Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 9, 27 June 1929 — KA OLELO A KE AKUA [ARTICLE]

KA OLELO A KE AKUA

MOĀIīNA 11 '- A I ka makahlki 1325, kakau lho lfc o Kauka C?larke i kona manao 'maluna o koia paukn .>ent-i; "Aole i hookoia keia hapa o ka wanana ahikl ' aka no £eia mua aku keia v.\u-,ana # Ma kekahi wahi liou o kan.a hoakaka, o'elo ar ]„ o:a penei • "Ina e hoomaop >i». pono ia ka mana o r-like me ia ma na pauku lU&mua ae nei, e holke mai ana keia pauku o na "Perusia ma ka hikina, ame na Lukini ma ka akau, i kekahi mauawā, e hoopilikia mai ana laua 1 ke o Tuleke." r ka 1825 ka Kauka Clarke kakau ana I kana moolelo no keia mau aupuni a i ka 1853—3856 ke Kaua €rimcani he kulike mapll, oial o keia mau aupuni ka mēa nana t hoouluulu kela kaua, oia hoi na na Perusia ame na Lukini, ma ka hikina lakou la a ma kā akau hoi lakou neL O Kona lono ana i na olelo mai ka hikina mai a mai ko kukulu akau mai, e pillkia oia Tulfrkc>. 0 ka lakou mau hana ame ka lakou hoonioni ana, ua ho-a loa mai ia i ko ke Kulekāna lnaifia a 'makemake e hoopa'i aku ia mau hana a lakou. O Lukia, oial oia kē aupuni i oioi lōa mai imua na hana, lilo -iho la ilaila ke kia ana o ke Kulekāna 1» kona inatna, I 1 ka 1853, kukala kaua aku la © Tuleke i kona hoa ma ka akau ia Lukia. I Haka pono aku la na maka 0 na aupunl apau o ka honua e hana ana i ke aupuni i kapaia *'Ke Kanaka mai o ka Hikina," he atipuni hoi nona na pualikoa 1 nawaliwāli ka manao. nona iho ka waihona i hakahaka, nona hoi na ālii 1 piha me ke ino ame ka puuwai eleeie, a kona poe makaatetana hoi e uluaoa ana me na manao kipi. e holo kiki ana loko o ke kaua mc ke kahalua ole. Olelo ka wānāna. "e hele aku lā me ka huhu nui;" a wahi a ka mea kakau moolelo i olelo al, "hele lakou i ke kaua akaua me he kepalo la." Hele mai o Pelekane ame Palanl e -kokUa iaia; aka, hele oia elike me ka mea i hoakakaia a loaa iala he iaau lanakila nui maaiua o ia hiki ana mai o keia mau' aupuni e kokua iaia/ Pauku 45. A e iho oia i ka, halelewa o kona halealii 1waena o na kal a me ka mauna hoano; aka, e hiki' aku* no oia i kona hope, aōhe mea nana ia e kokua mai, Ua, neepapa mai la ka kakou kula ana i ka v mokuna 11'o Daniela ma kona mau anuu like ole, a ua ike kakou 1 ka hookoia o kona mau wana.na apau. Ua palapalaia ia mau mea apau iloko o ka moolelo o ka honua nei ' a koe keia pauku hope. Ua ho- i okoia na mea o ka pauku ma- f mua i ka wa a kakou e hiki ai j ke haomanao i kona moolelo, 'a I 0 keia pauku hoi, ke lawe loa nei j ia ia kakou a hala mao aku o | kp kakou mau la a i keia mua aku hol; no k:a mea, aole he au« punl a mana hoi nana i hooko ka wanana o kela pauku. Aka e hookoia ana ia; a e hookoia ana ia e ka mana nona na olelo i hookoia ai' mai ka j pauku 40 ahiki i keia pauku 45. ; Isa ua poiolei na hoakaka o ! na pauku malnua ae, alaila, e I ike ana kakou'ma keia mua ko- | ke iho na Tuleke no e hooko ana i 1 na olelo o kela p&uku. He hiki loa ke hoomaopopoia ka hiki io o keia mea ke hikl mai kā ma- ;> nawa. O Palekekine; iloko hni ona ''ka mauna hoano", ka ma- ) una hoi e ku nei o lerusalema, j "mawaena kai," ke Kii 1 Make ame kft Kai he apana ia o Tuleke; a ina e | hookeia mai o Tuleke mai Eu- i ropa mai, ua hiki loa iaia ke nee i kekahi wahi iloko o kona mau kuleana ponoi iho e kukulu ai i kon'a kulanakuhale poo no |, ka manawa ma ke kuikawa pa- ;; ha elike me ke kulana o ka nee j: ana a ke au q ka manawa ia [: wa, a maīaila hoi e kukulu ai-h "i kona halealii." Aka aole e hi- [ 3

ifi iaia ke hele aku mao ak« o ' kona mau palena, O ke kiko ano nui loa iloko o na palena o Tuleke Uolko o Asia f oia no o lerusal«mn. r hoomaopopo p« i keia "e hiki aku no oia i kona hope, aohe mea nana e kokua mai." Ke nana iho nia keia mau o- : ielo, ua loaa ke kokua iaia ma- j mua. HeaM na mea i ikeia" - I. ke kaua mo Palanl i ka 1798— j 1801, ua kokua o Pelekane ame ® Lukia iaia. I ke kaua mawaena ! o Tulēke anie Alkupīkn ! K.i ' ahiki } ka IS4O, un kokua o rviekaoe, Lukla, Aukulia. ame Pe- {:

L Tesia'ifl ī ke k'aua £rimean i ka 1853 - 1856, kokua o Pelekane, Paifc.nl ame Sardlnla ' ia. Tuleke. I ke kaua hope mai nei, ua ake"fike'3 na aupuni o Ēuropa i ka holomua o Lukiā e ku-e ana ia Tu3eke, Tna aole keia mau kokua i loaa ia Tuleke iloko o keia mau manawa I hala, ina aole c hiki iaa e paa I kona kulana aupuni, He mea no hoi I ike maka la mai ka hiolo a hauie ana o ka mana o ke aupuni Tuleke i ka 1840, i paa wale no oia i na aupunl nui o Europa. Ina aole ka lakou mau kakoo ana ina aole e hiki iaia ke ku nona iho; ā i ka wa e īaweia aku ai ia kakoo, e '1.116 no auanei oia i ole, Pela i oīelo al ka wanana e hiki mai ana oia 5 kona , hope, aohe' mea nana ia e kokuā mai; a e hiki ia kakou ke . ike i ke kumu ona e hifet mai a! 1 kona hopena, mamuli no ia o ka mea ole nana e kokua ialaelike iiie ia e loaa nei iaia ke kokua ia e na āupuni o Eu- ' ropa. . Mai na la mai o Pe.ter ka Nui ka makemake ana o Lukia e kipaku ia Tuleke mīai ka lepo āku 0 Europa. I ka lilo ana o ua ke- ' ikialil nei I emepera no Lukia 1 ka 1688, i ka umi-kumamaono p kona mau makahiki, hoomau aku oia i ka noho mana ana. me ka holomua no kanakolu-ku-mamaono makahiki, ahikī I 'ka 1725, a waiho iho la i koha hope i kana palapala hooiīina hope loa/me kekahi mau olelo kauoha ano nul loa e hoomanolā āi ahiki i ke ko ana a oia ka mea i hoopaaia ma ka manao eiwa o ua palāpala hooilina nei penei: - "E hana i na mea apau e hiki ai ke lilo 'mai o Constantinople ame ka Indies 'tno ka mea o ka mea e rula ana ia māu wahl oia ka rula oiaio o ka honua holookoa, e kaua mau' aku ia Tuleke ame Peresia; e kukulu i mau papu ma ke Kai Eleele e hooikaika māu e pio o Peresla; e hiki ma ke Kaikuono Peresia; a e-'hoaia hou ina -he mea hiki, ma ke ala o Suria ; i ka oihana kalepa kahiko; a e oni ahiki i ka Indies, ke kahua kalepa nul 0 ka honua'nei. Ke hiki ilaila, ua hiki ia kakou ke pono me ka nana ole i ke gula o' Pelekane," O ha inea ma&pe ae mU hoikē. mai nei lakou i ka hoao īKaiKa ana o ija Lukini e hooko 1 na manao o kela hooilma:— "I ka 1698, 1110 mai la ke Kai o Azov ia Lukia mai na Tuleke mai, a mau ia ia lakou, Ma ke kaua no i lilo 5 ai keia kāi. I kekahi kaua mai, lilo o Crimea i na Lukini. I ka 1812, mā ke kuikahi o Bucharest, lilo o Moldai via ame na apana o jme,kona mau apala, piku ame | cherries. Ia Nicholas mai, loaaka holo lānakila o kona aumoku | kalepa ma ke Kai Eleele, ke t)ar- | denais, ka Muliwāi Danuhe, a no ikona anunu, kauaia ke kaua Criinean a hemo hou o Moldavia mai kona lima aku, a pau pu kona kuleana e holo ai kona mau moku kalepa ma ka Muliwai Danube a kaupalenaia. hoi ma ke Kai Ēleele. He puupuu ikaika keia i ku'iia ia Lukia, aole nae ia he mea e pio ai o ka iini e hoopalāhalaha aku iloko ona, aole no hoi ia he mea e hoike mai ana i ke kulana oni paa o ke kulana o Tuleke, oiai iaia no i hoi. hou aku ai keia mau pono mai ia Lukia aku, Noho hoomanawanui iho la no o Lukini me ka hiamoe ole 'nae, e kali ana a e makaala ana o ka loaa he wa kup<mo nona i e uhau ai, a i ka 1870. oiai na aupuni c nanea ana i ke kaua mav, aeiia o Palani ame Peresia, kukaia niai la oia i na aupuni, aole o.a c noho ana malalo ō ka aehke o ka 1856, nana i kaupālena ī kona hoohana ana i ke Kal Eleeiē." Ua maopopo pono Ja Napōlidna ko Lukia mau makemake, ame ke ano o kana mau hoonee hana ana. Oiai oia e noho pāāhao ana ma St. Helena, ma ke-* kahi kukai olelo ana me kona kiaaina : o Hudson Lowe, p«ana mai la oia i keia mau olelo:-

"Iloko o na makahiki pokele ! mai keia la aku, e lilo ana ia ! Lukia o Consiantinopk\ apana o Tuleke ame Heiene ho- j loekoa. Ke olelo nei an 1 keia ■ me ka maopopo loa me he mea j ua lilo mua lakou ia Lukla O j na hoomallmali ame na maa- j lea apau a Alekanekero i hana j ai maluna o'u he mau hana wale ] no la e ko ai keia hopena. Aole ] ;ui ī makmnake e haawl ia, no ka ! nuM. u«i ike au he mea ia e pau < ni k.iuliko ma Furopa. I ka i Ulo ai o Cemstant inople, e ī Jjau lom ana ka olhana, kalepa i

o ke Kazi Nui ia Lukia, a e pili ana kona ikaika ma ka moana, a ke Akua no kai ike i ka hopena e hiki mai ana. O ka manao o kou komo ana i loko o ke kula i ana i keia mea, ma ka hoao ana e kuikahi hou o Lukia me Tuleke he hoi au i manao ai e aku i kona puka ana ma kahi kina AOLE I PAU I