Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 10, 4 July 1929 — NA HOME HAWAII MA KALANIANAOLE SETTLEMENT, MOLOKAI [ARTICLE]

NA HOME HAWAII MA KALANIANAOLE SETTLEMENT, MOLOKAI

j (Hoomauia) j Mr. keia Tav/n Lot o Molok-ii' j a'u r )ke nei. he r,ui v>Y> >>a j J kunm hoemi mai a liwkuh''.i j lvu i ka manko o n& po<: r,jv,>i | j i hoi mai maluna o keia ahia j j hoopulauuia o Kalanianaole So - j j nei- no ka holoin.ie', ! "liiee loa ana paha keii :rr ! I. r,-oia ana o ka lahu' r> k? j raela mal Aīkūpika mai a i ka ! no r? pilikia he nui ma ke *1? j Oka mea no nae «ana e (pakele ia lakott, o ke Akua no !kn -Makua. Malia pela no hoi Ikeia ninau ia kakou. O ka ahaJ olHo o kakou nei ka maku'». <i j keia n!nau. Aka, aole no e hiki | Ja!'j ko )Kp !na aole he mea uuv, j a kphea ma ke ala no kels ni--1 nau. i OMo ae ke anoain-» a ke Ipapa komisina—e.nui 3oa aku lana ka poe-pilikia ma keia mua j iho o na Home Hawaii ma Knilanianaole Sefctlement nei | ? Aole no e kala la mea a ke | kom!slna i lke ai, a me ka ahai olelo pu no, no ia mea he., pili- ] kia e loaa ana i keīa poe. Aole; |ia mea kuahaua hou ae, Oka | i mea pono a maikai, e imL i ke j 1 ola, ka holomua no ka poe apau ; j i hele mai a noho maanei. No ka | imea. no ke aupunl no na mea i j apau ame ke koena o m mea a- i | pau. Ina no ka holomua ole, a ī |no ka holomua, Aole e aoao | ;roho; aka, o ka aoao pono, oia ' .10 ka aoao o ka poe i hele mal: a nolio maanei malalo o keia j ninau, no ka hiki a hikl ole paha j ia lakou ke -ola kupono a hoio- j no hoi. Aole no hoi lakou j i lawe i ka ?1,000 a 3,000 dala no j lakou 'iho, aka, na lawe ia mal j no a 'hoohanaia aku no no kz. [ pono o ka aina o ke aupuni -ao- i le hoi he hookahi dala i wale ia ae, a ai wale ia. O ka j | papa komisina ame ke anaaina j !a ka papa komisina o lakou ka I i ai dala, o keia poe, aole, Nolaila, mai kuhlhewa maj na apau, ua lu wale mai ke aupum i ke dala o 1 a 3 kaukani i mef. ai wale no na keia poe, aole. He nui nae ka poe i kuhihewo no keia mea. £ "4 <•*, - .; i 'e. i.'. .* v. - '' ■ tfui- ka nani ame ka maikal o j keia aina, palahalaha a nken < maikai kona \raiho aua, U? ano mt na a,ina Lt.s o K,<uu,. i pa]i 1 A o na keiki o "na pali po i ka ohu" o Kahakuloa o Ma+ ui kai hiki mua ilaila, a e noho j naueu aaa ir.a hale-pea, a j t uuna uaa i iw. ilu.nl o keia kuia, & hanu pu iu> hoi ,i ku ea huiliui o ia uka ka oluolu. He ama lepo keia tcula'e uluia ana ena nuuu i iaahaa; aole no aoi he inau kumu iaau Ha\vai|i ,maluna ō keia aina p Hoolehua, , a īiona lioi na eka hef 3500. |0 i PiU pu mai ana hoi o Palaau, iiona na eka he 11,400. Ua like i me 14,800 eka ka nui o keia mau :aiaa..e. Imawiia nei no ka ninau hoopuiapula o keia mau la e nee nei. Maiioko aku o keia mau 'eka. e haawiia nei he 40 eka i ioaa i k"a mea noi aina hookahi. ■ He aina makani no hoi keia, e pa mau ana 1 ke ao'ame ka po. Be ama halīai hTslohoioiia ia hol keia ibipi) e ke Alii Kapuaiwa; a maluna no hoi , o keia mau kula i kanu ko iho" ai ka Hui A~ merican Sugar i kii A. D. 1887 a 1888. Ika pii ana ae o ka wai e paumaia ana. ua pi! pu ae 3t J ka waikai $ kuakea aku la ilu-

»■. - r.a na >oi:a - kanuia i ke ko, a o ke kumu hoi Ja o ka pau o īa hanjf'<n> ko ana 5a ni.n la a ia hyi; aka, ua ia mai no nae ka manam hooHmalima ma ka h?nai hōlohoīona in ana no eia hut, a I le|;j)a« nna. ua lilo no la i home"%p na līawai! i kein la e ikeia nē|[~ Aole no keia- u;i, he < nmloo ka hapan\lf" o ka manawa a. puni ka ma&ilki, a no ia maloo,' i;a no ka ulu pono o na meak_anu. j " Aka. i ka wa e piai ai o na maMn?. "huihul, ol& wa'e no ka wa pona rto ke 1 na wahi lau uala, pu; a hoi mai no naiE&hina la, alaila pau no i ka -ī|iStoo. Aole wai e manao aku ai g lioopulu i mau aku ka ulu ana c|;na meakanu. Aole no he ponō kanu wale Jte ano o ke kanu an'a g na meakapu apau malun|yO k<?la aina; aka, e kanu ae i manawa kupono. he mea hoiJ la nau e makaala, loa ai. He Wk<t ole ka maleanu o Salamauja me ko uka o Hōoffhua ame laau. ~ : O ka halakahikf ka ifcea kanu kupono loa no ke Itanu ana mahinā o keia aina o Hoolehua ame Palaau. no ka' mea, he īaau l.hiki ia ke ulu lk£ ea huihui, a « ma kahi kiekie h6i me ka haawi [ ole ia aku i ka wāi. 1: He mau aina "pomaikal nui 1 tfeia ma keia mua aku, a ka poe ji loaa ia lakou na eka he 40; 1 aka, he nui xro ka hookuemiia jo ka manao o kekahl poe i hoi ] ae a noho maluna o ia mau kuj la palahalaha nani; a haalele 1 no kekahi poe ia nani; no ka mea, ua hiki ole iho la ke hoo--manavt*antīī - Heuui no ka" poe" 'e noho nei no me ka. manaolana, e nana mau aku ana no i ko mua nee ana. 'O ka ninau ano nui lloko 'o ka poe e noho ana mahma o keia mau Home waii mauka o kela mau aina, .} ota no ka ninau i loaa like i kela j poe makal o Kalamaula, oia hoi, pehea Ia e loaa ai ka holomua 0 ka noho ana maluna o keia mau aina hoopulapula? Oiai ke nee aku nei ka manawa e piha ai o ka 5 makahiki hoao. Mamua o ka noho ana mal o keiā mau Hawaii—ua hikl a%la Kanu Halakahiki o ka I hoouluia o lee fcanu hallakahiki e kela hui, ua ikeia aku t la ka holopono o ia "hana malu- | na o na kaukani eka a ka hala{kahiki e ulu ana; Oiai kela hui |e nee la oiai no hoi na ipoe imi pomaikaī e kaahele ana ! mai ka poe nunui ā 'ka poe hilii, | aia ko lakou maka (noonooVho- ' omr-kale]:o iluna o k&la mau ku- ' 1 la - Hoolehua ame Palaau kahi 1 oni ai, he oni ana nae e ike ole ia āku ai e ka maka o ka lehulehu. A hala nae he mau makahiki o ka noho hoomanawanui ana o kela po_<? ,o na Home Hawaii, alaila, maalo ana o Chas. Chi!lingsworth a hoaleale aē la oia i ka "wai e lana malie ana" <na home Hawaii) a ka papa komisina e nee ana me ka pupu (kaumaha). Na keia Chas Chillingsworth i hopnioni ae i kela poe Home Hawaii ma Hoolehua e hoolimalima ae lakou 1 kekahi mau eka q ko lakou mau eka he 40 i ka Hui Litaby no kekahi hoolimalima k\jpono no kekahi manawa. Ust hāawi -aku la kekahi poe» o ka hapanui no o lakou f me ka nui no_hoi o na walaftiU —olelo e 'poho ana, a e niho a kulolo ana kela poe—eia ; nae. ke ikeia aku nei he'ola ilo- "* lakeu. Lulakahiki nei keia poe i ae; e haawi i ,ko lakou ama ī kekahi, mau mai ka 40 eka k$ hooinaka' ana a i ka pau loa ani o 40 eka" i ke kanuia i ka hala&ahiki, Aole no j na« i loaa ī k«ia poe ka pomaikai.i keia la, o ke aupuni no ka mea i Ike pono 1 Jtona poihaikai, no ka mea, ua 'hanaia ka aina me ka hoomauaumnui, i ka pololi ame ka nel6 no hoi ma na ano apau. NoluiM| he mea pono u maikai anel i Ba mana nui! ahaolelo ame ka komisuia.' ke kanaiua ana, u hoopau 1 manaivii wale i k:x poe noi. j ka aua wale i m moa e pono ' ai a « holomua 'iU—-O ka'u e o- ! ielo nei. e i ka hoohaiki | [ana x ,ka marfawa,' l 10 m;\kahikij | ka pololei a i 5 kaukani elala r\a ' ! ka inoa noi. Aolf »o }akou o kail t jana,i ka 10 aka : e; jaw:wi ana no ia 5' 'kaukami manma <i"fa a:Vu maj o koia o ' i ;v.ak/. • 1 hiki < j ! Eia ko r.e. ka paana o ; k.\ poe o na Ei.\ pu KO |K\. C Y C kaiiu ao o ka aina afi* Hor.c o Hoolehua kar,u - ]:

ihiki mei al. maluna o na'kau» skatii eka o ke Ahupuaa q i iwa e paa ia nei e Geo. jP. I q Molōkai nei. Ulu lia mau Jcula o Hoolehua iNaiwa i kēia mau la e I e hoike mai ana no hoi I ntrs§." ! lehelena holomua o ka | o na Home Hawail ma kela inua aku. ' 1 O keia hui e P. C. kanu.ha]a nae, ua hoolako ae la jio lākou. i maha kukui uwila no lakou,' n<T ko iakou mau hale. He maemae hoi kau» ke nana aku. Aole b-,pi 1 pela na Home Hawaii a ka pāpa komisina, aia no i hope loa kalil pupu mai ai, a loaa koke olē"k§ia tromaikai holomua ia lakou, Ō ke kumu no īoa o na halfi, nolaila, ua kan&lua ka poe kukulu la hana hoo&oiomua, no ke ano nul loa o na hōolilo, no ke kukulu ana. Ina he akoakoa kela, kulanakalihale' i kahi hookāhi, ina no ua īoaa ■koke.no ia mea ia lakou. He nui na poe Hawaii i ike la hana e noho nei iloko o Settlement ma Hoolehua a xna Kalamaula. Napoe-ilmahana iJke. he nui Joa ia poe ma keia Settlement, Na poe ike kanu meakanu he nui loa. maaiiei. Na poe hana i na huaai iloko 'o na kini a omole hana' kele a (prē- j serving) o na huaai like ole, eia ia poe Hawaii iloko'nei o keia aina o Molokai nei. _ -AOLE I PAU -