Ke Au Hou, Volume III, Number 6, 14 February 1912 — HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Hookumuia Ana o na Paemoku o Hawaii Nei AME KA HOOLAUKANAKA ANA I HOIKEIA MA NA MELE HAWAII KAHIKO

Houluuluia e Johw H. Wisb

A ma ka mahele moolelo kahiko, oia hoi, ka moolelo Kumuhonua, na keia Pu-kolu Akua i hana i ekolu lani i wahi no lakou e noho ai, a i ka honua hoi i keehina wawae no lakou. Ua kapaia ka Honua, oke "Keehina Wawae a Kane." Ana keia pukolu Akua no i hana i ka La, ka Mahina, na Hoku a i kini o ke akua. Nolaila, i ka hoohui ana i na mahele moolelo kahiko Kumulipo ame Kumuhonua, ma ka hoonohonoho ana o keia moolelo, ua kapaia keia: Ka Moolelo Kumulipo—Kumuhonua o Hawaii, oia hoi, Ka Moolklo Hawaii Kahiko. I ka hoomaopopo hou ana i ka moolelo kahiko o Hawaii no ka mea e pili ana i kahi i loaa mai ai keia mau mokupuni, ua ikeia, he hookahi no honua aina okoa ma Hawaii nei, elike no me ia i hoike mua ia ae nei, mailoko mai o keia honua aina hookahi i loaa mai ai keia mau mokupuni ka-kaa-wale. Elike me ka mea i hoike mua ia no ka mea e pili ana i ko Maui hoao ana e hoohui i keia mau mokupuni me kana makau kaulana o Manaiakalani, a lilo hou lakou i kino hookahi, pela no i ikeia ai ia mau manao ma keia maulalani mele o ka moolelo Kumulipo: "Nui Maui, ninau i ka makuahine Hoole Hina, aole au makau O ka Malo-o-Kalana o ka makua ia Ono i ka i'a na Hinaakeahi A'o i ka lawai'a, kena Hinaakeahi E kii oe i ko makuakane Aia ilaila ke aho, ka makau O Manaiakalani, o ka makau ia Oka louna o na moku e hui i ka moana Kiina ka alae nui a Hina [kahiko Ko kaikuahine manu O kana ahiku na a Maui Oke kupueu nana i hoolou . Ke a, ka waha, ka opina o Pimoe O ka i'a ai-moku e halulu ai ka moana

Lilo Pimoe naoe i ka-ina a Maui Ulu aloha o Mahaoauluehu O kama a Pimoe.'' 0 ka moolelo kahiko o Hawaii nei e pili ana i ka hoolou ana o Maui, —oia hoi o Maui-a-Kalana, wahi a kekahi poe kuauhau kahiko, a o Maui-a-Kamalo hoiiai kekahi poe paa kuauhau, a no ka hanauna kānaka Helu 23 mai nei no ia mahope mai o Wakea,a oia ke keiki muli loa a Akalana (k) me Hinakawea (w); a oka hanauna 1031 paha ia mai a Lailai (w) mai, ka wahine a ke kanaka mua loa ma ka mooliilo Kumulipo,—oia keia: Ma ke kamaaina o keia Maui i ka moolelo kahiko mai kona mau kupuna mai, no ka aina maloo, 0 he hookahi no aina o keia Pae-mokuo Hawaii nei. ua manao oia e hoolou hou a e hoopii hou i na honua aina mokupuni apau a lilo i hookahi; nelaila, kii oia i ka makau kaulana ia Manaiakalani (ā uā oleloia, maloko iho nei no o ke keena hoikeike o ke Aupuni kahi i waiho ai okeia makau; a eia paha maloko o ke keena hoikeike o ke Kula Kamehameha i keia wa) no ka hoolou ana i ka i'a, oia o Pimoe i hoikeia ae la ma ke mele. Oia ame kona mau kaikuaana, no lakou na inoa, o Maui-mua; Maui-hope ame Maui-kiikii, kai hele no ka hoolou ana i keia i'a. Ma Hamakua,Hawaii, kahi a lakou i hana ai i keia hana. 1 ka paa ana 0 Pimoe ia lakou, ua olelo aku la o Mani-a-Kalana i na kaikuaana, imua wale no ko lakou mau maka e nana ai, aole e nana i hope. A ia lakou i holo mai ai a waena moana, ia wa lana ae la o Hina-ke-ka, ma ke ano he kaliu waa. Iko Maui-a-Kalana ike ana iua kaliu nei, lalau iho la ia a kau ae la iluna oka waa. Ia wa okeku a kanaka maoli ae la no ia o Hina-ke-ka, a he keu no hoi a ka wahine ui pahee o ka ili, «a hele a lamalama. I keia wa i huli like mai ai na kaikuaana o ua o Maui-a-Kalana i hope, a ike i keia wahine a ka

u'i nui wale e kau ana iluna o ka waa, o ko lakou maaawa iho la no ia i hoomaka ai e aumeume» a iloko o keia wa a lakou e aumeume ana no ua wahine nei, ia manawa i paina ae ai a moku ke aho e paa ana ia Manaiakalani (ka makau) a o ka lilo iho la no ia o ka mana hoohui a hookui mokupuni i upuia ai e Maui-a-Kalana i mea ole. Ua kulike keia moolelo (kaao) me ke mele i hoikeia ae nei. Ake hooia nei nae ka manao o keia moolelo kahiko mai ko kakou mau kupuna mai, he hookahi no honua aina kahiko ma Hawaii (hui ia) nei i ka wa kahiko. Ama keia wahi e ulu ae ai ka ninau: Pehea i loaa ai keia kulana kakaawale o nei mau mokupuni e ku nei i keia wa? Ma ka hookolo ana i ka moolelo kuauhau Kumulipo e ikeia ana, he eha manawa i hoea ai na hoee poipu ana a ke kai i kapaia ke Kai a Kahinalii ma Hawaii nei. 0 ke kai a Kahinalii mua, ua ikeia oia ma ke au o Aiahinalea (k) me Palemo, kana wahine. A oka hanauha 200 ia mai a Lailai mai. Aoke kai hoee elua, —Aia no ia raa ka manawa o Papio (k) me kana wahineo Loiloi. Ao ka hanauna 405 ia mai ia Lailai mai. O ke kai hoee ekolu—Aia no ia ma ka wa o Liipati (k) ame Kaneiwa kana wahine. Oia ka hanauna 608 mai a Lailai mai. O ke kai hoee eha (a o ke kai hope loa nohoi ia)~ Aia no ia i ka wa o ka nohoalii ana o Kahikoluamea, a makuakane hoi o Wakea, oia o Kupulanakehau. O ka hanauna 1001 ia mai a Lailai mai. 0 kekahi o keia mau kai hoee, oia ke kai a Kahulumanu i hoikeia ma kekahi o na "Hulihia"o ka moolelo o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele, oia paha ke kai nana i hoopuhalu nui i keia honua aina holookoa i ikeia e ko kakou mau kupuna i ka wa kahiko loa. Aia ma na mele o loko o ka moolelo o Hiiaka, na mele hoi i kapaia he mau "Hulihia" e loaa ai kekahi mau hoike no ka hui ana o ka ikaika o na mea kino wai me ke ahi a lilo i mau kumu hoouluaoa a hoopioo ina mea kino aina. E hoike ana keia mau mele "Hulihia" i ka hoonaueia ana o ka honua aina a me ka pii ana o ke kai a pela aku. 1 mea e hooiaio ai i keia manao, eia na mahelehele "Hulihia" i loaa i ka Mea Kakau, a e ikeia ana keia mau "Hulihia" maloko o ka moolelo o Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele: "Popoi, haki kaikoo ka lua Haki-ku, haki-kakala Ka ino popoi aku i Uolehua Kai a Hiku wahine ai lehua

A kaunu kupukupu a eha ka pohaku I ka uwalu a ke ahi I ke kaunu a ka Puulena Huli ka moku, nakeke ka aina Ku halakai, ku huluku ka moana. *** * * * Hulihia Kilauea po i ka uwahi Nalowale i ke awa ka uka o ka lua Moana Heeia la, kapu i ke akua *** * * * Ua lohia ka papa, ua moku kahawai Niho a ka pali Ua ulupa, enaena ka pohaku O Ihilani, o Ihiaoao O hoene, nakeke i ka lani O nehe i ka honua *** * * * Hulihia ka mauna wela i ke ahi Wela nopu i ka uka o Kuihanalei Ke a pohaku puu lele- mai i uka o Kekakoi ♦#**** O ka aina o Pele i uka Ua ku ke oka aia i kai ** & & v- Q Kunia ke one, haule mai ka ua Kaa mai ka pohina, wili mai ka punohu Ka ua koko, ke owe la i ka lani • • # • • • Puhia Puna po i ke awa Oni Puuonioni, haa ka papa o Apua * • • * • • Kui ka ua la, nei ka papa Kui ka ua la, kahe ka wai ♦ • • • • • Hulihia ke one o Kahakuloa Ua nakaka ka pali, ua lewa ka honua Ua anapu ke ahi o Kilauea Ua lele ka pohaku iluna ■ * • » a • Ua wawahi Pele i kona kino O ka ua, o ka la, me ka hekili Ua kauluwela iluna o Ooluwela • ♦ * • • • Hulihia Kukailani, nei aku la i ka pili (poli Ale noho mai ana Papalauahi [o Hooilo O naai Pele i kona kino He-kikili ka ua mai ka lani mai Ne-i ke ola'i Ha ka pohakahi a ka Ikuwa. (E hoomauia aku ana.)