Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 17, 22 August 1929 — HE MOOLEL O WALOHIA NO NA ONAMI LIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA AINA MEHAMEHA [ARTICLE]

HE MOOLEL O WALOHIA NO NA ONAMI LIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA AINA MEHAMEHA

MOKi'NA rv HE MAU ULIA KUPAIANAHA Hoomau mal la ke kanl ana o fca miklni kelekalapa me he miklni humuhumu la e hoike mal ana ke liltf tiēi na kea apau ma kahi o 1000, 4000, a hiki i ka 5000 kea i ka wa hookahi. Ke maikai la no ka makeke i 4cela maoawa, rae ka ike ole ia ae g kekahl ao omamalu ma ka lewa a me ka nanea ana o na*kanaka ma kahi kudala Aka, he pohu wale no nae kela mamua o ka hikl ana mai o ka tno, a i ka po ana o ia la, aa hoomaopopoia &e la ka poe Sha ame ka poe make ame ka poe eha. Mamua o ke kani ana o ka la Kent mai na wahi mai apau e hoolilo nei l kana mau kea ; a ua maopopo Iho la iaia ua hookoia kona mau manao apau.. Ua hana oia i keia la i kekahi mau hana kupaianāha a he mea hol e oleioia ai kona inoa ma na keena oihana he nui o ka aina s me ka oelo holnoino ana ae o kekahi poe laia no ko lakou poho ana. Aole no nae 1 kanalui iho o Mr. Kent, Ua kamailio oia i keia kumuhana me kona mau hope, i xe koKoke a,na e kani ka hora 4, ua haalele mai la oia i kona keena hana no kona home.

V- MOKUNA V KA MAKAU PIOLOKE MA WALL STREET Ma ka mokuna mua o keia moolelo, malaila kakou I ske iho ai 1 na mēa I hanaia ma keia Po®lU&s*kafJa hoi i puka mai ai pa e oīelo ana ua nalowale eiillona koikol o ke kt>'īanaKaiahaie o'Nu puka mai ma na nupepa, kßk<i]-iaka o la la na mea e pili ana i ke kudāla ma ka hale kueiala kea waiwal o kela ame keia ano ma Wall Sireet, a ua nni no hoi na kamailie e pill ana i ka haha a Mr. Keni ame kōna puka ma ke kudala, a ua noonoo wale ia aia kona puka 1 kela la ma kahi o ehiku hāneri me kanalima kaukani a hiki aku i ka ekolu miliona, & ua nui no hoi ka huhu o kekahi poe iaia no ka hookomo nui ana i kona mau kea a poho lakou ma ka hoemi loa ia ana o kumukuai, a ua olelo ae lakou e hiki mai ana no ka la e minamina ai oia I keia hana ana. " - ■ I kekahi kakahiaka ae hoi, oia hoi ua Poalua nei i oleloia ae nei, «a hoomaka ae la ko •Laka„ na makeke e kuai 'nui me ka 'hoomaopopo ole ae 1 ka emi loa ana o na kea ma Nu lok£. O Kikako ho! ame kekahi mau kula - nakauhale e ae o ke komohana, ua hoohana mai la lakou ma ke kelekalapa i na kaaoha l ko lakou mau akena e kuai nui i na kea, no ka mea, aahe o lakou makau, iha no e poho e loaa ana no ko lākou puka ma na mea ai o kela ame keia ano, I ka hiki ana ae i ka ho?a e weheia ai ka hale kuda2a, ua piha koke ae la na wahi apau i ka poe i makaikai, ka poe hoi e hele mau ana maiaila ina e lohaisr ae an-\ e nui ana ka pihoihojp»rna U i la. I ke kokoke ana-aeo n namana b ka uwakM ka !ior 0 ua hoomaka ae la na boroka he mau kaukani ka heluna e hoo- ; keke ma kahi e kakau mai ana na inoa o na kea maikai no I;a hoopukapuka ana, - I ka hoomaka ana o ke kudala. ua hoomaka nui mai na boroka o Kent ame St,reet & Rogers e hookomo nul i ko lakou mau kea i mea hoi e emi īk? ih«. ai ke kumuku», eia nae aolo la, ua pii ae 4ekunyikuai No ka hapalua hora ka mau a •> ke kulana elike me keia I ke kokoke ae I ka hora 11. lohela aku la kekahi mau lono wehiwehi e hiki mai ana ka iiio, a ua hawanawam ae kekah, '• ma ke kelepona i na mea ; lohe ia ae. I ka puka ana ae o keia lono, aohe i manae;o na kanaka. eia nae, ua hivnnika ;r,,u 'ia k.i makeke e heenv. i ?u::v.uk-.:f Ua hai ia aku keia no;', . ! a makal kiu. īa lakou r : oiuhelu ar.« v • mau nua ua hoea mat I.; kek.-. .

lono ma ke kelekalapa e hoola ana i ka mea i paiia. He mea hiKi *>le. ke i ka wa i loheia ae ai keia lono: Aole pela o Lakana ame Kikako ame kekahi mau kulanakauhale e ae, aole lakou i maopopo i iia mea e hiki mai ana a ua hoomau mai ia no lakou i ke kual nuī ana. I ke kani ana o ka hora 11, ua iho iho la ka ino a pahoia ma Wali Streett. Ia wa 1 lu heieieiia mai ai ma na alanui o ke kulanakauhaie kekahi mau apana pepa lona. lena liilii i pa'iia e kekahi hale kuai pepa mea hou e i ana: ■ "10:45 a. m. Aia la ih?a o Ani drus Carmodv. Palmer J. Morton, R. J. Kent, ame Simon Penee. ma ke keena o Mr. Motton ko lakou ike hope loa ia ama ka hora 4 o nēhinei. Aole i maopopo i na ohana o keia poe aia la lakou ihea i keia wa. aku i ke ano o kā uluaoa i ka Wa i lohe pono ia ae 'ai ua hallōwale na kanaka e hookele nei ji na oihana waiwai o ka mokui aina o Nu loka, a maloko hoi o | ka hale kudala, ua nui ka pioiloke. Ua poho na Waiwai apau,' ! a o ka poe i kuai i ha kea ua I poho lakou, a no la mea ua like Ikekahi poe me k'a pūpule a hoomaka ae la e holo hele ma na alanui me ka papale ole. Ua lilo ae la ke kahua mav/aho o ka hale kudala 1 kahua no ka poe i like me ka poe pupule. a i ka puka aiia mal o na nupepa kuiiiEawa, ua holo aku la ua noe nei a kaili ae la l na nupepa mai na keiki lawe nupepa mai me 'ka haawi ole aku i ka uku. Ia wa lakou i maopopo loa iho .al he oiaio na mea apau i loheia mai ai, a ua laweia mai no hoi k,a lohe ua panl ae hi 'kekahi i mau t)anaKo i ko lakou mau ijpUKa. He mea oiaio, aohe he oiiaio o keia iona, eia nae, "no ka nui o ka pioloke, ua laweia ae la keia mea i mea poiolei. Ua lohe pu ia ae no hoi ua poho na hui nui Carmody, a me Morton, e hookeke nei aia lakou ma kekahi waiii i Inu malu ai na ka hoao ana e hoomalimah i ka poe a lakou i aie ai. Ua mainaoia ae no hoi o Mi\ Kent ka j mea nana i hoolaha ae 1 keia , loiīo, a i mea hi>i e hoihoi hou j ia mai kekahi mau poho. i 1 ke ahiahi ana iho ua puka ; mai ia ma na nupepa ahiahi «a ! moolelo like oie e pili ana i kei la mea hou. Ma kekahi nupepa ; hoi i puka mai la ua hoowale- ! waleia ua poe nei a laweia e huina maiu, kekahi hoi ua peipehiia | a make e ka poe anakia,' keka„ | hi hoi ua pepehi no ia lakou iiio, ia. ma kekahi nupepa hoi aia no i ua poe nei 1 kauhale kahi i hiamoe ai. | ( I ke kani an.i o ka hora 1. ua h&ule ke kop*ī< he 25 anuu. O na kea waiwai īioi i maopopo aohe i komo keia 'poe ona miliona aoie lakoa i hauie i»o 3oa, eia nae, ma ka hauie ana o na kea ua pilikia na mea apau. Ua hoounaia aku ka lohe ma ke kelekaiapa ī Lakana no na mea e pili ana i ka mea hou ma Nu loka, eia nae, aoh€| ta he mea e pakele ae ai ka poē Pe-lek-ine 3 kuai nui~ i na keia ma - i io o na onamiiiona. Mahope koke iho o ke kani ana o ka hdfa 1, ua hiki ae la ma ka makeke na boroka o ka hul Street & Rogers no ke kuai ana i kekahi niau kc-a waiwai, a i ka hora mamua o ka emi lcja*ana o na kea ua 3a ua hooiilo aku lik ia kahi o 300.000 keh a . a boroka hoi o Kent. ma kal kfa i oi Aii mamua o 0 ka hu'na Pk'u onak ' ( i n j 4 n o ko o ka hoia hook { -nki aku i 1 230 000 \ . : i ike ole mamua M.n ka ho», ; - ":i: a hikt 1 l-u I h v kou a hoe k- .nawa, un *" 1 '-oke n-„- \ maka ma ' ;ki>! %a - hoao • i-.ikou mau v*k> n poe mae ho" \ etni ion ih > la kc ku" l i uft kuni. ak;; lukou 1 nt nopaa m« kahi | ' ■ ■ .i 'nHikah i a€ , ] a ia | ■ -1\ & Kos». v jj ea |

Ia "lakoīi e nanea ana I Keia; mau hana, puka mai la kekahil mau nupepa, a maloko olaila i ikeia iho ai kekahl mea hou aia 0 Morton, Carmody, Penee amei Kent i Pilakelepia ma ka. hokele j Lafalete kahi i noho nui ai, a ol . e kamn o ko lakon hele «na i- i <i, e noonpo ana lakou i ke- j kahi kumiihana, no ka hoohui ] ana 1 na hui nunui o ka aina,! a ua hoikeia ae ho hol maloko o kekahi o ua mau nupepa nei ua hui kekahi mea kakau nupepanne Morton, a ua hoole mai oia i , ka hoike ana mai i ka lakou mau kumuhana. a ua minamina loa 1 oia i ka pioloke ana o na kanaka i ko lakou hoao ana e hui malu. i Ika loaa ana mai o keia nu ;hou, ua hoolaula koke ia ae la imaioko p ka hale kueiala a kelekalapaia a puni na wahi 'apau, I ka, wa i loaa aku al keia mea hou i ka poe oloko o ka hale kudala, ua lilo ae la keia 1 mea no na kanaka e hauoli ai, a ia wa koke no i pii koke ae ai ke kumukuai o na kea. Ua nui na kahaka i hoao e kuai i keia manawa, eia nae, no ka wa pokole wale no. I ka loaa ana I ka makeke he umi anuu puka, ua hoomaka mai o Street & Rogers ame na hui o Bokekona ame Kikako e hoolilo i ko lakou mau kea me ka haawi pu ,ana mai i ka lakpu kumukual, a ua nui ka pcte i'kuai i ko lakou mau kea. Ua manaoio loa lakou 1 ka lohe i kelekalapaia mai 'ai mai pilakelepia mai. a he kumu maikai no hoi no ka hele ana o na onamiliona malaila. Ma ka hora 7, ua mau ka pii malie ana o ka makeke me ka hoopilikia ,ia' e -ka: hiii o >street & Bogers, a i ke kani ana o ka hora 2:30 ua pau loa ae la ka makau o na kanaka a hoomaka ae la e kuai me ka hopohopo ole, Ua manaoio iho la lakou e nui ana ko lakou puka> no ka mea ua pi! ae la ke kopaa he ehiku anuu.

la lakou i manao al ua pono na mea apau, ua laweia mai la kekahi lohe a hoolahaia ae Ia ua nalowale honua o John M. Koekwell, ke poo o ka oihana hanako, ame Hiram Haven, ke kanaka poo o ka hui hoopukapuka kopaa, loaa pu mai no hōi ka lohe mai Pilakelepia mai he j iioopunipuni kela olelo aia ilai--1 la ma ka hokele" Lafelete na oi na miliona he mea hoopunipuni i wale no kela i hanaia »? kekahi imau kanāka I kumu e hoihoi j hou ia mai ai kekahi mau poho o lakou. Ika laulaha ioa ana ae la o keia mea hou ua pioloke hou ae la na kanaka, a ua hoomaopopo ia ae la ua poho kekahi o na hui i hoao e lawelawe i na oihana hoopukapuka kea waiwai, a ua laweia mai ko lakou mau waiwai apāu no ke kukala ana, a ua haule ke kumukuai o ke kopaa he kanaha anuu, a pela no hoi kekahi mau j kea waiwai e ae. Ua hele aku la- kekahi kanaka a ku ma ke J aianui a kau ae la i ka'na pu ipanapana ma kona poo a lawe ae la i ke kiko.

I ka hoomaopopoia ana ae he ipoiolei na mea apaū ! loheia ae ua hoomaka hou mai la ka hui j o Street & Rogers e kokua i ka i makeke. Ua hoomaka hou ae la lakou i e kuai kea mai ka poe mai e makemake mai ana e hoolilo, no ka mea, no elua la, i ka puka ana mai o na nuhou inoīno ua kuai nui lakou, a ma na la maikai hoolilo aku lakōu me ka nui o. ko lakou mau puka, Ua hoomaka hou mai la na borokii o keia hui e kuai nui i na kea kopaa, B &0., St. Paul, Jersey Centwal, Metropolltan, Hao, Kila, a pela aku mai na kanalja mai e make. make ana e kual hoolilo. t ke kani ana o ka pele i'ka hora 3, ka hoailona hoomakaukau no ke pani ana i ka puka o ka hale kukala, e mau ana no ke kuku 0 na kanaka ma kahi o na horoka me ka hoao ikaika ana e hoolilo i ko lakou mau kea, me ke kual hoopoho ana aku no ho! 1 mea e 'lilo ai. Ma ke aumoe o ia po akahi no a pau na hana a ua poe borol;a nei, a pahi hoi n& keena 1 ana & Kogers, Ikeia aku la kekahi poe kanaka ua ano e na heleheleua i ka ua mea o ke pihoihol me ka hoao ikaika ana e 1110 ko lakou mau kea» feme ka noonoo ole ae i na poho e kau mat ana maiuna o lakou. 4

I ka hoomaopopoia iiua o ka puka o ka luii o Sfcarect & Hogers ma keia hana ana o lakou» ua kohoia ae ia aia" ko Ukou waiwaiio i keia wa mft kAin o lsva-kalu»-kuma:nah|i inihona dala, aua hoe^piL®*^ o s ' ol lakou i ka haawi .īna i'na uua o na kanaka na laKou ke d.x!a Ua kual lakou me ka makau ok, aole hol o lakou kanalua f ka Johe ana natowa!e i\a ema miliona i oleioia »ei. Ma kela ua pku na hana o

keia la kaulana ma ka moolelo q Wall Street, MOKUNA VI MAU MEA E POHIHIHI AI KA NOONOO Ina e kaomiia na haneri kolamu I puka ae ma na nupepa kakahiaka o Nu'loka, he oiaio he uuku wale no na wahi mea oiaio e pili ana i na mea i hanaia ae nei. _ „ He, ēono kanaka koikoi o ka aina i hiki aku ko lakou waiwaiia ina i huiia i ka ewalu haneri kaukani miliona dala ; a i ole i ka hookah! biliona elua haneri kanalima miiiona paha, ua nalowale honua lakou, me ka malu lba me he mea īa ua hamama ae ka honua a moni ia lakou. He eha o lakou—-Penee, Kent, llaven ame Morton-~kai hiki ae rna ke kaena o Morton ma ka hora 4 o ka auwlna la Poakahi.

X7a olelo mai ko kakauolelo a Morton, aolē keia poe ona miliona i inalamn i kekAini halawal, no ka mea, uu o.aalele lakou 1 k<? keena me ka tTn manao oia ua haal«?io m&l lakou i ka wa hookuhi, s \m koho wale oia r|«a na paha lakou i j I ka nanata svnt\ akvi o \īa buke knkau leka ya loaa $ku la tia kakau ak;: oU i kek.<sl iek;\ fi olelo ana e halawai |na oia me kekiih.l ]vc Jiooko!eTftUihao m& ka hoi'n ' * ■. f,ka ae. u v>„i kelepona liku ftia i ka poe o oia e hoi aku ftm eWI kona fcma a\mkca i k;\ 3: ~',c Oia «aik ae la mna m<l s a e p:U una no Jrtorton. Aole i pau.