Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 6, 7 June 1928 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO NAMAKAOKAPAOO He Wahi Keiki Uuku Ikaika Nui Wale Me He Puahiohio Ikaika La i Ka Wa o ke Kaua [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO NAMAKAOKAPAOO

He Wahi Keiki Uuku Ikaika Nui Wale Me He Puahiohio Ikaika La i Ka Wa o ke Kaua

MŌKUNA I Lawe aku )a o Namaliaoleapaoo i ka makuahinp e huna iloko o ke ar.a ma Waipouli; a nalo ka makua|nne, hoi mai la fi a ko lakmi halrt, ma Knahiimoa, noho ihlo la. laia no ka ike e hiki mai ann na karjaka mai a Amau mai, pii ae la oia a lunn. o kaupoko o ka hale., wehe &e ]a i ka mauu o ke kua ame ko alo, a moe ihe» la mawaena iluna pono o kaupoko-Hoouna-mai la o Amau-mai Waikiki mai, eha puali . kaua, he kanaha !:a nui o na kanaka o ka puali hookahi, ua Jike ia me 102 ka heluna nui o keia poe akf a3ii i hoouna rnai ai i o Namakaok&paoo la. A hiki lakou ma ke kula o Keah?:moa a hoea 3oa mai i ka hale, ike iho !a aohe kanaka oloko o ka hale, no ka mea ua» huna in o Pokai a ua p-ee hoi o Namakaokapaoo, nolaila huli ae Ir.kou e hoi, hea mai la o Namakaokapaoo mailun amai o kaupoku o ka hale. A lohe lakou i ka leo aole nae he ikeia aku o ke kanaka, nolaila hea aku la lakou, "Aia i hea ka tnea nona keiā leo a makou e lohe nei? _Be īeo ke lehe ia aole nae he kino kanaka,' 1 ' Kahea h'ou' mai la o Namakaokapaoo, "Ēia no au i ko'u hale kahi i noho ai, aole nae i lalo '<£&. f-?a au "ilun'a" i kaupoko o ka hale," Pii ae la.ewalu kanaka, elia ma ke a!o a eha ma ke kua 6ka hale a loaa o Namakaokapaoo, Ninau mai la o Naia lakou» "Heaha mai hel ka oukou o ka hele ana mai nei ia nei? Pane mai 3a lakou, "ī.he'e mainei makon e kaūft me Naiiiakaokapaoo, he wahi keiki uuku elike me oe. Olelo ia he ikaika lua ole kona a he koa loa hoi, nana no lfa i popehi i kona makuakane ia Pualii" I aku la o Nnmakaokapaoo, "Ua ike au'iā"fearikk : a, aole nae oia he kanaka uuku elike me ka oukou e olelo mai nei, akn he kanaka nui no oia elike me kekahi o ou- , kou. Ua hele aku nei n;a no Koolau a kauoha iho nei ia'u e hele auwana, a no ia papa ia ana o*u nolaila hoi mai la au iluna nei o kaupoko e noho ai i ole e hele māi ha karftalii o keia wahi e hoowalewale : ia'u e hele me lakou e pāani ai a. ha'i ia'u ka olelo papa." \I mai la na kanaka kaua. " Aole o makou hilinai i kau olelō. Ke manaoio ko makou o oe no o Naniaokapaoo, nolaila e malee ar:a oe ia makou, aole eē e pakeie." Olelo rttai la 0 Nama,kaokapaoo, "Hoi akii hoi ha kakd'u 1 lalo ē hakaka ai." A liiki lakou ilalo, nana'mal la na kānaka i kaht keiki, '&ole i kana inai 6 ka uuku, manaoio iho la lakou, aole paha ke:a o Namakaokapaoo, aka no ka pai mai o Namakaoka'paoo ia laftou e hoo'ele mua i na ai a lakou/'pane mai la na kanaka, "Nau e hoolele mua ka ai a kakou, no ka mea he hookahi wale no oe a he niii makou," I mai la o Namaka'okapāoo, "He nui heīu wa!e iho •«o-paha oukou, ua like me ka pumaia ka hakahāka. Ua ai niai nei no anei oukou a niaoi?a«4 ikaika ai ka oukou hakaka ana mai me a'u, Aole o'u raakemake e hoopau wale ia ko'u ikaika i ka hakaka me ka ,poē lepo nui." I ka lohe ana o na kanaka kaua i ia nei olelo, piha loa ?a iho lakou i ka huhu a pane mai la lakou i kahi keiki, "He keu ka hoi oe a kahi kpiki oolea o ka olelo." "No ka nui no o ka ikaika ke kunvi o ka oolea o ka olelo," Ninau aku la'eiā' i kanaka kaua o ke alii, "'Pēhea,. ua makāukau anei ou'kou £ lele mai nialuna o'u e hakaka ai?" I mai la na kanaka, "Ka! Kai no o oe ke. lele mua mai, no ka mea ua olelo ia na ka oioi mua no ka loaa, oia, lele iamai hoi paha?" Pane mai 1 a kahi keiki,,""Aole pel», o kuhihewa auanei eukou na oukou no oukou i pepehi iho a make, no ka mea ina au e lēle aku ana, e 'koe ahailono olē ana oukou. Nolaiki o oukou ke lele mua'm.ai a e ku m&lie no au maanei e iiiku aku ai i na pee a pau o oukou e lele mai ana Tna na'u ka ai mua, e pohihihi • aiia -ōU]fcou. rt la la, o 'ka hoomaka mai la no ia ona kanaka e leīe maluna o ia nei, a no ko ia nekuuku, hiki ole ia lakou a pau ke lele mai i ka manawa hookalu, nolaila noho aku la no kekahi poe mahope ,a nana mai i ka hakaka a lakou nei. 0 ka mea kupānaha, aole oi nei eha iki ia lakou, aka o na poe kp.naka a pau i lele mai j!una oi nei, pau loa lakou i ka make, I ka ikē ana o na poe i koe i ka pau o ko*lakou mau hoa i ka make iaia nel, hoo» māka aku la lakou e holo. lalakou i holo aku aj, hiu aku ana oia nei i ke a'ualu ā kaa'mar?lua o ua poē kanaka nei a hao mai la keia i ka luku a p'au loa i ka make A koe hookahi kan'aka. Aole oia i pakele no kona ikaika a no kona mania paha i ka hoV>, aka i hookoe ia no 'oia i ahailona na ke alii i loaa ai ka mea nana % hoike aku i ka mea 1 haiiaia maluna o koiia poe kanaka kaua,' HoJo ke kanaka i hookoe ia ā hiki imua o ke alii o Aman e noho ar.a ma Waikiki. a hai aku la i ka lukuia o lakou a pakele mahunahuna niaī oia, Wahi -ana" i olelo aku ai i ke alii: "Aole paha kela he kanaka, he kupua maoli no paha* Aole i kana ka ikaika lua ole, • A lohe o Amau i keia lono, piha-loa iho la oia i ka huhu .i ka mak- 1 ana o kona ma'ii' koa ikāika i ke kaua. Kanikau iho l'a nae ia'no kekahi mau la no na kea ona i| »iake t a hala he mau la, la oia i na y?a,& he nra !oa nt> ka holo aku ilalo o Ewa e kaua ai me t ka ike ana mai o kahi kanaka i hookoe ja mai ai e Nnmaknokapaoo i ka hoomakaukau o ke alu e lioie e kaua mo Namakaokapaoo, hele aku la oia imua i» Ke .ilii a olelo aku la, "K ola mau loa ke alii. I hele mai 'ke kauwa imua oke alii e noi ai i kona hanohano jk,- k' ,,, 1 ; n''. 1 ';:. v noho. aole ē ftele ē kaua 'me Namakaokūi',. o o mriiliakvu i ka mak§ no ka mea he walii keiki laa ole kela." • . Ao!*i n.!f hi> !('}•( nif'»i o kē alii nū ka mo;». na piha K>a ia oia i kn s'nivi Xnmftkftokapaoo, Nol«ita holo aku" ki ke ai;: • e.ei o Amau :: luki i h oomnkauknu ko kaua. O k.n-a-i v,a'e no oke alii kai lako mo na kanaka koa anve na uo n k«siia, Aole he kunaka ma ka auao o ke keiki kamnh:io o;.; i ka ikailia o Namakaokapaoo eia liae j'ka'hoomaka ana o lakou nei r hakaka me he pu&hiohio la o Naniakaokapaou i ka noke mai i na

. *' " k' 1.: 5 - , ,% pau hj(t !at i ka make '■ " " r -■ ;-;ii o /iiHei'i, lay\'v- < nna oke alii ia hīo iho ia o Oahu nei a puni, MOKUNA II f,\u- f , w> k.'eia aiia, ho'-maha iho !/i ria a maha, kii ajku i« oia i konu makuahine a h f »oftoho iho )a ilana 0 kaaina o Oahu nd. iho 3u o N.'ir,i;<.kaokap«'H)o r helo i Hawaii ft makaikai ai, nolaila 1 īulīu iho 1:t keia n<> kana huukai, kii aku ia he wahi hokeu i wahi « waiho ai kona mau wahi kapa. Na kona maknahine nō keia hokno i hoomakaukau nona, 0 kahi i waiho ia ni o ua wahi hokeo iKii ma Kualakai no ia. O Kualakai ou\ no ],o kiuo ulu o ,ko ia noi makuakano t o Kahaiulu i\ oia ka kela, kumu ulu , e ulu ana ma Kualakai a ua nalowale paha i keia mai nawa. Hoi no ke kino maoli a ko,e„ ke kino ulu, ma ke i ano akua keia kino o Kahaiulu, Iloko o,ka hokeo i waiho (ai ke kapa ame ka nialo, ame.ka aahu ali', he ahuuia~ | A loaa ka'hokeo, la ia a hiki ma Hanauma , mao aku o Mauns-:.lua/e hole ana he waa no Hawaii e lawe ( ana i kapa p.o ke alu, ā ua makaukau ka'waa no ka holo ; ana. aku ma kaiia huakai. Ike aku la keia he elua kanaka I maluna o ua wahi waaneL Ninau aku la o Namakaoka- | paoo, "E holo ana ko olua waa ihaa?" Olelo mai 3a laua | la, "E holo ana ka maua v/aa i Haw&ii i ka mokupuni | nui o eKawe," I hou aku lu o Namakaokapaoo, "Aole [ anei e hiki k'u ko kau pu aku me olua? He makemake | hoi au e hele p m'ikaikpi i ka aina nui o Hawaii?" Hoole | mai la na kana'kn : "Aole e hiki ia oe ke helf j pu me maua | no ka mea he ukana ka maua e Jawe nei no k<-> alli, a ina oe e kau pu mai ana e poino ana ka waiwai o ke alii, no ]<& mea e komo loa iho ana ka waa i kou kauniaha a pilikia A makaukau ka waa.o ua mau kanaka noi e holo, panee aku laua iloko o ke kai a kau aku la no hoi laua i'luna o ka waa,a lekei pu mai la o Namakaokapaoo a ka.u.mahope o ka moamoa o ka waa a 'nolo aku Ta me ka ik.e ole mai o na kanaka makua iaiq. nei ua kau pu me laua iluna o ka waa. A waenakonu o ka moana, pale mai ia ko Oahu nei kai a huli pu hoi me.kona ale a hala no hoi ko Molokai kai ame kona a'e, loaa lakou jiet i kaumuku oia ko ka Lae o Kalaau makani, a hala ia, loaa lakou nei i ka makani o Kiawela, he kuehuehu ia makani. Na ia makani lakou i lawe a pae ma Kekaa i Maui. E manao ana ua mau kanakā nei e -pae malaila, aka hoohuli ae la o Namakaokapaoo ma ka moamoa o ka waa a holo hou ka waa i ka moana. I keia holo ana a iakou nei pae i Keauhou ma Kona, Hawaii, i laila ke alii o Namakaokalani kahi i noho ai. Alaila hele aku la o Namakaokapaoo a loaa ewalu keiki e ke'a pua ana ; he poe keiki nunui lakou a he aka|mai hoi lakou i ke'ke'a pu. I aku la o Namakaokapaoo |ia lakou, "He akamai no oukou i ke ke'a pua?" "Ae he I akamai makou i ke ke'a pua." A pehea hoi oe, he mai no.anei oe i ko ke'a pua?" "Ae, he akama i o au 1 1 ke ke'a pua." Pehea ka nui o ko oukou akamai 1 ke ke a pua?" ''He lele ka makou pua a kai lo(t-aleu nei aiana haule ika honua. Kokok.e no hoi e hala keia ahupuaa." I pahe mai ai na kamalii iaia nei I aku la o Namakaoka'paoo, "Aole oia ke akamai ke'a pua, aole no hoi oia ka l lele o ka pua. „Aia. a he lele a pau mai keia ahupuaa a i mau aku no ka lele ana a pau na anupuaa eha, oia ka pua lele a oia ka ike ke'a pua. Pela ka pua o ko makou ama a pela ko makou ike ke'a pua." (Aole i pau)