Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 9, 28 June 1928 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO IWA Kahi Keiki Uuku Akamai i ka Wahahee--Iaia Nei Loaa na Makemake o ke Alii o Umi-Aihue no Nae Mai ke Alii Mai [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO IWA

Kahi Keiki Uuku Akamai i ka Wahahee--Iaia Nei Loaa na Makemake o ke Alii o Umi-Aihue no Nae Mai ke Alii Mai

" (Hoomauia) t Kii ia aku la nn kanaka aho loa a pau o naaina e kokoke mai &ni, a lawehi mai ia o'hiu i na 'ieho a ke alii a Umi. He hookahi hanoli mo iwakalua anana ka h'ohonu o kahi e na kanaka e luu ana no na leho, a'aole kanaka hiki ke "luu'i kela hohonu, Hoomau no Me ke alii ! ke kena i iia kanaka e luu, a hoomau no hoi na kanaka i ka !uu ana a hala hookahi hebedoma,*a#o ka loaa ole o na leho I keia poe kanaka, hoouna aku Ja o Umi i kana mau kukini e holo a puni ka mokupunl o Hawaii e imi i poe ahoīoa ma ka luu ana. Hete no hoi na kukini a hiki i I e T eiwi ma Kumukahi, loaa o lwa. Aia keia wāh'i o Leleiwi mawaena 0 Puna āme Hilo, Hoike aku na kukini a ke alii i ko laua manao o k% hiki ana aku ia Iwa, a i mai la o Iwa ia laua, "Ou hoi o'ua a olelo ku i ke alii, aohe leho o lalo o ke aho ana, aka o ke aho wale no ia e paa la i ke koā, TJa lilo māi na leho :a Kēaau, Hoi na kuk|nl a hoike i ke alii i keia olelo a Iwa» a i ko Uumi lohe ana i kela mau mau olēlo, hoouna mai la ia ia Iwa e lawe ia aku imua ona. I ka hiki ana o Iwa iinua o ke alii, ninau mai la la iaia nei 110 kana olelo i olelo ai 2 na kukini āna ua lilo na lēho iā Keaau. Hai aku la no keia e like me kāna i hai ai i na kukini a );o alii. Nimau mai la 0 Umi, "Ē loaā ana no anei ia oe ua mau leho nei ke kii oe?" Olelo aku la 0 Iwā, r 'īna ka hoi ua hiki ia'u ke kii i ha leho a hlo mai ia oe mai, pehea hoi e hiki'ol'e' &i ia'u ke kii a kāili mai māi ia Keaau māi?'' I ka lohe mua ana 6 ke alii na Iwa no i luu kela mau leho a lawe ai a haawi la Keaau, ua manao oia ē pēpehi a make iāia, āka maka'u iho la oia ō loaa ole "'na lēho ke make 0 Iwa iaia, nolaila kapae ae la oia ia maiiao onā, no ka ittanao nui loā i na leho, Hele aku !a 6 Iwa ā hiki i ō Keaau la f ma Leleiwi, me kā manao e hooko i ko ke alii makēmake e pill ana i' na ' leho. ■ ■■ ■ '. ■ •-'■■ līe mea mau'ia Keaau ka'huna i na leho ai, oia o Kālokuna ma. Ma ka loha o ka hale e huna mau ai o Keeau 1 ua mau leho puhahele nēi ana, a 0 na leho āi olē, iloko no oiā o ka hale 0 kau ai ia lakou ma kahi ike wale ia no e k amaka 0 ke kanaka. A po eleele hiki o Iwa i ka hale o eKaau«e noho anā, Aole oia i ike i kahi i waiho ai o na leho ai o Kalokuna raa f aka 0 ka waiho mai 0 na leho al ole iloko o ka hale, mahao iho la 110 keia o .ua māu leho nei keia a ke alii i mināmina nui ai, Hopu aku la keiā i ua mau leho la a lawe io Umi )a. A ike o Umi 1 na leho, olioli nui loalho la , ia, a olelo mai la oia ia I>va, "Akamai'loa oe. i ka āihue: Alia nae au e mahalo ia oe a loaa |uu w f ahi koi, aia ilalo o Waipio, i ka heiau 0 Pakaalana, 0 Waipu ka inoa. I aku o Iwa i ke alii, loaa ana pāha ia'u, aole paha, aka ē hoāo no paha ka mea e ike ia ai ka loaa ame ka ole.' Maanēi e haaleie kakou ia Iwa a hoohuli ae kakou i ke koi, ame na hana a na kiai. O Waipu ka inoa 0 ke makemake nui loa iā nel e ke alii e Umi, a he mau luahino eluā na' kiai o ua wahi koi nei, a ua hoopaaia iā i na kanla elua,. hookahi kaula ua hoopāāia i ka ai 0 kekahi luahine a hookahi kaula ua j i ka aī o kekahi luahine, a mawaena ke koi e -"lewalewa ai, He kapu loa kahi 0 keia koi e iāweia ai, aohe kan'aka maālo, aole puaa holo, aole ilio aoa, aohe moa kani; ua kapu wale no mai Waipio a liiki i Puuepa mawaena 0 Wai- • mea ame Ēawaihae, alāila pau ke kapu, Aia a noenoe po eleēlē iho ō ke ahiahi, alaila, holo ka luiiā kala, mai Puuepa aka pāli o Puaahuku i Waipio, he olona ma ka lima al£āu, mawāena o ka iwi' kano ame ka peahi, oia ka Lepa. Penei e kala ai: "E moe ēl E moe i ke koi o Umi e! Kapu kanaka a 0 e hole, kapii ka ilio a o e aoa, kapu ka moa a 0 e kani, ieapu Jca puaa aole e holo, e moe e!" Elima hele anā a keia luna e kala hele ai a ao ka po. A pāu ke kamailio āna a Umi me Iwa, aui ka,la, a hookuu mai la ke alii la.lwa e hele i leana ljnakai e kii i ke koi, Hele mai la o Iwa a hiki no hoi i Puuepa pupuKi kukui a poeleele iho la. Hoomaka mai la o Iwa e holo me ke kahea ana e like rae Ita kā luna holo mau mamua aku, me ka oloa i ka Hma. A hiki 0 Iwa i Puaahuku, he pali e kiei ana ia Waipio,, Ma keia.kahea.ana a. Iwa, moe na kanaka ame lia kma mua* ala 110 make, hele no make. Nolaila oia nei wale no ke kanaka hele, Ke manao nei no' na kanaka a pau 0 ka luna maa mau no keia e hea nei, no ka mea ua like loa no *ka Iwa hana ana me ka luna maa mau, ua like no ko laua nei mau kino, na leo, ka mamala pela wale aku. Nolaila puni loa no na kanaka - iiiiā nei. •' \ .. Holo aku lā 0 Iwai mai luna o ka pali a ka heiau o Pakāalana, kāhi a na luahine e moe ana me ke koi» kahea kau la: "Ke moe hei no olua?" "0," pela mai Ia na lualiine, "aole maua 1 moe. kē ala aku nei no." Olelo nāhenahe āku la o Iwa: "Auhea kahi koi?" Pane mai la na luahiriē» "Eia no/' "E nēenee mai o!ust-a kokoke i launa ; āku kuu lima,. a 0 ka haha wale ka la!" Ia nee ana mai o - na !uah|ne a kokoke lona pono aku la ke koi i ko u\ nei : lima, e huki mai ana'keia h'lo ana ke koi, Puiwa ae la ! na hiahine a kahea ae la me ka leo nui, "Auwe! He aihue ka keia." Ua Wo aku la ke koi a ke alii—el Make maua,J —! Kai no paha he kanaka pono keia e! Eia ka he aihue j koloh« maoli!" b A lohe ae !a na mea n pau i keia leo kahea a na lua-i 1 hine, ala mai la hkou a pat> e n]u.-flu, a o na poe nuima i h ke kukini 0 lakeu kas j ili aku mahopa o Iwa, a 0 ka hapa- 1 nui hāalele la m n> 1 muliwaa, Aole na'luahine i alu- \ alu, no ka mea laua mama i ka holo no ka mea ua \ kahiko ko I«ua mau makahiki, a ua nawaiiwali na wa- i wae, aka noho laua e kiai i na hale, I ka wa i kahea ai ' m luahine. «a kau aku la o Iwa iluna o Puaahuku me ke! koi. A MW na kukinl aīu&lu ilaila t hele ana 0 Iwa iluiiā 1 * 0 Māhilei, peh no ka holo ana .a hīki 0 īwa i Puuepa, A ] e

•- ' .. I.eh 1 a?,a ' ī.va i Puako. ." r.au ī- ' f-.r v u };oi ka hah.'i' mia a ,na kuiuni la iwa, a noi maiie aku ia 0 Iwa a -Jjiki i Kona, moe iho ! ia ilaila a ao ao, a hlki i ka wa e ai ai 0 Umi ke alii, noho ana 0 Iwa, n ike mai la ke aIH 0 Umi iaia.. Hoomoe mai" la ke alii ma ka olelo aru. rnat: "Aok. no"pāhā e7oaaTuu wahi koTTa "oe. no hoi e loaa ;si.. eia no on i Kona nei kahi I noho af. Kai no paha la i kau haalele ana mai ia'u i nehinel e hel'- ana 0«; e imi i ke kof, eia ka maanei ae nei no oe me kamalii kahi i paaani ai," Ua manao maoli no kealii āoh- i hiki o Iwa i kahi oke koi, a oki loa aku hoi ka loaa okf koi. "Pela no

j lioi paha e ke alli, o k.a puni 110 hoi ia a kamalii o ka : paani, aok' ka oh e'ae mai ia'u e paani liilii iki mamua 0 iko'u hele ann alu e m'olia i ko'u ola no ke kii ana i ke | koi ake alii?" "Ae, ua hiki no ia, lie 'nui no la hoi la i koe, eia nae he makemp.ke loa hoi au e loaa kuu wahi koi," I mai la o Iwa, "E nana liiai oe i keia wahi koi i loaa ia'u i ka po nei, o kau koi paha keia, a i ole na kekahi kanaka okos aku paha?" A ike mal Ia o Umi, o kana 1 koi punahele no kela, a hopu mai la me ka awiwi loa a ; i ae 3a, "Ae, o kuu wahi koi no keia. I hea 1 loaa aku j r.ci ia oe?" "Ka ua ike no paha oe i kahi i waiho ai ke I koi, ,a mai laila no hoi au i lawe mai nei, a no kou hoomaoe mai nei ia'u, nolaila hoolalau aku nei no hoi ka'u pane ana." "Ka! Kupanaha, e mapao ana au aole la e loaa ana ia oe, eia ka e loaa ana no. Nui kou akamai i ka aihue." Oleio hou mai.la o Umi ia Iwa: «'Eia ko'u manao ia oe, e hookuku oe me kuu poe aihue eono. I elua hale, i hookahi ou a i hookahi 0 lākou, a 0 ka hāle mua e piha ana, 'eo ika poe nona ia hale. Ina piha mua ole kou hale i K na mea aihue, make oe, a ina hoi piha e kou hale a piha koke ole ko lakou la hale, make hoi lakou." "Ae, ke aa nei no au e heihei me kou mau kanaka Heaha la hoi, o ko lakou la ana n.o paha ka hale *e piha mua, no v ka mea he nui lakou la, a owau hookahi wale no, E hoao 110 paha m'akou." Eono mokupuni o līawaii, eono no hoi mau aihue aka--1 mai loa. Hele no hoi lakou e aihue; i ka la okoa 110 nae ka lakou hele ana, aole i ka/i a po hele. A loaa ka'lakou waiwai i na wahi o ka aihue ana .i ka po eleele ana iho a waiho iloko o ka halē i hookaawaleia na lakou e hoopiha me na waiwai i aihueia, a pela no hoi ka lakou hoomau ana i ka aihue me ka hoihoi i na waiwai i ka | hale a hiki wale i ke kani ana o ka moa/nua, koe iki ka 'hale kokoke no hoi e piha,.a no ka maTuhiluhi hoi nui e ; moe, la wa hoOmaka aku ana 0 Iwa e ala a hele aku la je aihue i na waiwai a keia i aihue ai a komo iloko 0 ko ia nei hale, a hele loa aku la np hoi a na waiwai a ke alii 0 Umi e aihue ai, a i ka kona poe kanaka, na kane, na wahihe, na keiki, na waa, na holoholona, aole i pau kā la nei mau waiwai o ka hele an'a e aihue, piha e kona halē. Aao ae, ua hakahaka loa ka hale ona aihue eono o ke alii, ame ka hoolohe ole ia aku 0 ka lakou kumu pale i ke kolohe o Iwa 1 ka hele e aihue i ka lakou waiwai i'aihue al, pau aku la lakou i ka pepehiia a make, a lilo iho lā ke eo ia Iwa i kahi keiki uuku hookahi wale no ma kona aoao, a lilo iho Ia oia i meii punahele loa i ko alii. Maanei 1.0 hoi pau keia moolelo kaao.