Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 14, 2 August 1928 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO KAMAPUAA KE KAEAEA O HAWAII NEI I KONA MAU LA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO KAMAPUAA

KE KAEAEA O HAWAII NEI I KONA MAU LA

O Lonokaeho kai haawi mua mai i ka ai ma kona hookuu ana iho i na lae ewalu ona e iho iluna o Kamapuaʻa me kona manao ia mau lae e make ai o Kamapuaa, eia nae i ka ike ana o Kamapuaa i na lae o Lonokaeho e iho mai ana mailuna mai, pule aku la oia i kona akua ia Kuliaikekaua me ka olelo ana: "E Kuliaikekaua ma, e hoohuli ia ae na lae o Lonokaeha anai ia iluna o ka pahoehoe.” Ia wa hoohuli aku ana ka mana o Kuliaikekaua i na lae o Lonokaeho iluna o ka pahoehoe, a ilaila kahi i noke ia ai ua mau lae nei a pau loa i ke kumumu a pau loa ka oi. Aole oia wale, aka hoopaaia iho la ua mau lae nei o Lonokaeho iluna o ke pahoehoe a hiki ole ke ea hou ae a pii iluna e like me mamua, no ka mea ua oi aku ka ikaika o ka mana o ke akua o Kamapuaa o Kuliaikekaua mamua o keia mau lae o Lonokaeho, nolaila pau iho la ko lakou waiwai ame ko lakou ikaika e hiki ai ke kokua ia Lonokaeho e make ai o Kamapuaa. Aole oia wale, aka( nonoi aku la o Kamapuaa i na kino ona e ulu maluna o na lae o Lonokaeho, oia ka puaa kukui. ka puaa uha loa ame ka puaa maumau. Ulu ae la keia mau kino iluna o na lae ewalu o Lonokaeho a paa loa iho lakou, a pau iho la ka mana o Lonokaeho, nolaila hakaka iho la laua me na klno maoli o laua. Kena aku la o Kamapuaa i na kino puaa ona e ai ia Lonokaeho me kona mau kanaka a pau loa, a hoomaka aku la hoi ua mau kino puaa nei o Kamapuaa e ai ia Lonokaeho me kona mau kanaka a pau loa a koe ole hookahi kanaka, KAUA AKOLU A KAMAPUAA ME KUILIOLOA Haalele iho la o Kamapuaa i ka aina a hele pu aku la me kona makuahonowai a loaa o Kuilioloa ia laua. He ilio keia o Kuilioloa, he elua ona ano. he ano akua he ano kanaka. He kupu a he koa no hoi no kona aina, aole mea hookahi e pakele i ka make iaia ke paio. Mamua o ko Kamapuaa launa ana me Kuilioloa, ua launa mua aku la o Kamapuaa me na wahine elua a Kuilioloa, a na laua no hoi i hai mai ia Kamapuaa he ilio ka laua kane, a ua kau mau ka maka'u maluna o laua no ka laua kane ilio, nolaila aole hiki ia laua ke haalele iaia. Nolaila i ko lakou hui ana, nonoi mai la na wahine ia Kamapuaa e pepehi i ke kane a laua ina ia he mea hiki, i pakele ai laua aole hoi e noho hou me ka ilio, a e lilo hoi laua i mau wahine na Kamapuaa ke makemake oia ia laua. He mau wahine ui launa ole keia, nolaila hoohihi iho la no hoi o Kamapuaa ia laua, no ia mea, paa iho la kona manao e pepehi ia Kuilioloa a make i lilo nei mau wahine ui iaia. Mahope o keia kamailio ana a Kamapuaa ma na wahine a Kuilioloa, hoi mai la oia. I kona hoea ana mai, naan aku nei lakou, he ano okoa loa kona helehelena mai kona ano mau mai. Okala ka hulu o ua ilio nei, wehe no hoi ke a luna me ke a lalo, keke na niho a puka iwaho o ka waha. i A ike o Kamapuaa, i keia helehelena o Kuilioloa, oli aku la oia me ke mele ana i keia mau lalani mele malalo iho penei: Naʻu hoi na ka puaa make Kunahihi e— Kunahihi. Ano huhu e, Ano huhu. Helu ka manea, Wili ka huelo, Aa na maka, Keke hoi na niho, Aneane nanahu mai Moku au la, Moku au la. Nau hoi na ka ilio. Na'u hoi na ka puaa make. Ia wa kahea aku la o Kamapuaa i na kino puaa ona. I ka nahelehele, i ke kukui, ke amaumau, ka uhaloa. Hoomaka mai la o Kuilioloa e nanahu ia Kamapuaa, e koo ae ana o Kamapuaa i ka waha o Kuilioloa a hiki ole ke nanahu iho, a komo aku la , kekahi o ko Kamapuaa mau kino puaa iloko e ai ia loko o ka ilio a pela iho la i make ai o Kuilioloa ia Kamapuaa a lilo iho la na wahine a Kuilioloa i mau wahlne na Kamapuaa. MOKUNA IV KAUA EHA A KAMAPUAA ME PELE IA Haalele iho la o Kamapuaa i na wahine ana elua a holo aku : la a hiki i Puna, Hawaii, a mai laila aku kana pii ana a hiki i Kilauea, ka home o Pele. E noho

ana no hoi o Pele me kona mau kaikaina ame na kaikunane. O kahi a Kamapuaa i hele aku ai a ku iluna o Kilauea, o Akanikolea ka inoa o ia wahi, a he wahi kapu loa ia no Pele. Malaila nae o Kamapuaa i ku ai a a nana ilalo o ka lua a ike aku la no hoi oia i ka noho mai o Hiiaka, o Hiiakaikapuaenaena ame Hiiakaikapoliopele kona mau kaikaina. He kui lei ka hana a keia mau wahine ilalo o ka lua o Kilauea. I ka ike ana o Kamapuaa i na wahine e noho mai ana ilalo o ka lua e kui lei ana, hoomaka aku la oia e oli penei: A ka luna i Puuonioni, Noho ke anaina a ka wahine, I ka luna o Wahinekapu, Hc oioina Kilauea, He noho ana o Papalauahi, He lauahi wale la no o Pele ia Puna. Ua one a kai o Malama, E malama ana e, aloha. I keia oli ana a Kamapuaa iluna o Kilauea, ua lohe ia mai no e Pele, aka hookuli okoa iho la nae ia me he mea la aole oia i lohe i keia leo oli. Owili iho la oia 1 ke ahu moena mawaho ona a moe iho la ma kae o kapuahi. Ua ike pu mai la no o Pele, aia o Kamapuaa keia i oli aku ai. Ua ike pu mai la no hoʻi o Pele, aia o Kamapuaa iluna o kahi kapu i ku ai oia hoi o Akanikolea. No ka huli ole aku o na wahine iluna i kahi a Kamapuaa e ku mai ana e oli, nolaila oli hou mai la no oia i keia oli penei: Mai Puna hoi au i hele mai nei Ua ike mai nei hoi au i na wahine kohi noni, Wauwau noni, Pakuikul noni. Kakau noni, . O Kapunaiki kanaka loa Ka loa o kanaka i ka hele ana, Make i ka oopa I ka maloeloe, E ala, aloha e! Pane mai la o Pele mai lalo mai o Halemaumau: "He ala aku ka hoi ke kanaka, o ka puaa, ka la, oia iho la ka hoi ka mea e ala aku ai makou." O ke kumu o keia olelo a Pele. no ka mele ana aku o Kamapuaa i na wahine kui noni. O ka manao o ia he kuamuamu ia Pele i ka makole. I ae ia o Kamapuaa i na akua ona: "Ea, ua ike ia mai la paha wau, ke olelo mai ai o Pele he puaa ka wau." Olelo mai la na akua. "Mai nana oe i ka Pele olelo aka e oli hou aku oe.” Ia wa oli aku la o Kamapuaa penei: Ia Makalii lau awaawa o Puna, Hala ka wai mauka o Kapapala, Lani o Hilo—e, I Hilo, i Puna kaua e! i E Pele e ! liaila kaua e Kua aan i ka lehua i Hopoe nei la, E kui oe, e lei au. E ala, aloha—e. Olelo mai-la na kaikaina o : Pele iaia: "E ala mai oe e moe loa nei, a e nana aku i keia kanaka maikai e ku mai nei iluna o Akanikolea. O oe hoi o ka mea ike i ka nana ana i ke kanaka nui, i ke kanaka iki, i ke kanaka loa, i ke kanaka poko, i ke kanaka pono, i ke kanaka hewa." I mai la o Pele i na kaikaina ona: "O kela puaa , la oia ka olua e kuhihewa nei he kanaka maikai; he puaa keia. o Kamapuaa, ka moopuna puaa a Kamaunuaniho, ke keiki a Kahikiula me Hina," I aku la na kaikaina: "O kela kanaka maikal ka la e ku mai la iluna o Akanlkolea, o kau ka ia e olelo mai ai he puaa, he oi ee a ka wahahee nui wale. Ua. ike no makou i ke ano o ka puaa maikai o Puna, aole like kona ano me ke kanaka aole no hoi hiki i ka puaa ke olelo e like me ke kanaka, a oki lo aku hoi ka hiki ke oli mai e like me keia kanaka a kakou i lohe aku la. O ke kanaka wale no e like me kakou ke ano ka mea hiki ke olelo a ke oli e like me keia." Olelo aku la o Pele: “He puaa kela aole he kanaka maoli e like me ko kakou ano. E ike aku ana olua i ka pololei o k'au ke loihi loa kela kanaka maanei." Aole i pau