Ke Alakai o Hawaii, Volume I, Number 38, 17 January 1929 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA A HE ALOHA MAKUAHE NAAUAO LUA OLE ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

A HE ALOHA MAKUAHE NAAUAO LUA OLE

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

Ē he2e iikemau ana na ma- j : tam me ke keikl i ko lakou inou ia o ka Āoho ana ma kf*ia hai? Ē hele ana lakou i ka holoholo I < _ke kakahiaka7 ke awaka & me ■ k&ah-iahi, a lia hooi loa 13 ie ka pjh aloha ana o ka makua me ' ke keiki mamuli 0 keia noho ana me kekahi hana ole ma keia | wahl, Ua lilo no hoi na kiai 01 keia hale mehe mau niakua la j no lakou. He mau rrea no laua j i'oe n 1 i ka lakou nana aku. me he mea )a hf mau J mea hoopono a hooko kauoha! maoii laua, ua nauoli Uke no hoi : lakou a pau me laua la 1 na po ; a pau mahope iho 0 ke kuu ana 0 ko lakou nei luhi 0 ka helē ana mao ā maanei 0 keia aina nul <?. makaikai ai. I ka pau apa o ka lakou nei; nnau la e noho ai ma kela home, a ua hiki mai i ka v/a e haaleie iho al i ko lakou mau hoaioha J t? i~ T.'ahi, oia hoi na malama hale ia hoopiha loa ia mai lakou a pau me ke kekahi no kehahi a ano hikl ole ke wehe la ka pili olai aole e mokuhia kp aloha e ka wai kahe nui, aka a.o)e e hiki ke a!o ae, oiai ke kokoke Eiai nei Wilamaiki la e hele ai i ke kula a he mea pono e M e hoomakaukau no ia huakai. Ua hoomakaukau mua no kahi luaWne wahine i mau lole no Wilamaiki e hele aku ai i ke kula, aole nae o ka lole e like me ko na keiki e ae e hele ana ia kula hookahi, I ka makaukau ana 0 ko lakou mau v- r ahi puoio no ka hoi, hoea mai la no hoi ke kaa o ke kauka e kii ia lakou nei, a hoi aku la lakou no ko lakou home me na ola kino ohaoha maikāi, a me na manao piha hauoii a ia manawa hookahi ua piha loa lakou me na manao ua aie nui loa lakou i ka lokomaikai palena oie 0 ke kauka. Ua maopopo mua no 1 ke kauka ko lakou nei la e hiki hou ai 1 ko lakou hale, nolaiia'ia ahiahi iho no hoea ana oia i ko iakou hale. I kōna hiki ana aku, hookahi ana mea nui i oielo aku ai: ia Wilama. j "E Wiiama; iie mau la pokole 1 wale no koe ou e noho mai ai j a 0 kou hele aku no.ia i ke kula, j nolaila makemake au e hele oe i ko'u keena hana i ka la ; apopo. I I ka hiki ana-mai i ka hola a ; ke kauka i nīakemake at hiki i aku la 0 Wiiamaiki i kona keena, I ka ike ana mai o ke kauka, olelo mai la oia iaia nei. "E j "hele ana kaua i na halekuai e; ■ ohi ai I kou mau mea hern.ahetno. J nolaila 1 keia hapaha hola i • koe a pau ae ko'u mau hola j hana, e kakau oe i kou mau mea j hemaheina iloko 0 keia apaha | pepa, i ole kaua e lohi ke hele | aku i na halekuai. > I ka pau ana'o n.a hola hana • o ke kauka, a kau ka"papalej iluna 0 ke poo a hele mai la i j ka lumi a Wiiamaiki e kali ana i iaia, a ninau mai !a, "Ua. ma- j kaukau iho nei kau mau mea .1 > makemake ai.?" I mai la ke keiki, j "Aole, no ka mea ua hoomakau- | kau mua no ko'u makuahine no i ko'u mau mea " _ I mai la ke kauka, "E waiho ' no ia mau mea i ka hale, 1 hiki : iiO ia i kou wa e hoi mai ai. e : waiho ana no kou lako, aole e pilikia ka noho ana o ka home. O kekahi aole i maopppo ia i oukou na lole a me na pono kupono e hele aku ai op I ke kula. Nolaila e hele-no kaua i na ; halekuai a e; noonoo iho 01- i : keia manawa i kou mau mea j hemahema me ka nana ole i : na mea i loaa mua ia oe." j Piha loa ia o Wilama i ka ' hilahiia no ka mea aole oia i j manao e na ke kauka kona mau j lako o ke klno e hoolako mai,: aka maka'u iho la oia o huhu mai ke kaoka 1 kona hoolohilohi, nolaila noonoo iho hi ok-, ma na wahi inea kupono, oiai j he ike no oitf i ka malama i \ kona mau aahu a pela e inoino ' koke ole ai ; Hele aku 3a .laua ne: .■ >-hi i mau lole no W:i!ama a i>m hui hoi aku Ia ke knuka tai t ,v k.'iui homv mo ka o!eU> aku. " I ka . ka la apopo iu e kau .u 1 ke . ahi no ka helo ana akii i kah> o ke kula au e holo aku īra nui loa 0 ka'u harta ma no . 1» na'u no e lawe ia <>r malinm 0 \

; ko maua kaa. E kii mai no nae 1 v.au ia oe hookahi hoia mamu.i af o ka wa holo o ke kaaahi i ka la apopo. a 0 oe a me ou mau makua ke kau pu ma', a kau oe ; i ke kaa ahi. hoihoi mai au i ou ' mau makua i ko laua hdrne, : Ta po iho he alā wale no ka i lakou nei hana, no ka mea hu ! mai la ke āloha o na makua 1 ' ke keiki a pela hoi ke keikf 5 na ' makua. Kokoke no'hoi e wehe ' kai ao, loaa iki kahi hlamoe ia {lakou, a me he mea la o ka pili j ana iho no )a 0 na maka, puka ! mai la ka maīamalama o ka In f a o ko lakou nei ala ae !a no la, | homakaukau no ka huakai lo hi j o ka la. A hiki hoi i ka wa a ke j kauka j olelo mai ai e hiki mai j ana oia, hoea io no oia me kana ! ewa ma ko laua kaa, a kau aku j la no hoi lakou nei a no ke keena 1 o ke alahao ka pahu hopu Ua lawe pu mai la ke kauka -i kekahi o -ka i hana e kiai i ko lakou nei hom«"' i i ko lakou wa e hele ai a noi mai ' na wahi elemakule, i ole hoi e f hana ino ia ka iakou mau .mea, i kanu e ka poe kolohe wale mai ' no. ! A hala no hoi ke keiki ma ke j kaaahi. hoihoi ia na makua i ko { laua home. ! Hia-a wale no na makua ia ! po no ka noonoo nui i ka laua : keiki, oiai mai kona hanau ana , a hīki i kela la, akahi no oia :a kaawale aku mai 0 laua aku, inolaila ua lilo keia kaawale I ana o ke keiki mai o laua āku ! i mea nā laua e noonoo nui ioa ! ai. Me he mea la he ma'i kai ' kau mai maluna o laua nei 1 I na la mahope mai. Ikaika pono ! ole ka hana ana aku i ka laua j mau hana kino 0 ka hale no ka (noonoo nui loa i ka laua keiki 1 hookahi wale no; a hala nae he ! mau malama, ano poina iho la ; laua i ka noonoo nui no ke keiki, 1 ikaika aku la ka īaua hana ana, ' I ka loaa ana nae o ka hoihoi i ' ka hana, ua piho loa na mala j mea kanu i ka nahelehele a ; kaniuhu ka makuakane, no ka I meā ua oi aku ka nahelehele j mamua o ka mea hiki iaia ke 1 hoomaemae, 110 ka mea i ka wa j o ke keiki e noho ana me laua, I nana wale no e malama na mala Ipua ma hai 0 ka punawai me l.kona koino pu aku no hoi e j kokuā i.ka mahi ana i ka mala I mea ai. aka i keia wa, ua kaawale aku oiā, a kPe hookahi iho ! Ia ka makuakane e hana hoo- ' kahi; i na mahinaai; aole oia wale. ua piha loa mai na mala ! i ka nahelehele mamuli o ka 1 nawaiiwali o ka manao hana i j ka liio nui o ka manawa i ka i noohoo a, me ke kamailio ana : no ke keiki i kaawale aku. f A ike ka wahine i keia pilikia ;o kana kane. i aku la oia, "E, |o kaua like no ke mahiai, oiai ua ike no hoi au ia hana, a oiai na emi mai hoi ka'u hana, 0 ka I holoi a me ka aia*ia i na v;ahi i lole 110 ka mea ua kaawale aku ! hoi ke keiki. aole hoi a'u hoiōi ja aiana ana i kona mau wahi j welu. nolaiia e loaa niti ana no ; ka manawa la'u e kokua ai ia ■ oe. Mai hoohemahema ■ kaua i ka malama i'ka mala pua a ke keiki ma kahi o ka punawai, no ka mea ua hoopomaikai maī 'io hoi keia punawai ia kakou, a maiia paha hoi ina kaua e mal'ama maikai mau i keia punawai a me kona inala pua, he mea paha hoi ia e loaa mai ai o na pomaikai nui. Pane mai la ke kane: "Ua maikai no kou manao. aka aole pouo na wahine e hana i na hana a na kane". Pane hou mai Ia kana wahine; "He oiaio no hoi paha ia ina he paianaikl mai ka hana, aka, ua nui maoii ka hana e malamā ai i na mala j mea kanu, nolaila he pono i ka wahine ke kokua, a pela no hoij ke kane e pono ai e kokua i na j hane, a ka wahine e like me ka j mea pono, O kekahi no hoi, aole I hewa na waliine ke hana i na j hana iloko 0 na maia mahiai, j no ka mea nea ia e loaa ai j o ka ea maikai me ka pa pu mai j 0 ka la iluna o lakou a koneko J nea ke kino, a pela e loaa ai ka j ikaika pi'/m a nawaliwaii mau oio ke k.no, O ka piHkia Ja me ka hanauna hoii o keia au, Ke maka'u loa nei iakou i ka hana 1 na hana o waho v eleele mai; ka ili i ka ia a paū ka u'i ke nmm ia aku, eia nae aole lakou j

i. , r. J. ,t - ' 'nt- O r u ĪA mau la aole nui o na kauka la{;;.nu i', V;; m>",t īiok' IVIS O ka '...i ' f' k.-liuk',! I : :i/- snm uu», aoi«r 1 kana mui ka nui 0 na kauka lapaau No kp aha mai ka. nul o na kauka? Aole uuei no ka nui mai 0 im poe ma'l?" "Ke ike aku la au u& po!ol."j i,<- īi,.i pcj«i < like kaua 1 kau hana. a pHa hoi kaua e hasa like mai ai i ka'u hana," 1 pane mai ai kahi kan*. "Aole peia ko u manao Owau no ke, hana i ka'u hana, no ka mea aole nui ioa o na wahi lole e hoioi ai a e aiana ai. Pau no hoi la mau hana ia'u i ka man iwa kupono e hiki loa ai ia'u ke kokua nuī aku ai i kau hana. Peia iho la iaua i hana ai i na makahiikī mahope mal oiai i kaawaie aku ai 0 WUama ki E waiho Kakou i na makua o Wiia r iaiki e hana ana i ka iaua mau a e huii -ae kakou no Wilamaiki oiai oia e : hele ana i ke kuia, "6 ko'u makemake 110 ia uou a. pau, i ka w& hoomaha.'loih» Ia Wiiamaiki 1 kau aku ai īluna o ke kaaahi, a hoio aku 3a iioi ke kaaahi, aole hoi 0 ka holo 0 ka«ahi o keia manawa, aku he hapamaika hoio o na kaaahi īa manawa, ku mai la no oia mahope o ke kaa ohua e nana j ana.i kona mau makua h rne ko 1 iakou ke kauka maika.i he kanaka i makemake ol<e hoike i kona inoa, a hiki aku paha 1 kana manawa 1 makemaike ai ma keia hope aku o ka j kakou mooielo. Aole no i like aku j ke kaumaha o ko lakou īa majnao ko ia nei, oiai, oia hokahi no mai kona wahi mai e kau aha maluna kaaahi, aole wahl mea kamaaina hookahi iaia, nolaila, me he mea la ua pil ae la kona puuwai a ka puuanaa-i, a me he mea la ua puua paha oia i kekahi mea ai ke ano kupanaha i kana ike iho. Aole maopopo iaia, pela ana ka kona ano iaia e kaawale mai ai mai kona mau makua mai. Aole no hoi he pilikia loa ina he ; wahi kamaaina kekahi o luna o ke kaa, aka he nele loa no. Ke kamaiiio mai kekahi mea iaia, me he mea la ua kuii oia, aole j hiki ke komo na oleio iloko ona. j Haio'ilo'i mai ia kona mau wai- ! maka, a kokoke maoli oia e uwe i a nui ka leo, aka no ka hilahiin, 1 1 ka nui o na ohua, uunii iho la : no oia. : A haia loa ke kaaahi, a hiki ! oie iaia ke ike hou mai i kona 1 mau makua a me ko lakou j hoaioha maikai ke kauka, hoi i aku la oia e noho iiuna o ka j noho, me ka maopopo ole iaia kana mea e hana ai i mea hooj hala manawa. Ua haawi mai no j ke kauka iaia i'mau puke heluj heiu nana iiuna o ke kaa, aka, i aoie hiki iaia ke heiuhelu. Hoao iho la no oia e heiuhelu i ka puke a ke kauka i oieio mai ai j he puke helu ekahl loa o na mea tī kakau ia, aole no e hiki ke i maopopo iaia an olelo i palapala ia , no ka mea, aia no kona manao i na makua ona. lini nui loa iho la oia e ku ke kaaahi i kekahi wahi kokoke mai, a hoi hou oia 1 ko lakou home, no ka mea, hu mai la ke aloha i na makua, a oiai hoi akahi no oia a kaawale mai kona ; mau makua mai, ūa lilo keia ! kaawaie ana mai ia laua mai, me he pahi la e oki ana i kona puuwai. I iho la oia iloko iho I ona, "ua oi aku no paha ka noho no me na makua mamua o keia heie ona i ke kula e hoomahuahua ae ai I kona naauao." Pela ka ia nei noke ana l ka naiu ana iloko ona a hiki wale i ka hooma'opopo ana mai o kekahi o na ohua o luna o ka ia nei kaa e kau ana, i kona ano kaumaha. Hele mai la ia kanāka, ua 00 kona mau makahiki, a hoopa mai la iaia nei ma ka poohiwi, me ka i ana mai, "E hele ana kau huakai i hea e ke kanaka opio?" Ea ae la ko ia nei poo iluna, no ka mea, ilalo wale no ka hapanui o kona poo e kulou al e noonoo ana i na makua ona. I kana leha ana ae e nana i ke keonimana nona ka ieo 1 pa'e mal» ike aku la oia i ko ia la mino aka mai, & ano hoihoi iki ae la hoi oia a pane aku la: "E hele ana hoi au i ke kula." Pane hou kona hoa; "Ano kaumaha nae hoi kou helehelenai ka'u ike ana aku nei . a nolaila no hoi ko'u kumii i hele mai la i ou nei malia paha hoi o hiki ia'u ke hoomaiui;, i kou mau manao kaumaha He pilikia anei ko.kou ohana ke kumu o ke kaumaha o kou mau heiehelena?" "Aole piīikia o ko hope o ka home:" wahi ai nei i pane aku ai. "aka, owau no ka mea pilikla " Hooilii la mea oe holomua n ka mea e haawi pio ole ana 1 mua 0 na alaalai mai ia m t