Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 11, 11 July 1929 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA HO WILANAKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA HO WILANAKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

Wilirraiks/' I keia mau olelo a Wilamaiki, kau iho la ke anoano maluna o lakou la apau, a hiki o3e ke olelo maS i kekah? huaololo 110 ke~ kahi manawa. No ko lascoa hoopuka ole mai i kekahi olelo, o na le<sft e kali ana laua ō ko ka makuakane o ka "home hoopuka a€ 1 kekahl m&u huaolelō i pane no ka Wilamaiki mau huaolelo hope, no ka iftea noha 5a roau olelo apau, a. o k& makuakane hoi o ka home, ua ano kunahihi aku la oia 1 keia mau oielo hope a Wilimaikl, no ka mea, akahl no a waihola aku kekahi k'i elike m : e S:eia Jmua ona, aole mal kinohi mai; aole no hoi i ulu iki ae kekahi manao noko ona ellke (c Jfcsla" : 'lk6ho. paloka a Wllamalkī imua ofra.' Ūa ike bo ola he makemake maia ke Akua e han«t 1 lta mea e pono ai ke kanaka me ka nana ole ir.a ia he kanaka pono a kanaka hc=wa paha; a ua maopopo pu no -hoi lala he. lini mau ko Satana e hnkl i ke kanaka ilalo. Noīaila ' s • nālu ana oia iloko iho ona i kana mau huaolelo kupono e olelo mai. I iho la oia iloko ona. heaha no la hoi kona mea i hoomaka ai e puhi i keia mea o ka paka. Aole no oia i makemake e puhi i ka paka, aka, no kona ike aku no hoi i kona makuakane e puhi ana i ka paka s nolaila, hoao oia e puhi malu i ka paka. He huhu no kona makuakane iaia i ke puhi paka, a -ua papaia oia aole e puhi I ka paka, no ka mea wahi a kona - makuakane, he mea ino paka no kāmalil, aka, manao no oia iloko iho ona, ina paha he mea luo 1 paka iio kamaīii alal!a r he mea lao pu no ia no kanaka makua, a i mea e maopopo ai " o ka olelo a kona makuftkane : hoao mau iho ia oi& * pubi paka malu 1 keia ame feela manawa ana i manao.ai aole ola e ikeia mai ana e kona makuakane. a i kekahi la. hootaolo iho la oia ua poloiei kona makuakane he ino ka paka no paka no kamalii a hooholo pu iho la ola. e hoopau i ke puhi a--1 na I ka paka, eia nae ka mea apiki, hiki ole iho la iaia ke haalele i ke puhi ana i ka paka. Me h« mea la ē ku-a-ma'i maoli ana oia ina aole komo ka paka i loko 0 kona waha. Pinepine kona ho«0 ana e haalele i ke puhi ana kā eia nae aole hiki, Pekona ulu aha me ka paka iloko o kona waha ahiki i ka pau loa ana o ka pli ana ae o ka manao kapae i' ka pāka mai 'iaia akn, a i keia wa, o ka paka i ke ao a o ka paka i ka po; o ka paka 1 na wa apau, He hiki iaiā v» Jjc#>poina wahine ame na keiki liiiii a laua, i kekahi mau he lehūlehu, aka, aole loa e hīki iaia ke hoopoina 1 k& paka. Ike iho la oia i keia manawa, ua hewa loa oia i ka hoomaamaa Uilii ana e puhi i ka psaka j kona wa opio, a i iho la oia iloko- oha. no keaha no la hoi kūu makuakane i puhi ai 1 ka pfeka. Kupanaha no ipaha, a'o mai oia īa'u he ino ka paka, eia nae pahi no ola, a i wahi kumu pal'e ma kona aoao, olelo "mai la oia he mea ino ka paka no liamain/ aka Ike n?! au, he mea ino no no na kanaka .o k» bi loa akv. hoi, no M& poe e hele ana i ka pule, a oia no hoi kekahi mea, kupanaha, he hele pule no ko'u makuakane, eia nae, pehea' la 01a.4 ike ole ai i keia pauku i heluheluia mal nei imua o'u, Olelo pu Iho la oi& lloko ona, ina no paha hoi i heluhelu nmi kuu makuakane i keia pauku baibala ia'u ma kahi o kana olelo mai la'u i kona manao iho, ina paha penei aole no hoi au e hoomaamaa i ke puhi paka, a laa ln ka pilikia, Ke makemake nei au e heluheīu mau 1 ka Baibala, a ela hoi keia piiikia ke ku aku ko'u aoao, Auwe heaha la ka\t mea pono e hana ai. Olelo mai nei o Wilamaiki, he koho balokA keie a o ka'u haioka ka haioka e lanakila al o kekahi aoao. Ina wau e koho me Satana, ua īike no la me ko'u kokua aīia tava e hookau mau iho 1 keia haa»e maiuna o\v a ina hoi e koho me ke Akua. a ua like ho'. \a me ko"u koh>- e koluia mal ke Akua « h<vka:nva lei* aleu keia hawe a- *

ku ou. He makemake ko'u e kōho we ke Akua, aka, pehea la « hiki ai iaia ke kokua mai ifi'u 110 ka mea, aole o'u ike maka aku iala « h)kl ai„ia maua kuka maluna o keia mea. Malia paha o Wilamaiki, ka mea ' |ike i ke alahele pololei, e hiki ?i i ia'u ke koho pu me ke Akua a a kokua mai ke Akua ia'u. | No ka puka leo ole mai keia poe mai, ano kaumaha iho 3a kc Wilamaiki manao, a pane mai la oia, "No keaha hoi oukou f noho ekemu ole mai nei? Ua pono ole paha keia niau oleīo hope aku nei a'u. Ina pe'a e oluolii 'oukou. e kala mai ia'u a e hoilioi hou mai au ia mau oleie "a'u." . mai ia ka makua'.kaajc'o%a home: '.'Aole i hev,s kau mau olelo. Ke ike nei au me ka hoohewahewa ole, ua pololei maoli kau mau olelo, a ua pololei pu me ka olelo o ka Baibaia aka, he maopopo ole Ica olele kupono e olelo aku ai ke kumu 0 ko!u noho malie, He mea maopopo loa i keia wa ano, ua paa aii aohe wahi e om ae aji. Aole huaolelo ā mau huaolelo e hiki ia'u ke hoopuka aku mai ko'u waha e loaa ai ka'u kumu pale af> keia puhipaka o'u, Hookahl wale no a'u mea kaumaha, oia ke a'o ole.aiia mai o kuu makuakane ia'a i keia mau olelo au i heluhelu mai nei mai ka Baibaia mai, a pela hoi kela kohe haioka au i hoike mai nei. Aole au i manao mua e ke koho baioka nei makou, oia hoi o ke Akua o Satana ame a'u pu no hoi no ko'u poqo me ke ku-e i ko'u pono & eia ka au ke koho pu nei use Satana e ku e ar>a i ko'u pono i na la apau a'u e puhi.nei 1 ka paka. -I kana kane. "E haomaixaw¥tnui jnai oe e ;n,„ma la'u, a malia no hoi o henio keia mea mai ia'u aku, no ka mea, i ko'u lohe ana i koi nei heiuhelu ana mai nei mai ka Baibala mai, ua hilahiia loa ia iho la au, no ka Aneai me he mea 3a o ke Akua maoli no ke kamaUio mai ana ia'u- Ke makau nei au. ua hewa ko'u hoao e heluhelu i ka Baibala, no ka mea, aole oia he aikane me ka'u mea i makemake: nui gi oia hoi ka paka, Ua hiki ia'u ke hoomanawanui i ka pololi a ai a me ka make i ka wai, aka, o ka ono i ka paka, auwe, aoie hiki ia'u ke hoomanawanui. Me he mea' la e okiia ae ana ka puu ke hiki ka ono a ka paka. Ke ano inoino koke mai la no ko'u noohoo, ' aole no ka paka. aka.'no ka Baibala; no ka mea, ina aole keia pauku i heluhehiia iho nei. ina aole e ino ko'u noonoo. Owai ana ia ke ianakila. O ka paka paha a i ole o ka Baibala paha?" Olelo mai la o Wilamaiki. "He koho baloka kena. Oia hoi, ekolu oukou e koho haloka ana. O ke Akua. o Satana ame oe. He mea māopopo, e koho ana 'o Satana ma ka aoao e hoomau aku oe i ke puhi paka ana, a o ke Akua, e koho ana oia ma ka aoao e hoopau oe i ke puhi paka ana. Ma ka laua koho ana. e pa'i a pa'i ana, a o kau paloka ka pa.ioka wK'ekahi o kau paloka no hoi ka e pio ai kekahi aoao Noiaila. aia no ka lanakila o keia mau aoao ia oe. Ina oe e kpho me ke Akua, alaila e.pau ana kou puHi paka ana: aka. ina oe e koho me Satana, alaila e lanakila ana no o Satana Ē hoomanao oe. o ke Akua, he makemake mau ana oia e koho 'ma ka psno al oe, a o Satana hoi. ne makemake mau oia e koho ma ka aoao t poino ai oe, Nau e koho no kou pono a no"kmi poino." N Akahi au a ike i'o i ka hewa o ke puhipakA o na makua a ia wa hookahi papa aku la i na keiki aole e puhi paka. Pehea la e hiki ai ia makou na makua ke papa i ka makou poe keikl aoie e hana i ka mea t\o a nmkou e hana ana. Aole no paha e nele ka hoohuoi o'na keiki i ka ike mai ia makou e hana ana i ka mea a makou e paj>a t% Jakou e hana F hoao ana au e hoopau i ko'u puhi paka ana. eia nae he paakiki loa ana p ū i k 1 k:' pafcß msi ] a e heīvo ai koi? fi > L a a^u

.1 ■ Vi'arra.K: \ t - i KOU i»v&iKa s" |oki aku i leeia mea mai ia oe . ±. i f-.<n w wia oe e hoi ae ilnko '? ?v€ A>-u.3.■. 3. liOni-l ĪTI& *CH iKeIIKH i&i& e kokua m&i ia oe, a e haawi mai ia oe i ka ikalka e hookaawale aku i koia mea mai 5a oe aku a'aUa, e hikl i'o 'no ke | kaawaie aV ka paka uiai ia oe ] aku." "Peh-:r-. r.uar.e: au e hoi ai i}l6ko o ke Akua eīike me kau i 4 oleioi liīāl" la?" i ninau aku ai" ka maka? o kr- honie" ia Wilaj niaiki. ' ■ i Olelo aku la o Wilamaiki: "A"- ' ole ia he mea paakiki ke make- ! niake oe e hana pela, a penei; | 1 haalele ae i ha niea kekee | npffu a e hoJ ae kou noonoo ma- ! luna o ke Akaa. a e heluhelu ! mau ! kana olelo, me ka pu]e ! mau ana iaia, a nana no e a'o ] mai ia oe ma o kou lunaike- ' hala la. E hoolohe oe i ka leo la kou lunaikēhala, alaila aole ! loa oe t hele hewa, no ka ■ mea ( e alakai mau ana kou lunaikeIhala ia oe i ka- pono a me ka ! pololei." ! "Ina pela. e kokua mai oe ia J u ima ka heluhelu ma-u ana .me ( a'u 3 ka Baibala a e pule pu oe Ino'u i ke Akua I loaa ia'u keia (lanakiia kamahao.", wahi a ka (makuakane o ka home i pane >mai ai. Ae aku ia o Wilamaiki i i keia noi a ka makuakane o ka ' home. / j A pau ko iakou nanea ana. '' hele aku la ka maleuakane o ka 'home i k?na hana hookahi hora | mahope o ka manawa maa mau. ' a hoi aku la na hoi o Miss Hale | no kona hokeie, a o Wilamaiki i hoi, hoi aku -ia no hoi ia no | kona lumi ē heluhelu ai i kana I mau buke haawiria.r ( la po iho. mahōpe p 'ka aina ahiahi, akoakoa iho la na makua o ka home ame WHamaikī iloko o ka lumi hooWpa e heluhelu Baibala a e hāipule al, O ka maka mua loa keia o ka malamaia ana o kekahi anaina halpule ijloko o keia hale iloko o na maj kahiki he nui. Aole i hele mai j o Miss Hale i kwa po oiai no nae fua hoomaopopoia ia kakahiaka 1 e hele māi ana no oia e halawai ime lakou nei. ! Oke kumu oka hiki ole mai ! o Miss Haie ia po, •mamuli ia o Ika loaa ana i kekahi nawaliIwali ma lee kino. i Ia po iho, loaa Iho la ,ia Wi- ; lamaiki ka mqeiih&nc. a iioko e kana moe, ike aku la oia i ka wahine p ka punawai, a hele mai la ka wahine a olelo mai la ia "Mai kau oe ma ka moku o keia pute. He lohe ke ola a he kuH ka make." Mr. Jonah Kumalae, Lunahooponopono o Ke alakai o Hawaii; Aloha: — liea auwina la o nehinei, hoea mai la he malihini makaikai ia Maui Hikina nei, a mamuli no hoi o ke kamaaina i kona kulana ake nui e ike i na mea apau e pili ana -ia Hawaii aina ame Hawaii Lahui. i kupu ae ai keia manao e hoouna aku i mau w ahi laina no ke Alak£fK \ O Mrs, Sarah B I3eVerill ka malihini, kaikamahine ohai>a <niece) a Danson P. Kellet, kakauolelo o ]ca Papa Hawaii, makuahine no hoi o Ed. DevferilL ; lunanui o ka mahiko o Makaweli ame Percy Deverill o ka| Banako o Hawaii, o Hanalei, ke ! op& hanau , a he nui a lehulehu na ohana e nohofola mai nei, A na kana . kaikamahine (nieee) no me ke kane me Mr. Bums, akena o Maui nei o ke Standard Oil Co., i lawe hookoio mai ahiki i Hana* nei, a wahi ana, he nui maoli ka pakela nani o keia hapa o Maui nei. a na kela hapa I haawi Maui neii kona inoa 1 kapa "Maui no ka oi." He lede o Mrs. Deverill i kuluma i na olelo, ame na moolelo lahui o k-ona mau aoao a elua o Hawai? nei me Pelekane, a pela oia i pane ae ai, i keia mua koke iho no e hoea hou mai' ana oia e hoohala maoll he maii la i ike pono i na pana o keia aina like Ae Kauai, ka huli ae no, huli' iho no, he pana wale no. I kona hoolohe ana a pau no kahi o ke Aliiwahine Kaahumaiiu i hanau ai makai ihō a malalo pono ae o Kauiki, $ me ko> na wahi i hanai kapnkapuia »1, ame Wai-anapanapa, no ka moku o Alau,. puii o Katwi-o-pele: , !; Ho Kuuia, no Hwio-o-kalanl Honomiele Ho manu, sme na Hono t a a vlu O Maui r»ei, Nmau mai Ia kela; Pehw i: lehulohu loa ai na Hono ame tm j Wailua ekolu o Maui nei, a i ka' pane ia ana aku. kaU a hoi l u inai au, wahi aia ia o Mau' "> hol paha ka oi aka o Kaua? ka hest, K. W. K