Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 16, 16 August 1928 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO KAMAPUAA KE KAEAEA O HAWAII NEI I KONA MAU LA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO KAMAPUAA

KE KAEAEA O HAWAII NEI I KONA MAU LA

Malalo o laila, hc awawa kukui, a he mau wahino c f.hi kuleul ana, oia na wahine a Li:r:n--io». Ninau ak;u la o Kamnpuaa la.Limaloa: "O ko mau wahine keia au i olelo mai ai. ifv'u 1 pau o ka walwai ia laua, aole nae o laua loaa ia oe?" "Ae, oia, 0 ua mau wahine nei keia a.'u i .kamailio aku a' ia oe." Ia wa kau aku la o Kamapuaa 1 ke oli, penei; He wahi pali iki hoi o Kipu e hele ia nei, Aele i anana ia ka loa o MakuaIki, Aoie hoi au i hele i ka loa, Aole hoi i hele i ka laula, He pali kui, © hono, e waha, r Mauea la e! aia i luna, Aia iluna ka leo o ke kanaka, , Aia iialo ka leo o Kaiwikui, , Ke uwalo la i ka pali o Mahukona. E laa o Kona e! O Kona iki, o Kona nui ? kanaka i KB"Eloha 6! Ua loaa i ke aloha, ke haa mai la, Haa la, haa nav;ahine i ka pali, O Kukuiahinahina laua o Ku--"■kuiahalua, O Aioula laua o Alokea. - Na kaikuahine o Kaneiki e! E aha ana la laua nei e! E walea nei o ka uka nei la, Hoalohaloha wale. aloha. I ka pau aha o ka Kamapuaa oU ana, pane mai la n.a •Aia hoi ke aloha a ua noho pu." Kahea mai Ia na wahme ia laua nei. Iho aku la laua a hilū, noho pu iho la lakou. Hoouna aku la na vahine i kekahi ' kanaka, e hai aku ia Kaneiki ko iaua makuakane i ke laua makemake i keia kanaka malihini 1 kane Ba laua. I ka lolie ana o Kaneiki i ka ke kanaka e pili ana i ka make o na kaikamahine ana i keia kauaka malihini 1 kane na laua, olelō mai la ia i ke kanaka e hoi a olelo aku i na v;ahine: "Ua hoohiki ke kaikunane o olua o Kamapi;aa ):a olua kane, a i na hoi o ua Kamapuaei nei kena, alaila lawe ia 5 kane na olua." Kauoha pu aku la no,hoi o Kaneiki 1 ke lianaka e kii i na malihini a hoihei mai i ka hr.ie e hanai ai ai. A hala ke kanaka. kauoha aku la o Kaneiki i kona mau ai puupuū e hoomakaukau 1 ai na na malihini. A hiki hoi o Limaloa laua me Kamapuaa. kena mai la o KaneIki ia laua e al, a ai iho la laua. O Limaloa, ai iho la oia e Hke no me ka ai ana a kanaka, a o Kamapuaa £oi> he ai a puaa no kana. Noho iho la lakou he mau la * lilo no hoi na vahine ia Kamapuaa no ka mea ua hoohiki mua kQ laua kaikunane o Kamapuaa ka laua kane, a nele hoi o Limaloa i ka wahine ole. A hala he manawa o ko lakou nei noho ana, hoouka kaua aku la o Kaneiki ia "MaHlii. Iloko nae o ke kaua ana, auhee o Kaneiki me kona poe koa imua o Makalii. Elua a laua hoouka . kaua ana, elua no kt) Kaneiki hee ia Makalii. Nelaila, uwe na wahine a Kamapuaa i ka make ia Makaiii O Kaniapuaa hoi, aole ona hele pu. me ka makuahonowai i ke Jcg.ua, aka he moe wale iho la no kaiia h? t na i na la a pau; loaa hele, aole no hoi he hana, he palaualelo maoii ma na ano a pau. NO MAKALII Oia jio kela Makalii i holo el mai Oahu aku nei i ke kaua a* Olopana me Kamapuan, i kakau ia ma ka moo'e-lo o ke kaua mawaena o Olopana ame Kamapuaa ma Waianae, Oahu. Ua lilo nae oia i alii no Kauai ia wa. ( a ma- *- ialo mai ona na kanaka o Kauai. No ka maka'u o r.a Wahine a" Kamapuaa ia Makalii oial ua auhee Uo iaua makuakane, nolaila kll aku y ~ iaua e hoala i ke kano a iaua aapuaa. A a' .i, olelo aku la kana mau e iala. "Kupanahn t je, o ka moe no kau ole ae 1 ka make o kas iakaiii, Mal mnke ko j *. au» akuakane i-.iln, a mai j make pu hoi mau» laia, ma aok J oe e ike lieu ia maua." I aku la j o Kamnpu.u i na wnhiīie ana j h® keu no ka k? oukou ika!!:.i ; oie. Ina owau ia mn ua mak? o Makahi ame ki-mi poe» .$ pau ia'u,; aole e pakele." i X hou mai U na wahine mKi. 1 He ifca)ka ku k« n. IwuW.i h<-i | kou mea o ksi mne Pam» mai la o Kamupua,» V.e no a OUkGU wahi 1-e-> e koi ;■ sti ia'U e hele p kokua i.\ ivkou. no- ( laila manno no j»aha «i.- t:u luwa no ka Ikaika ia oukou r ih".jUi ! .a J «i o MaKalii ina pela

; ov;au ke 1k:1c ftku e l:aur t m<= Makalli, a c nnhe oukou a piu loa, | i nole hookahi kanaka hele me a'u ! ; o make mal iuianoi ia Makalii. 1 ! Ae mai la na wahino me ke 1 ano hoomeamea no nao, 110 ka | mra, he kenalua leo laau 1 ka ' lanakila o ke kane a laua oiai !ho hookahi wolo no ■■010. a he ! lehulehu hoi ma k-o Makalii ao?,o. I Ik.o mal la no o Kamapuaa i ke ! ano kakanalua 0 na wahine ana, ■i nolaila i mai la oia, No ke aha l'la olua e kanalua n.ei i jta make 1 0 Makalii ia'u. I keia la e ike ' ai ka makuakane o olua i ka ; muke pono o na kaikamahine j ana pwau ke kane. He kane j ikaika hoi paha. Aole mea e ] lanākila maluna, o'u?' ,j A pau ka iakou kamalUo ana, ] heie aku la; <\ Kamapuaa a 'loaā 0 Kaneiki a ninau alni la; "Aole anei au laau nui i ike al ai ole i ; lohe ai paha," "tte laau no, aia nae i uka o Kahikikoīo." Peia ■Ueamapuaa, "E kiina ia aku hoi fha." I mai la ka makuahonōwai, "Aia a nui na k&naka alaila hiki kela laau ia nei, no ka mea, he laeai mai ?,nei kela a lohe l ke ae; aole ona lua e like ai." I hou aku la 0 Kamapuaa, "Oia ka laau kupeno a'u e hele aku ai e luku ip. Makalii ame kona poe a pau." ■ Panp hon 0 Kanelki, J, Pehea auanei e ai ia oe ke hapai i kela laau nui hewahewa, oial na ka uui kanaka e hukl mai ia a hiki ia nei, a he hōokahl wale no oe, pehea la e hiki ai ia oe ke lawe ia .laa'u e kaua ai me Makilii?" 1 aku la o Kamapuaa, e hoouna aku oe 1 na kanaka e kii a lawe koke mai i kela laau, a e ike nb oukou he mea mama loa ia'u ke hapai ak-u. Kii io aku la na kanftka Ihe I lehulehu e kua ua laau nei a hina ! i laio, a hukl mai no hoi .a mua .0 kē alo o Kamapuaa me kona makuahonowui. Nana ihoia 0 Kamapuaa a i aku la i ka : rrakuahonowai, "Kupono ka laau, e inake io ana 0 Makalii ame kona poe a,; pau. aia v;ale no a he aīeha no'u ia lakou, alaila lakou p&kele." la -."a lalau Iho Ia o Kamapuaa Ina la&u nui nei* hapāi ae la me he iaau pasyn.i la a kamalii, ,a hulo ae na kanaka a pau e ku mai ana, me ka hoolio lokāhi ana ae, "E make io ana o Makalii ia Kamapuaa i keia kaua ana." Eaplele iho la o Kam&puaa i k'a hale a hele aku Ia me ka la.au ana, a hahai aku la hoi 0 Kaneiki ame Limaloa mahope , eua. ; , ; I A hiki o Kamapuaa iluna\o Kl l hoaea, lialawai laua me Ahuii, kekahl o na koa a Mak&lii. Olelo aku la o Kamapuaa ia Ahuli, "Haua hoi." Ia la hahau mai aria o Ahuli 1 kana laau palau iluna 0 Kamapuaa; E kue ae ana o K&mapuaa i ka welau 0 Kahikikolo, lele ka iaau a Ahulii 1 i kahi e. -A. ik« o Ahull ua nele ; oia i ka laau ole, holo aku-la oia fmai ke alo aku 0 Kamopuaa, aka | hahau ē aku la o Kamapuaa iaia me ka ja nei laau, a 0 ka loa j iho o ka Kamapuaa laau, loaa j pono aku la 0 Ahuli a pakii liilli I loa. j A make o Ahuli, 'ku Ena o Ka- : nakea, kekahi no 0 na koa 0 Ma- ! kalii. Kele mai la ia a hahau i kana laau pahoa iluna 0 Kamapuaa, e peku ae ana o Kamapuaa i ke kumu o -Kahikikolo a lele ka laau a Kanakea 1 kahi e. 1 keia ike ana o Kanakea i ka lelo 0 kana laau mai iaia aku, holo aku la oia a pee malalo 0 ke aalii. E uhau aku ana 0 Kanmpuaa i kana lanu punahele, make loa o Kanekeā. ; A make o Kanekea, ku mai ana j 0 Oinaukaukioe ame Owalawalalieokio. Ke mau koa akam&i loa lieia a Makalii i ka 00 ihe. A liiki !aua, i mai īa o Kamapuaa. "Pahuna hoi paha ka ihe." E pahu ma.i ana laua !a elua i na ihe i ka wa hookahi, e alo ae ana hoi o Kaii!%.pima, hala, Ike na kanaka koa a Makalii, aole a ! laua ilie i koe, a aolē no hoi i ku 0 Kamapuaa i ka iaua ihe, (kau iht> la ka weli ia laua, nokiiln hoio laua me ka mama lon i pakele ko laua ola ia Kamapuaa 1 keia holo ana a If.ua la, rialowale loa, A 1'.:""' '<'! :'.n» o Makalil. I m.'.i 1a o Kaneikl ame Lima'oa ia Knnmpuaa. "He koa wf\vo ole o Maka'u. aole oia eaholo ann i.i oe " Olol* nml la o Kamsjnu-.a'!A laua ""Ho!'- r:.\ i kim nie'.i' 110 !n au.sr.fi hol;\ 0 MakKhi." Ia u.; oh aku Ux o Kamapu Nanl kua kt» pah, hr mea 1;; i kalai ia a nihomho, Ka pah o Kualple la ®!

IrV ir,.- t al.a }.■ C' 4 k ; i'f, -• J! n j .; , :i l*"-lar.ī >«<"*•• o Kamapuun hōumaka mal la hoi o MaKalli e jnf!c, me iiopa h?*i h«j toa oia no Kaimi, a me kona iko ole w Kumnpuau k«;a 5 mele mni ai: 0 MaKaljiku:tlfawaifa m He 'kalia kua au na keia alna, : la'u o uka, ia'u o kal, la'u o nae, ia'u q lalo* Ko'u ka hele no ke koa, Hele ka olia mahope, ; Ka hele au a ko koli nui, iO Kau&i nei la e! 1 Owai kou inoa? [ e Uke me a'u nei la? i A hoomaha o Makalii i kana I mele ana, oli h<w mai la o KamaI pu:\a ia MakalH: | Lole ae la ka honu a Jkai, • j Kipu iho Ja i l;e alo o ka ala e! IA ke kal hoolono e! I Ke kupa o Kaena Ja! ( Holo paha, aloha e. j (Aole i pau'