Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 28, 5 November 1928 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO KAMEHAMEha I KANA MAU KAUA AME NA POE KAULANA O IA WA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO KAMEHAMEha I

KANA MAU KAUA AME NA POE KAULANA O IA WA

Kapala Kela kaua o Koapapaa, eia ke ano o la inoa Ona koa o Keoua, ua lilo i ol£ Jmua o Kamehameha a u;> mf'.kc, a ua «'alho lakou ilak) rna Ka honna me he inau pauku laau la, e llke me na mea kalua iioko o ka umu i e ahu ana, me ka papaa loa i ke ; o ke Keoua mako aua a liio al < ! o Kau ia Kamehameha, penel noj I lat A paa ka heiau o Puukohala ' | i Kawaihae, kiiia aku la o Keoua . i i Kau mamuli o na oleīo maalēa Ji haiia aku penti; "E Keoua, 1, I olelo mai nei ko kaikaina o KsiI mehameha ia oe, e holo oe i ona j la e ike ai olua kekahi i kekahi, I a e noho like olua mo ka oluolu J a e pau hoi ka paio ana" Ma I keia mau olelo pahele. maalea, i holo mai la o Keoua me kona I māu v/aa kaulua a pae ma Ka--1 waihae. I keia pae ana'ana, uft makaukau ka utnu, ua enaena. Hopuia mai la o Keoua e na kanaka o Kamehameha a kaliia ia aku la iloko o ka umu i enaena a make iho ia, a lilo ae la o Kau ia Kamehameha; loaa iho ia iaia eha moku, o-Kau, Kona, Kohala me Hamakua, Kana Eiima, Oia O Kekupu- - wafea«laula 0 ka lima keia o ko Kamehameha kaua ana me na alii kipi, | oia o Kahekiii ame Kaeo, Hala I mai 3a o Kaeo mai Kauai mai a j Oahu, loaa o Kahekili. Holo aku j la laua ma Hawaii, KohaLa, kaua me Kamehameha, a hee laua, ma keia hee ana, ua lukuia ko Kauai, ame ko Oahu, ko Maui. A ua pau I ka make ia Kamehameha ame kona mau koa. A ma keia make ana, ua Jana ke kino kupapau mawahn o ke kai o Ko~ haia, a ua uiaula ke nana aku, a nolaila kela inoa, o Kekupuwahaulaula. Ua iike ke poo, ka lli o ha kahaka me ke pu ka ulaula. Kaua Aono, O Kaieiewaho Ka Inoa A lohe o Kamehameha ua make o Kahekili ma o Oahu, a ua lilo ka noho alii, ia Kalaikupūle, kana kelki, alaila, holo mai la o Kamehameha a hiki i Oahu, kaua iho la ine Kalaikupule ma ka pali kaulana o Nuuanu, a hee ae la o Kalaīkupule ia Kamehameha. Ma keia kaua ana, ua Iu- ; kuia na kanaka» o Oahu nei ma ka pali o Nuuanu, ua hehi kekahi maluna o kekahi, a ua lilo ke kanaka ma ia la i ahu no lalo o ka paii o Nuuanu. A ma keia kaua ana, ua puni na mokupuni apau loa ia Kamehameha, Maui, Molokai, Lahal, Kahoolawe, Kauai. No Pihana Oia kekahi alii kaulana loa o Oahu nei i na la o Kalaikupule ko Oahu nei aKĪ nui. Ua kaulana loa oia no ke koa ame ke akamai, o ka ihe, ka pololu, ka elku, he wai aūau ia nona. TJa hiki' iaia ke hoouka me ka poe, ame ka lehulehu me na koa uuku loa, Ke Kaua Aono Oia ke kaua ana o Kamehameha me Kalaikupule ma Nuuanu. O Kalaimoku oia ko Kamehhameha pukaua nui mai Hawaii mai, a o Pihana ko Kalaikuple pukaua nui. 1 ka hoio ana mai o Kamehameha mai Hawaii mai me kona mau waa, ame na koa lehulehu loa, a pae ma Kapua, ka maka mua o na waa, oia o Kalaimoku ka pukaua nui o Kamehameha, la Kaiaimoku i hoomaka ai e lele mai na waa mal a ka aina, ia wa i hele aku ai o Pih&na me kona mau koa elwa a ku ma ke awa, o Ksipua. Koo - maka ko lakou hoouka kaua ana, o na kanaka apau loa o Hawaii mie Kalaimoku ia wa, ewalu kanaka ka nui o lakou. Oia poe apau loa kai hou mai i ka ihe ame ka poīoiu ia Pihana, ame kona mau koa eiwa, aole nae lakou i ku, aole hoi i make kekahi o lakou. Peia lakou i kaua ai apau ia, nee mai la lakou & Waikiki, kaua hou. Ilaila i alu al koa © Hawaii ia Plhana, aole i ku, MaU.'.a ka, hele kaua ana a hiki i Kulaokahua,, malaila a Puowaina ma kona ,ku& iho, ku kekahi koa o I ka pu a ka haole, i ki milu ia. Maiaila ae ko lalou pii ana & hiki i Pauoa, & hwa PU mai o Kaheiki e piii &rtf me Maemae, ala;ia. kiUia poe Hawaii, O Kalqpupuie ime ka poe kaua, iiiauka lak§u o Waolani kahi i hoomoana ai, a o kona pukaua o Pihana, oia ka mea n&na e iieouka aua me Kakimoku. O K.ūaimpku amo ka poe koa o Hawau, he poe okoa. ia. ua

,i paa owaho ] ka upena nae, ola_ ka pa owaiio o m kanaka, Ina, mawaho ke kanaka, alaiia, he Oahu ta, ina maloko o ka upena, he Hawaii ia. Ma keia hana ana ku mai o Pihana me kona mau koa eiwa, a hoouka me Kalai-i-ttokur-)»a-4a hoouka aok* I i hee o Pihana me kons mau koa. j Noiaiia, nono! aku o Kalaimoku ia Pihana, e hooki i kona kaua ana a e haawi mai ia Oahu nei no Kamehameha. Oielo mai ia o Pihana, alia au e haawi ia oe 1 i ka aina, aia apau kuu auau ana i ka laau a Hawaii, ekolu la: i koe, alaila, waiho aku au i ka aina i kou lima, Alaila. ku mai o Pihana hookahl imua o na.koa o Hawaii, hou na kanaka i ka. ihe ame ka poioiu, ame ka elau, aou kfo%4>ohaku t alaila, he alo j wale nd ka Pihaim hana, Peia kona ku ana a maloeloe, moe iiaio, a pauia, iluna ke alo, apau ia, hoopohopoho ka lemu iluna, hou no o Hawail i ka k& aka, aole ku iki 0 Pihana. : Ma ka nana ana a na koa o Hawaii, aole e loaa kona lua, i •ke akamai ame ke koa lua ole | iloko o ka lehulehu, A haia elua 1* la, nee aku la o Pihana a hiki 1 ka poe, oia ke kaua nui loa, hahae aku la o Pihana i ka upena owaho, a ku aku la ma ka waha aole nae he ilie hou mai ame ka | pololu, no ka makau iaia. j Ike kolu oka la, ku hou o Pijhana e kaua me na koa o Ha--1 waii, a hele aku la o Pihana a jloaa o Kalaimoku haawi aku la j i ka aina ia Kalaimoku, nolaila, pio ai o Kalaikupule, Kaua Ahiku a Kamehameha Mahope o ko Kamehameha kaua ana ma Oahu me Kalaikupule, kipi o Namakaeha ma Hilo, he alii no e noho ana malaila, a hoomakaukau iho la oia e me Kamehameha. la wa, e noho ana o Kameham,eha ma Oahu, alaila, hoi aku Ia oia i HawaU noJce kaua me Namakaeha, Ma keia kaua ana, ua make o Na:.makaeha ia Kamehameha ma j Kaipalaoa ma Hilo. O keia kaua, ka hope loa o ko Kamehameha j hooponopono ana i kona aupuni j holookoa, mai Hawaii a Niihau, j a mahope olaila, noho iho la ia j me ka maluhia a hiki i kona la make. . ! Ma keia k-uikahi ana o keia paeaina mai Hawaii a hiki i Niihau, hookahi aiii nui o Kamehameha, $ malalo ona na alii aimoku a pau loa; a ua kukulu o.ia i kona noonoō ame kona naauao maluna o kona mau aina a pau me ka pololei, Ko Kamehameha Hooponopōno Ana i Kona Aupuni He alii loa o Kamehameha, he alīi hana pololei, h.e alii oluolu, he alii lokomaikai, he alii malama kanaka. Penei kona jhoohonohono ana i kana m.au hana iloko o kona aupuni. Hookahi alii nui, maluna, oia no o Kamehameha ponoi, eha kuhina malalo aku ona, o Keeaumoku, o Keaweheulu, o, Kameeaimoku, o l&amanawa. Eia hoi kona poe imi manao, a hoa kukakuka i na mea e pono ai ke ] aupuni, eha iakou, o Kai, o Ka- ■| palaoa, o Kaaloa, o Kauakahii akaola. Mailoko mai o kela poe ka mea e holo ai ka Kamehameha mau hana a pau loa, a mailoko mai o lakou na kanawai ano nui, a kau ka makau i ka lehulehu, oia ka mamalahoa, j oia hoi. E hele ka elemai kule ame ka luahine a moe i ke j ala. Eia lioi na kanaka akamai j i laweia mai e Kamehameha 'e j nohō pu me ia, lie poe akamai i kela mea a i keia mea. a he poe j noonoo i piha i ka naauao. Eia ko lakou mau inoa ame ka lakou mau hana. O Kalaimoku, he punaheie, he pukaua; Hewahewa, he kanuna; Kaunūumi, ho jkilokilo; Kapoukahi. he kuhi-ki'>-»i puuoae; Kaaloakauwila, he kakaolelo; Kekakau, • he hee nalu;.Kekuhaupio, he koa kaulana; Kepaalani, he hoe waa; Waipa, he kapili moku, Palake. Jie kalaiwaa: Kapuehi. he hula; j Kamakau, lie ulioli; Keaweaheulu, he luaapana; Hoomakaukau, he aipuupuu; Wahahee, he lomilomi; Kalaimamahu, he kanawai; Kamaalo, he akua, Ka:Uhonui, 'ne aikapu; Kaikioewa, he kikoola. Ko ka huaolelo luaapana ,eia kona ano. he noho waie, he mea hoopau moiowa. oia hoī he mea hoohauoli iuaj i ke aill. Ko ka huaokio kikooia, eia kor.a masiao. ! ie u rt o\sa.e i ka hai W;uvwu sme na elelo lalau, \Aole i pau)