'u e noho nei. Kai nohoi i huna au ia'u iho mamuli o kau mau hana ku i ka lokoino ia'u ame kuu makuahine, ka mea a'u i aloha ai me kuu puuwai apau ame kuu uhane pu nohoi apau. Aole loa au i aie i kekahi mea ia oe. okoai i aiia ai e a'u, he aiia i aiia me na waimaka e helelei ana ma kūu mau papalina. Oka lole a'u e aahu ana mai ia oe mai, he lole no ia i aahu ia e a'u me ko helu pu mai no. E hai »ku au ia oe, ua mare mai oe ia'u aole mamuli o kou manao jnaoli ana e lilo au i wahine nau iloko o kou aloha, aole loa, aka, ua mare mai oe ia'u no kou manao ana e waiwai ana oe ma o'u nei. Pela no hoi oe i manao ai o ka waiwai o kuu keiki oia ka waiwai e pau ai o kou pilikia, a e loaa pu ai hoi kau mea e uhauha ai me ko nana ole iho i kuu keiki. v . "O oe e ku mai nei imua o'u, ua like loa oe me kekahi uhane lapu. He mea oiaio eia au ke auamo nei i na haawe o ke kaumaha ame ka pilikia, aka, ua pomaikai nae au ua a'o ia mai au e kau mau hana pono ole apau, a e ike au ia mea he hoomanawanui, a oia mea o ka hoomanawanui, oia ka mea nana au e kokua mai nei. Nau au i hana ino aole na kekahi mea e aku. A mai manao no hoi oe, mamuli o ko kaua mare ia ana a paa malalo o ke kanawai o ka aina, e hoole aku ana au ia oe i kou mana ame kou kuleana maluna o'u ma ia ano. Ua ike no au he kuleana kou maluna o'u, oiai hoi e mau ana no ka paa ana o keia kanawai mare mawaena o kaua, aka, ua hiki loa no ia'u ke oki aku a kaawale keia kanawai o ka roare ke manao ae au e hana aku. Ke malama nei no au ika

laahia o kuu kino elike me ka hoohiki a'u i lawe ai ka wa i ku ai au imua o ke kuahu mare me o,e. 0 ka Evalina i mare ia ai e oe, aia no ia iloko o ka luakupapau, aka, owau nei la, o ka Evalina no ia i hoea mailoko mai o ua luakupapau koou la au i kiola aku ai i ka Evalina i mare ia ai e oe me ke aloha ole. E hana mai V oe maluna o kuu kino nei elike me ka mea au i manao ai he mea ia e ko ai kou makemake, aka aole loa nae au e hoi hou ana me oe. Ina no oe e hoopii ana ia'u imua o na aha hookolokolo 0 Farani nei, elike me kau i hoike mai nei ia'u e hana koke aku oe elike me kou makemake. Hele oe imua o na aha o keia aupuni, hele no au imua oia mau aha, a malaila auanei au e hoike ai i kou ano maoli. E hoike aku ana au imua oia mau aha i kau hana lua ole o ka lokoīno i hana ai maluna o kuu makuahine. Ua 01 aku ko'u makemake e ike ke ao holookoa nei apuni i kou puuwai eleele, mamua o ko'u ae ana aku e hoi hou aku me oe e noho pu ai. Aole loa au e ae e hoi hou me oe. No—No. "He wahine au noloko mai o ka luakupapau, aole nau i hoopakele, he okoa ko'u mea nana au i hoopakele, a iaia au e noho aie nui nei no kona lokomaikai. O kau mea i hana ai, i lawa no a ike oe ua pau ka hanu ana o kuu hanu, oia no kou wa i olelo iho ai iloko o kou naau pepehi kanaka, ua make ua wahi wahine nei, a o ka pau no ia o kuu pilikia, e olokaa aku ana au i kona kino iloko o ka luakupapau. Aka, e ole ka lokomaikai o ke Akua, hahao oia i ka uhane o ke aloha iloko o ka opu o ke kanaka au i kiola ai maluna o ka moana, e hele mai oia e ike no ka wa hope loa i ke kino o ka wahine i paa ai kona manao aloha, eia nae, ua hoopomaikai ia kana huakai mamuli o ka hiki ana iaia ke lilo i mea nana au e hoopakele mai loko mai o kela luakupapau i kiola aloha ole iho ai oe ia'u; a o ua kanaka ala nae ka mea au i olelo hoonaikola mai nei imiia o'u, he ipo ia pa'u. E ke kanaka hilahila ole, heaha kou pilikia ina be ipo ia na'u? Heaha la ka hewa ina a lilo au i nuia aloha aku iaia! Aoh» anoi ou

mua aku o ko'u mohai ana i kuu kino ia oe, i kuinu e pakele ai kuu inakuahine mailoko mai o kau mau hana lokoino apau iaia? E hai aku au ia oe me ka oiaio loa, o kuu puuwai apau aia no ia me ke kanaka nana au i lioopakele ae mailoko mai o ka luakupapau. "O ka hanohano au i hoike mai nei ia'u,he mau mea lapuwale wale no ia apau ia'u. Ina no oe he kanaka ilihune, a he kanaka nae oe i aloha ia e a'u, alaila, e noho ana n,o au me oe iloko oka hauoli. Aohe a'u nana i keia wa ia mea he hanoliano, o ka noho'na ilinune ana o ke kane ame ka wahine iloko o ke aloha o ke kahi i kekahi me ka oiaio, ua oi loa aku ia mamua o ke kane ame ka wahine e noho'ua iloko 0 ka waiwai aine ka hanohnno e aloha ole ana nae kekahii kekahi. O keia ano noho'na nae kekahi pili o ka olelo, lapuw«le o na lapuwale, pau na mea apau ika lapuwale. Oko hanohano i pai niai la ia'u, oia- no hofka hanohano lapuwale a'u pouoi nei no hoi i ike ai he ino oe ahe lapuwale ona lapuwale. Olelo mai nei oe 1 ka nui o ko aloha i kuu mau makua, he keu maoli keia a ke kanaka hoopunipuni nui w T ale, he aloha ka auanei oe i kuu mau makua. E ke Kauna de Birene hoopunipuni, ke kane a Evalina e waiho mai la iioko o ka luakupapau au i kanu ola ai iaia, aole loa au e hoi hou aku ana me oe, oiai no nae, owau no o Evalina i ola hou mai ai mailoko mai o ka luakupapau, kahi hoi o'u i kanu ola ia ai e 00."' Ua puai ae la ka ula ma na kumu pepeiao 0 ua Kauna l-»erei!o nei i ka lolio ana aku la 1 keia mau olelo a Eval;na, ka uiea aaa i īnanao ai e maliu msd ana la hoi oia me kana mau olelo hoomalimali i kamailio aku ai. He mea oiaio ua piha loa ua Kauna nei i ka huhu. oia nae, ua ike iho la oia he mea p.iakehewa \.ale iaia ke kamailio hou mai ia Evalina, nolaila, ua pane aku la oia: "E Evalina, aohe o'u nana i kau mau mea 1 hoopuka mai nei imua o'u, aka, manao nae hoi au nm kahi 0 kela niau olelo au i hoopuk»! umi iiei ia'u, uu uupul.- ia 00 '*