Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 32, 6 December 1928 — HOONEE IA KALAUPAPA [ARTICLE]

HOONEE IA KALAUPAPA

(Kakauia mai) Ma ka ivupepa namu i puka ] iiio neī, ua oīeio ia "ke iux>noola nei ka hoonee ana o na ,na'i mfti Kalaupapa & .1 Oahu, & o'a ruriftu a kumuhana e hapal ia inai ana imua o ka ahaolelo i keia kau ae, a ma ia honeeia ana ō ke kahua o Kalaupapa i Waianae, alaila e hoohui ia, uaa ka imie iiooiapa ma i u Kaliiii, a i hookahl kahua e malamaia ai keia hana, Ua ninau ia aku ko Lunamakaainahāna M, Q, Paschoai, lunahoomalu 0 k« komike oia o ka hale o na lunamakaainana, a i manaola no ke noho mai ka ahaolelo e liio hou ana no iaia keia kulana, a wahi ana, "aole oia i haawi i kona noonoo ana no keia kumuhana e hoike e al 1 ke akea i kona manao, oīai he kumuhana paha keia e hapai ia mai ana i keia kau ahaoielo, a nolaila aoie ona makemake e hoike e 1 kona mna(»:" Ma ka nupepa Star-Builetin o ka Poaha i hala i puka a maka mai ai i keia lono i ke akea e hoopau ia ko Kaiaupapa kuiana a e hoinoi ia na ma'i a pau i Oahu, a ua manao ia ma ia hana ana pēla e loaa ai ka nohona hauoii o na ma'i, oiai, aoie he mea i makemakeia e na ma'i i haawi oie ia aku ia lakou, A o kekahi, ua hala ka manawa e maka'u ia ai ka ma'i lepera, oiai ua loaa ka aila ehaulmoogra nana e hoemi a i ole hooia t ka ma'i; a o kekahi no hoi, i ka hoihoi ia ana o ke kahua ma'i ma Oahu, alaila, ua loaa ka manawa e hiki ai i ka ohana o na ma'i e hele al e kipa a e ,ike ia iaKou; a o kekahi kumu e manaoia ai he mea maikai e hpihoi ia na ma'i i Waianae, aoie e hiki ke olelo ia he kulana "hoopaahao" ka noho ana o na ma*i, eiike me ia e ike ia nei ma Kalaupapa. Ma keia mau manao ano hou o ka Papa Ola ame kekahi poe e hapai nei i keia kumuhana, ua manao kou mea kakau oiai he ninau keia- no ka pono laula 0 na ma'i ame ka noho ana o ka Hawaii iiuna o kona aina hanau, he mea maikai, e kalai ia keia kumuhana mamua o ka noho ana mai o ka Ahaolelo. I ka makahiki 1864 i hoomaka ia.ai ka noonoo ia ana o kekahi kaliua niaikai e hookaawale ia ai nā mai lepera, i loaa ole ai ka noho ana o lakou me ka ohaha, oial ua manaoia ia wa he ma'i lele keia, a he hoopilikia i ka noho ana o ka ohana a pela aku, a o ka oi loa aku paha ma ia ninau hookaawale e loaa ke kahua kupono e noho at lakou oiai aolē i ikeia he laau lapaau kekahi e hiki ai ke hoola i ka ma'i lepēra,-a ke loaa he kahua maikai, o na poe a pau 1 loohia i ka ma'i, e halihali ia aku lakou ma ia kahua, a ilaila e noho ai, rr>3 ka malama aku o ke aupuni i ka ai ame kā la, a me na laau' kupono iio na haawina ma'i e ae, me ka hoolako ia lakou me na mea a pau e pono al ka noho ana, a hiki mal ka w'a a ka anela e kii mai ai, kahi e moe ai na kino a pau T oiai, he wa pokole wale no ka noho ana keia ili honua. I ka makahiki 1874. uā mahuaua na hoolilo ana o ke aupuni ma ka hoomaemae ana, kukulu,; a hoomakaukau ia Kalaupapa' ame Kalawao i wahi hoolulu no ! na ma'i. a ua ikeia 5 o keia kekahi! 0 na aina kupono maoli no ka 1 hookaawale ana I na ma'i, no ka ] mea, aole wahi e 'hiki ai i na I niai ke mahuka, oiai he pali ku- i hoho ma kekahi aoao, a o 1 o moanā Pakiplka imua o ke alo a m ia mau haaw F ms i hooi ae 1 ka manao iwaena o ka MoJ ane I kona aha kuhina e hoolilo loa ia o Kalaupapa ame Kalawao i wahi hoolulu no na ma's lepora, a pela i ikeia ai a hiki i keia la, ke kapaia nei o ka Panalauu he i huaie uo na nia'i, he wahi e no- : ho ai lakou me ka luko mai ke | aupunl mai, a e makaala mau ia ] ana e na luna aupun, atuc ; hoa kau kanawai, ame ka ohana ! kekah mauawa, he aina he lani j iiuna a he honua ilalo, e hele' ai kekahi poe mai waho aku p hoohaunreie i ko lakou noho ana, aka e noho lakou iīoko o na haawina e hookuonoono ai' e mahiai i ka mea hikī ia lakuu ke hana, e ohi lakou i na: pomaik&i ma na hana e hiki ai'

ia lakou <: loaa na kauka e lapaau 1a lakou, e kiaa na kulana aupuni e makaala ana J ko lakou mau makemake, a e IHo ko lakou aoho ana he poe keikl na ke aupuni, me ka makaala loa ia o ko lakou noho ana e kt aupunl ma na mea a pau e pono al ka noho ana, a e hoemila ai ke kaumaha ame ka luuluu ma kf kaawa'e ana mui kx oliann mal ame ka ho?nc o na Ja 1 loaa ole ai i na haawina mai, īloko o na makahlkl mua o kela hookaawaleia ana o na mal, ua ikeia na hana kakauha iluna o na maM, ua kpkplula na hale 0 na mal» ua kukuluia na hale paahao no ka hookipa ana ia lakou me he mea Ja he kalaima | ke kulana o ka mea i loaa i ka jnm% ua kauoahuluhuluia e ng 1 makai o ke atipurā. ua alualula i na ma'i iloko o na ululaau ame ! na kahawai me he mea īa he [poe huīoholona la, a ua hanaia Ina mea e uwe ai ka naau o ka 4 rao,]TQg i leoīa lahui Haw&ii, aka, elike me ka homanawanui ame ka oni o ka poe kauk&nawai e loaa ka haawina hoola a e hooluoluia ai na hawlna ehaeha 0 ka mea 5 loōhla, ua ikeia mahope mai, a i ka makahiki 1905 ka hoomaka ana e loaa na keehlna e apo ia al ka malama maikai ia o ka ma'i, a i keia la, ua ikeia aoie loa he hoopiīikia hou ia o ka ma'i, oiai ; ua pau ka hoio mahuka ana, tia loaa ka iaali ia ai ka poe akahi no a loaa i ka haawina, a ua ikeia, he ola no ka ka ma'i lepea, ke iaoaau kokeia, a oia ka manao i alako ia ai na poe kaukanawai e hoolilo ia o Kalihi i haukapila, ilaila e lapaau ia ai, a i hookahi niakahiki e noho ai mamua o ka hoihoi ia ana 1 Molokai ke loaa oie ke oia iaia, alaila, e hookuu ia oia maialo o ka pamle a e makaala no oia ma ka ai iaau ana a hiki i kona palekana ioa ana. ? (Aole i pau)