Ke Alakai o Hawaii, Volume VI, Number 38, 24 September 1919 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela KE AIWAIWA A ME KE AHI KANANA O RUSIA Ke Koa Kiai Puka Helu Eono o ke Aloalii o ka Emepera Petero Ka Nui :-A I OLE-: O KE KAIKAMAHINE ALII ADERAISA O SANA PETEROBORO [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela KE AIWAIWA A ME KE AHI KANANA O RUSIA Ke Koa Kiai Puka Helu Eono o ke Aloalii o ka Emepera Petero Ka Nui :-A I OLE-: O KE KAIKAMAHINE ALII ADERAISA O SANA PETEROBORO

MOKUNA VIII. K.kauin eGEC)RGK K K ANK A ina no ko olus makemake e kimio r.e il :>koo ke keena kakau, ina keia puka olua e komo ae ai, a e kaa ana oloa mahopp mai o ka poe e noho ana iloko 0 kuu keenn kakau.' A i mea no okn e ike ai, e ike ai, e noho olu-t iloko »ei ;■. ma keia pihi gnla olua e npa ?.i, a komo Uoko. He ae wale no ka ua mau kaeaea nei a kua e ndho a-na ma ua rumi huna nei. īa >āua h:>i e mahaio la m"ki h|uoli nui no"ka baa ana ja lauape hoa'loha oiaio mav\'hae o ko laua makua kih' obmana Hukana, ' A ua aiii kiaain.'i nei hoi » huli h\>i aku ai no loko o kona keena kakau, i w.ihi Ikm h.mm' kanaka'opio e hoouuo ai iTtanai olelo. | laia i hiki akn ai iioko o kona j keena kakau, oia no kon \ w.l i opa iho ai ina pihf ,i pau e pani an-a hoi ina puka o kon i m iu » keena huna. i Iloko pu no boi oia w.t u,i j mau kieaea tv % i i iko iho .ii , paa laua iloko o na rumi hunai Xnei me ko l.un ike pu .= kn hc*\' 1 ke «>lii kiaaina a me m .i, pmi ma'oko e p.,m.»!on<uo ou 1 ibo ai, a m !aua hoi 0 ! s ht' la : ka svaiaavi o ke alii ku.nn.i :

f . ■ ~ ■ r ■ !me-". hoi hua e ike e-i i uie-.o u kmeu oieio i āku &i imua p laua! Ake Kna Ki?i Puka Helu Eono i opa mo ai i ke pihi gu!a a oia :n k i -.va i hrrno koke mai ai o ke psnipuka a ku ana laua ri-? m-'hi>p? o ke alii kī^aii na e noho nrai an-a-.nan-a- iti- laua jnr-- n', inir-vka tna konn. mau papc"iinj, tr>r kei-i mau olelo ku ; r: ■■ -j Pehea iho I*a keia i ko olua manao? Ua Lwa I(jj keia niau mea a rav.ua i ike iho ]a mai kou loko'.i; j il:--,i rp'iij e hoopahu'a ia ai na hana a ka powa puuwai elerir, ■i( he risanao e'eele kekahi nou eka i k ; ek e a lakou e iuina m;;i ■ ". Aole nt. .i>a e. ike. ana

hi'i'-'i ■ k-A p'.e < • .r> nei,. ri oko | waho nei h-V, iakou e īke r loko, Nob!i?,ena maiihini haoo-h.-no ri'o, t ioaa ana ja olua ka ni-ikdi ka e kv mo m,ii j ma kuu rii:nicnre. Muhaio i k< u kiekie, 'i ka i '"> ■ ri<* ::i .!i i: kek.ihu wani v. h'.i i!o ii».! ,ii i keia jjc>e kt,'jni.M ih.ii [..,![ ilo -i lvaok.i e i-awl mai *na, Mv in iu i lu>a i ka m?iu ua j!o,jkuu ae V>i k; Jakou aua. me ke Mi ana hoi no ka hcf;: run mn ti ua 'poe nei ■ ke hiki mai ka rx!cto.'-iWj. A kakou hoi e aui iki ae si no ke k-hui o tCr,T)ka raa kana m:s cna. • laia i hoea .-.kn ?.i no ka halp kapili'kamaalio, a-ole he man inoa aiyo hou i loaa aku iaia,

koe wale iho r;o kahi hale amara a ka k .kou mau koa opio i kipa aj, a oia buke hoomanao k.i u=> Khuk-i ijr: i iawe mai ai e iike ms kt- a ke aiii kiaaina. ' I ku lo;s.a - ij;i m;ii o keiu m?o huii ae l-i 01« a hoi pololei no k>j home o na keonimana hSnoh.o.o pin.!. lata 1 lK.e i. Uk na hora n.-. i nne.me ak k anawa a kona haku i makemake ai ia iakoii. lioko Oin w;i ! hoiki aku ai 0 ilauka \ ka maKem-ike o ke ulu" kiaaina r ike: ia iakou ma ka h;.r i 6 p^noi. lla hoohauoii iea* ia ua poe iiei i keta kono a ke kiaaina, a !-tko,i !ioi 1 hoomakaukau ae ai a kan ae la ma na !io, no ka home o ke kiaaino e a akai ia a -1 h"i 0 Ka.ika, -1 ktk.hi hoi o t>a poe nei.i-nmu mai ai ia fC u k : ATa mahea ka rumimoe o «o ! m u k.inak > opio maiihini e n.o x n. j ivoe aku 5,«, aole o'n noho •' »ko 0 ki haīe o kuu h-iku ej 1' r .ii au i A kou manr.o miia| w?hi a nK "i»ka n."i me k j ano 'i *;o on^no kc : -a ".i.i in > n *noi a keia k ui ik , r. '0 i;\i- kona ,mo. A ti..l i ''.-i o ka puuwai i'k-e'e » i no'mo iho ni, me ke k iiu »il o 5 /: !vi ir( N ano !hoka: | aku I - no ho ; au it >v. v p ha hoī n.i maoV IV wu-vau an-.j m ik.u

>!o!clo3 keia ma ko'u noonoo jaa3, eiai, aole loa he.mea ninau. ia kahi moe, e' like me kau mau j ninw. ■■_. | j Nolaila, i lohe mai ou mau j [pepeiao hu!uhuUr, kahi nana ka, 'lohe, aole o'u makemake ina niinau o keia ano, wahi a ua wdrj jKauka nei i pane pakike aku ai,j j ka.mea hoi nanā i hoohamau |aku ika waha oka mea nana ika ninau. , i ; : | Oiai no nae, ina i maopopo j mua i ua Kauka nei ke "ano o ikeia poe ana i hookipa ai ma ke i kahi o kona home, mai: nei aoie ioa-oia eae hou iho ia lakou e hooluolu hou iho i- ko Jakou poo malaila. No ka mea, ua liio kana mau ol'.-lo pakike i mea nana e Hoopiha aku ia lakou me ka inaina

nu!» e lawe koke ia ai e iakou ko na ola iioko o ka manawa koke wale novko lakou mea i houk') ole ai. Aohe hewahi waiwai e loaa ana;ia lakoa mao" keia kanaka kela mau kanaka wale no ) k.-ui ia ai ka ka uku ma'ea- ! na kieleie oia wale no ka lakou i ii'«( nu! ai. ; I ko iakou nei hoea ana ~;m no ka wa i hookipaia aku ei e na koa no ka rumi kakau o ke alii kiaaina e kali mai ana no lakou nei, i aiakai ia hoi e ua wahi Kauka ala. Ia iakou nae i komo aku ai, aia ua poe nei hoi e haohao ana aia ka hoi rr<ea m ne huapala o ua alii kiaaiaa nei i a me kana aliiwahine ui a pela I hoi me na kanaka opio malihini a lakou hoi e ake loa nei i kona ela, Eia nae, i maopojpo i kela mau maka Jehulehu je nana mai ana ia lakou maioko i mai o ke keena huna o ke alii kiaaina. : Imua o ua afīi kiaaina nei i hoolauna mai ai ua Kauka nei i ua poe keonimana hanohano nei he umi ka nui a ke alii kiaaina hoi i lululima iho a. ma ka rula 0 ka hooklpa >atia ina malihipi. Ia lakou hoi a pau i noho iho ai īluna o na noho, a Kauka hoi 1 waiho wu aku ai i.ka buke inoa 0 kahi hale amara a ka kakou mau koa i kipa ai e. hoololi ina kamahao o ko 'Laua mau wahi lio. r Me keia mau mea a pau a ua wahi Kauka nei i waiho aku ai imua o kona naku, emi aku la oia ihope. A ke alii kiaaina hoi 5' kamailio mai ai i ua wahi Kauka nei me kela mau olelo: Ua lawa loa keia hana a ke kiaaina ia oe, a e hoi no kahi o ; kan hana e kuu Kauka maikai, a e I lo hoi keia poe keonimana hanohano au i lawe mai aei i mau hoa kamailio no ke kiaaina 1 keia manawa. Me lia kunou haahaa ann i h iho ai- ua wahi Kuuka] nei i koaa haku, no kona waht| o ka h;ma. —j A ua ahi kiaaina nei hoi ij huli potK aku ai imua o ua pee ktoniauna nei,- me' ka ni ikaik.i: pakahi aua i iakou mau ano a me ke aka j tul f lo.i, a ike iho U uona, iho. ........... i j Ht poe nunui wale uo keia a pj;u a he loloa hoi, i like aku s

ijtro kekalii o 'akou me r:i£U 'hoa'loha, tne he mv.i | .. ■ : . j !!a, t lawa hoi ko lakou ni=.r a?-j |hukl me-ka Ikaika, e o!e a'i no na aī ke ulel= m k*•■■■: m ui maīihini. : A ua alii kiaaina nei hoi o»ej jka ieo malie i kamailie ,--ku .ui' Ii ua poe nei, mahope . iho oku | !pau ana o kana nana ?n:i i koj lakou mau kuiana 1 Eae mai ia'u e noi aku ī ko! ouk-ju oluolu, eia. no ar.e. īna oukou ko oukou mau p.dapab. ae mai Mosekao mai. ife mea oiaio, eia no me.ma-) kou ua niiiu palapala ae nei, a bc makemake anei keui e ike ia mea, wahi a kekahi e iakou, inu he mea I.a, o ko. iakou alaieai paha ia.

He niakemake au e ikp, oīai, c ko'u kuleaoa i^ r a]jibe liiakema !-(- ma;: au e ike i ka poe komo a :Hg aku mai ke kulauakauhale rei aku. -U.Mihi Jike ae ia u: t poe nti i kolikoumau palapaia e hiki oie ai no ke hooia ia ne, no ka mea, he mau palapala wale no ia a pnu i kuniia me ke kuni o. ke Aupini. A i kakauinoa pu ra hoi e VictoT Tolopakiaa ke Kakauolelo a Puuku o ka Emepera, s i hooia hpi o Bonemadina ke aiii kiaaina o ke kulinakauhale 0 Mosekso. . Aua a.'ū kia-.ii .a nei hoi e hīk| o'e :u- ai k-2. -h.-iohalahala ae 1 kona ir ; an-jwa e nana' ana rne kona kope ana ue hoi i ka inoa oua poe nei a haawi hou aku ~aku ia iko lakou mau palapala 4ua alii kiaaina nei no nae i kamailio aku ai me kahi imno- ■ i . V aka maluna o kona mau papalina. - Apopn he Ia nui ia no kakou, a'u hoi e ike aku ai i ko ōukou makaukau i.ke kakapahi me n a kanako e noho pu nei me a'u. Aola ia he la nui wale ino.no, aka; he !a no laua e halawai pu ai me na uhane lapu o ka po,j wahi a kekahi o ua poe la me ka hele a hulili na maka. Alaila, he mau enemi mua no keia mau kanaka opio no oukou I hoomauhala loa ai oukou ia laua. Aole ioa ke alii kiaaina i manao e kamailio i keia mau oleb, eia oae, ua oili aku ia raai kona waha aku me ka pololei loa, ka mea hoi nana i hookuekue maka nui iho i ua poe nei, ake kan?a ka no nae e pa-p.a olelo pu aei me ka alii kiaaiaa i kauaailio mai ai, e uhiui haa hol i na o'elo hoohuahualau a ke alii ki.aaina e ike ole ia ai ko lakou

3110. | He hookahi waie no mea! nana i kono mai ia makou, e a-na pahikaua mo laua, oia no ke!a olelo a ke'.'Kapenia Wela i olelo ai. He ma-ka kikipu ki lae o ko lau.i eneuii no k,v iau.i mau pu panapaoii. Nolaila, m.\kahi hoi o pu panapana i pahikmhi hoi ka makou, oia wale iho {u ao ka mea oi.iio, .io'e hoi or.uflua iho o kefa. Oiai nae ke kat\ak t e kam.iiiio ana mo ko .)lii kuai;u, a\i k,i maka o kona nsa| hoa ke an

! _wsle ala no in;j wahi pau o ka rumi kakau o ke k!a-.:~r-me ke kihakaha ann hoi o ka lakou mau buke hoomanao, ofai hoi» aia keia rumj ru-i ka aoao hema oka home oua a!ii kiaaina nei"s - Ake Koa Kiai Puka Helu Eono a rne na alii* wahine e ike _wa!e rnai ana I keia hana a lakou, k-5 mes~n-:n--i hoike .mai ia lakou he pne aihoe a powa ke.'a, e !ike me hoakaka a koa (-{>'■» Ia wa pu no hoi ke Koa Kiai Puka " : <i Eono i ai i kona p- ki; a kamailio akn h me ka !eo hawanawatir; m -]"o" loa, E loaa ana ia kaua be wahi hana lealeā loa i keui po ina no ka hoao o keia poe e komo m?i iloko tiei oWa hpme t,- lee kiaai- " nā i keia po.

O kou manao he loh : io* i->, o ka'u nn e makem:-ke i ke : a wa koke n<\ o: ?i h: i Jak<-u a pan e akofiko;i ana i!cko o k« maksh§, ,No ka me?, 03 makaukau lakau ina pu-pan-!>;inn m-i .1, pahikana a no me kaua, a ho< iho t«o hos ire ruiw akea kela nc han<TĪ k:itiqVa e hakak-1 ni i k-3 w* no^knhi. A 0 na poino a pnu o k-i v»" : - w»i o ke a!ii ki >:*>, 5 1( n hoi.kana ia rk u ppho ■> p~u loa. ; ka us» cc<» >, S „ mau rre.' '■ >•! ■ , : .1- e . pahs • - -. , r . wahi ; ■ kau k NJ . 0 ;■ o i : V, : .man.ō, ,1 akama*. ;■; s 4 v ■ 5 0 ' ; ka hulu. Pete? ? Kuio>s ' ■ ■> 1 'V • , • Koa Kiai Puk T'- 1 : V IUIO oq keia nuu ciJn , 11

i.okok i iln>k i me k'>ri3 noo'i ap* h(.i tiit' k j ak heie lon, ana h. . i h-tvv :nawjßa nkj ai i i3a Hiuk;i nūi mc mau oWo; Ke kanaloa loa nei a«, o hovhew.i m i ke aIU kiaaina ia -ramuli o manae t k'-i! pekiiT -; kun kaiku'inna no hoi e 0 r i iohe aku-nei ou- mat p«pf'ro io-i f lf*ih a keb l;qiuwa I: f n!elo msj nei, apopo he 1; ia no kaua o ■hui ?} me.-na übaf:C lapu. o k;s po. ]Moi«i!a, o k.t manawi kup-;m wi'e ro ke:': s crsi hoi »3 aahuk k; \i m-e lim. e h..ike ma ne< ua makaukau ' laiiā ne ka hor.bana'-ana ina manawa s pau foa. K k !i iki a pau n;-i olelo ? ke r»!ii kia'iina, t oin k® k-uie wa e .komo aku m iinko ma kei; puka mahop'.?. • Haool' loa ua Hiifka nei ke apono na aku a kona 'kaikr.asm, ina wahine opio hoi ( \i>- i'.iai ai uie ka lohe ole mn i keī.i rnau leo liilii" loa a m k.e?oi ih I ', k* e hooauikaukau ana e kn aku imua e keia poe keosv;mana hanuhane he umi. A īakoii lvi e ike kum?k£ aku-ai i ka' ikaika o ua mai Bea Ke'k-.o nt-*i o na Haloko lok;v-.voi- o Polaui. 1 k<? iii kī:i?ina no ho' e hoo maū atn . <na kamaiiie ~n; ,i.e iia v>~e, Umhim han-ihMK nei, ke i> ii < .ku ma ko lako, kiihn i .« p-.K'. • A!aib-, he no anei oukoi rue k„n kj i i-n.ike I ho ne i k( ia la. no ka mea, iia hek mai oi i mt )m manao e hoopo ino ike o!a o ka'u inan malihi ni hanohat-o imu . oka lehu lehu. /ilaih, e olelo mai ant o*\ hpee powa mi'kou, au i honhalike -kii !a nio '»«•'« aeiln; k > K :>k .ht'k' lo "o nn k i !o ri'< eko ~!i> s ~ >, o t;k e 1 1 k.- r'e'.;> i hoopi k n. v n— Aole i jmm p • .o - o , 0 •'' i si-. !JK ' - ,4n i 1 • v* 'e.i! 1 "» ; nn 1 h"^.. • aa 'v n-\ o.k ' 1 ! <-u ■w f. ■.* hot iluna k» A o »•!' k •> ka īioi e pa-p» • . \ - i': k> ! ona \ . - ' >. noeo • ke Ii" * v ma * l * * ire ka ■:k. ' >- I.* -;hu :s ma k.l ">v vh ' , -«<►

Ake Kn-( Kirii P'.ik.'i līpin E"»no boi i hui' awiwi r«o m iiaawi aku ia ike k.;unhi i kf; alii kiaainn. . • E kuu «nea kiekie, e h irt!ele knke iho ir-. loko ne- no kou na no loko o kon , huna a na aliiw'ahi!";e apl. e noho rnai la, O kc kif m! koke iho h .10 i;j oU3 alii n«ri i kr- p'hi <■ , kona ruixii hun-a a nalo ako la iloko me ka nana ana in -.i hoi me na pihoihoi ni i!um o ua m-tu npio i mo n » kanaka p'iwa he urrii. A kaaa a)irwahine~hol '■■>> me kona m»u ketikur»hine v pniiki ana i konn ii l?kou !ioi i lohe aku ai ika !eo o ke Roi Ki.n Puka Helu Eono, i k i pane ani aku, ia -lauei hoi e ku ana imua o ko laua mau enemi. Ua hoonokole la mai ka ■maua hana me oukou, aus makaukau hoi maua e paio no ke ola a me kr* make imua o oukou e kei'i p.-e heheia aeihauhao. ' Aole makou i manao mu», peia iho !a ka olua mau h nn.? kimopo hilahila o!e, e loaa o!e ai ia olua he man-wa e lanakila ai maluna o makou e keia man hohewale.-*- ■„ E keia hupoaiui! : wahi a Iliuka me ki leo nui. Aole ioa o oukou wa e lan i kila ai, oiai hoi na maka (. na Be.t K.r-ke<i e ki-ik:-i < :iku ann. . - Nolaih, e iila ae e.pnio mai no kr oh nmeka m kt ! , i •-! o pono iu oukou ina hulu apiipii-o' na B>a Keokeo Noh >anu o n-; ■ i Haiokolokowai o Pu! ".!'i me 1: i ] 'uuiū a ko Lui >, mau m.iu'i ' h ■ ' kou m,tu a i }uM! pini] k - I

j \ poo noi iioi i al.t likf i .<i i'< > ine ka unuhi like an.i > n ii- s lakou m.u pthik'-;t V : •: 'i ;u* !a hiii iloko k:» '->■j 1 ko lakou lima, » . i>.ii i iiKiui ma' ai i ke a nuui |b hae -ahiu o .kvpiha M.i ke olv.mu' oiu UMmIo |o ka p% v hoi pu oiua 'lok i o lu.ifv! mamuli o kv> nhio k» j j?i' linuhMii ana i ka nnk-ni i i pa-pan. pvaj, a rwn olu > o. o!u;i ka oi. ■ . . - . , ii lohe mai aa p -peiao -hulu» | l>ulu n .'-ukou e nei hu{.'o, j aoio ioa i makem (ke ia koi j , i.v nahu ma-lu i ko'a ova!' ;w.t ,na o ,Ki hcp\ oo k* 0.i0.., aok- i maopopo ia ki h - una sia uiea.

■ i?.i oi'l- ai wa e nele & ' s -<- i u ■ ua mMiAukau m H' g ha-iwi aku ma ko '*'-' 11 ■ '<> ! s >n s, m;ihoj-r iho o t* jj.uri.vio ko<a wahi paani i k :!v- u, wahi -a kv* Ko't | fsi;) Puka H-. fr. Eo;so me na im nwk' pdl.[*iif}iene maiuna o ko a m jii t>-p-«l'na. A t- ike eliwi, anla makou he mea p .:m,u wile h, e kekahi ki-iki upiopio e lik" tr.e oU-p, Oka ii'ie mal la no Ut >i ua poe :'»eijinluna o k* kakou m u Bea Keokeo Nohoanu o na i! i's koL>k 'W.u o Pnl.mi. ■ ini hoi kue ia eloa, a o Hfi iiuri i koke ae ta no ia o na pahtkau i iioko o na pohoiima o ua rh .u kaei-.ea nei a kakou a kakot% pulupinahi hoi 3 ! ?a la makahi ah koe hoi o k.i la ino. . PeL -ho a puka bou oku i .keia ae.