Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 29, 14 November 1929 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA AINA MEHAMEHA [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA AINA MEHAMEHA

MOKUNA XI. UA POHOLO AKU LA ILOKO O KA UPENA.

"Aole i loaa iki he manawa ia'u no ke kamailio pu ana me Mr? Heseka no na mea e pili ana i ke kumuhana a oukou e kamailio nei," wahi a Hamona i pane mai ai me ka pololei, "eia nae he manao ko'u e maikai ana kana mau hoolala ana, a aohe hoi e komo aku ka'u māu olelo ana maluna o ke kanawai." i. I ka manawa L hiki aku ai o Heseka a ike ua pau pono kana mau maiihini i makemake ai, ua kauoha koke aku la oia ia Kapena Wata e hookuu i ka moku a e hoio no waho o ke kaikuono. "Aohe hd maikai o keia la no ke kamaiiio ana no ka hoolala oihana ana," wahi a Mr. Morton, ia lakou e ku ana ma kahi ku mau o ke kapena. "E hoopanee no paha ka kakou kamilio piii oihana ana a pau ka kakou ai ana," wahi a Heseka, "a i ko oukou wa e makaukau ai, e hoikeike aku no wau ia oukou ma na wahi apau o ka "Mano," "He nui ko Kapena Wata mahalo iaia, a pela pu no hoi me a'u." "He moku maikai io no kou," wahi a Mr. Morton, me ko lakou hoi ana aku np hope o ka moku e ai ina mea ai i hopmakaukauia. "Heaha kona mama holo i ka hora?" . i

Ina e makemakeia, e loaa no iaia he 23 miie kai i ka hora, iwahi a Heseka me ka na«R ana aku i ka hoio o ka moku. 'i'Eia' kakou ke holo nei he umi-ku-mamawalu mile kai i ka hiora, a ua olelo aku nei wau ia Kapena Wata aohe o oukou makemake e awiwi, Aohe ona Juli nw'ke holo umi-kumamawalu mile o ka hora. Aole a.nei pela?" "Like pu kana holo ana e like me ka hele ana a ka uwaki," wahi a Mr, Keni. "Maikal no hoi kou poe sela, e Mr. Heseka, Me he mea la, aia lakou malalo o ka hoomalu maikai aha. E hōolauna aku oe ia makou ia "Kapena Wata, ma ka nana iku oia kekahi o na aliimoku kulana maikai loa a'u i ike ai. "Ē hoolauna aku ana wau ia oukou iaia," wahi a Heseka i pane mai ai, "Oia kekahi o na kapena maikal loa a'u i ike ai, a he kanakolu ona makahiki i hana ai me ko makou ohana. He kapena oia no ko'u makuakane no kona mau moku e holo ana no Asia, a ua like ka palapala aina o ka honua nei iaia e like me kou maopopo pono i kou mau pono hale o loko o kou keena. He kanaka oia i maa i ka hooko ana i na kauoha, a e makaala no oia i ka hookoia o ia mau mea. Aohe oia e ninau iki mai ana, a ina no hoi e ninauia aku ana, aohe no oia e pane mai ana. Aole anei oukou i hoomaopopo i kekahi mea ano e iwaena 0 na sela?" "Me he mea la aia iakou malalo o na nila kaua moana o Amenka Huipuia," wahi a Mr. Peiiee 1 pane mai ai. "Ia oukou e nana ana i ka wahi noho o na sela, ua hoao aku wau e pii iluna, ma ku mai kekahi 'o na sela a olelo mai aohe he aeia o kekahi mea e pii iluna o ia wahi aia wale no & leaa aku ke kauoha iaia e hookuu mai. Ua olelo mai oia o ke kauoha ia i loaa aku iaia. He paakiki loa oia." "O na sela apau loa o keia moIku, koe o Kapena Wate, he poe seia kahlko lakou no na mokukaua Amerika ame na mokukaua Pelekane. Aohe o lakou makemake i kekahi ano nohona e ae, aia wale no a kaa malalel o kā hoomalu kaua moana ana. pa maa lakou i keia ano nohoilā. Ma ko i&kou maimo iho. o ko lakou kapena ke kanaka nui hookaiii ma keia honua, a ua ike uiai lakou ia*u ma ko ke kapena oielo ana aku owau ka ona o ka moku. ! • Eia nae, ina e olelo aku o Ka- J peua WaUi e hoopaa ia"u uie ka ] iiao hoopaa hoopaalima e hana jioke no lakou im ka hakaka ok. Ina e oleio akn ko lakou kapena lakou e hoopaliu i ka hale o Enelanl e hana no

lakou me ke kanaiua ole." X ka loh,e ana o Mr. Penee i keia mau olelo a Heseka, ua huli koke ae la oia a nana aku la 1 kahi sela ano koa ma.rlna e lioloholo ana.ma ko lakou wahi e ku kamailio ana. "E Bobe," wahi a Ileseka i kauoha aku ai i ua sela nei, "e hele aku oe e ninau i ke kuene i ka manawa hea ia e makaukau ai na mea ai. Ma ka aku ia Sidane, me he mea la he hiki no iaia ke ai ola i kekahi manu ime ka maopopo ole iaia kana ;mea e ai ana. "Poiolei, ua pololi loa ia wau i keia wa," waiii a Ilamona, I kou wa e hanu ai i na ea huihui 0 ka moana, .na ia mea e hoopii mai i kou oho i ka,ai." .., "Mai noonoo nui oe no ia mea, e Sidane E loaa aku ana ia oe : he nui wale o na ano mea ai ii- i ke ole," wahi a Heseka i pane; mai ai. "Aia maluna nei o ka moku he mau mea ai e lawa ai no kakou no elua mahina holookoa. i ka pau ana o keia olelo ana, ua hoomaka ae la oia e akaaka, a ua nui ke kahaha o keia poe onainiiioiia i ka ike ana aku iaia, 1 ka hele ana aku ma kekahi wahi a hoomaka ae la e hulahula sela, a hoomaka pu ae -ia e himenL la lakou e nana ana i na hana keaka a Heseka ua komo mai, la o Bobe a olelo mai la ua makaukau na mea ai. "Aole wau i maopopo mua he ike oe i ka hulahula sela e like ae la me keia ke ano," wahi a Mr. Rockwell i olelo aku ai me :.ke ano hoowahawaha i ka Heseka mau hana, a ia manawa hookani no hoi ua komo mai ka manao hoakaaka. "Ee ano opulepule wau i kekahi manawa," wahi a Heaeka ua ke ano papa aku iaia aole e kamaiho e like ae la me keia, eia nae ua akaaka mai la o Heseka. I keia manawa ua hoomaka loa iho la e poeleele i ke komo ana aku e ua poe neī iloko o ka lumiaina o ka moku! He maikai na mea ai apau i waihoia mal a aohe mea e hoowahawaha ai. I ka pau ana o ka lakou ai ana, ua hoomaka iho la lakou e puhi kika mahope o ka pau ana o ka lakou inu kope ana. Ua nana ae la o Mr. Morton i kana suwaki. - "Hapalua hora ewalu keia," wahi ana i hooho ae ai me ke ano kahaha, "E pono oe e hoao e hiki aku kakou i kula mamua o ka hora umi- kumam&iahi." me ka nana ana aku ia Heseka. "E loaa no ia kakou ka manawa e kamailio ai i.ka kakou kumuhana mamua o ko kakou ku ana aku i kula mahope o ka pau ana o .keia huakai holoholo i makemake nui ia."

"Aia ka ihu o ka moku no Sepania i keia inanawa," walii a Hescka i pane mai ai me ka akaaka ana ae me ke ano pihoihoi,

"E pono wau e hiki aku i kauhaie mamua o ka hora umi-ku-mamakahi o keia po," wahi a Penee. "Ina aole wau e Mki ana i ko'u wahi i keia po, e nui loa ana ke pihoihoi o ko'u ohana."

"Ua hala ipa keia mahope o ka manawa a'u e makemake ai e kaawale mai," walii a Carmody.

"A o ka mea pono wale no e haawi aku oe i ke kauoha i 23 mile o ka hora o ka holo o ka meku. i liiki koke aku makou I ieauhale."

I keia manawa ua ike ia aku ia o Kapena Wafea e ku kokoke mai ana ma ka puka, a ua ike pono ia akū ia no ka pa pono mai o ka mahlna m&luna ona.

"Aole loa oukou e hoi ana no Jto oukoa mau hohie i keia po» e na keonhimia," wahi a Heseka ;i pane uiai m« ka m@iW & moakaka pono hol "U« hooholo iho nei wau o aoho pu me oukou no kekaUi "iiuuiawa I maopopo ole ka loibi\ ia'u. fi hoohala oukou i k«kahi m&um ao I» hele hooniKu» ana malaio 0| na hooiiio anij ke alakai ana a j k& oukou haaliaa nei, ka aaea jjjgna koia-u:okuahi holo ieak&,4Pkapāiā ia Mano." £L&aK& koin 4\au hana pupule &u e \Viikerr *aiU a Hamv.n& i hoopuohe ue ni me ka leo nul,

a ua nee kokoke mai oia ia Heseka me he mea alā e lalau limai aha pia, a i ka ike ana mai o Kapena Wata i keia mea ua hele mai !a oia a kokoke ma kahi e noho ana o Heseka. O kekahi poe iho hoi, ua piha loa ia lakou me ke kahaha, a aOhe hiki ia lakou ke p'ane mai. ♦ "E hoohuli koke oe i ka ihu o ka moku i keia manaw. aole •ioi he mea pono kou hoe' ulea maikai ana iho ia makou a pela iho la oe e hana mai ai i keia i»au hana pupule, a ua nui iho nei hoi ko makou mahaio i kau mau hana maikai."

"Aole keia hē mau hana pupule," wahi a Heseka i kamailio naai ai me na helehelena haikea, ela nae, me ke kuoo, aole kakou e ike hou ana ia Nu loka no kekahi mau la he lehulehu. Ua hoohoiopaa iho nei wau e nana a e hoomaopopo ina e holopone ana na hana hookele waiwai o ka honua nei ina e hookaawle mai keia mau keonimana mai tca iakou lawelawe oihana aha no kekahi manawa, a ua haawi mai oukou i keia wa kupono no ka hooko ana i ka'u kumuliana i manao nui at

"He mea oiaio e uW mai ana 110 paha kekahi mau mea e hookupiilikii ma! al i Ro oukou noonoo maikal ana, eia nae, ina oukou e' kapae ae ia mau noanoo ana ei pau no keia mms kupillkii, a e' hooliloia keia niau me;\ i mea ole."

IU» pau ioa ae keia poe ike kiiku Ihma a koe hookalii o Mr. Kent. Ma ka nana aku i ka helehelena o keii* poe, he nmiawa maikai loa ia no ke pa'i kli auia. s UJa piī ;\e la ko, Mr. Eoekwea huhu, a ua lAlau'aku la oia 1 kekahi kiaha mu waina me ka aiae hoolilo ta mea. i mea nanii e h&k&ka ai no ke p&le &i\a iaia iho

; "laa keia he mea okio, h€ iu nt keia nou e komo aī iloko o

kekahi pilikia nui," wahi a ua Mr. Eoekwell nei i oielo ae ai me ka lep aui, a no. koiia haalulu, ua pahemo aku la ke kiaha mai kona lima aku a naliaha liiiii maluna o ka papahel^. Ina aole oe i pupule, he hana karaima maopopo keia a ina hoi he manao paani, he | hana hoohaahaa loa keia ia makou. Ina oe i pupule, e pono e kii mai kou mau hoaloha ia oe. "'Ke manae nei wau," wahi a ua RockweU inei i olelo ae ai me ka lioonaahaa ana iho i kona leo, aole t , hoolohe mai ana o Kapena Waia ame kona mau sela 1 kau kau|oha. Ke manao nei wau aole oia e hoopaa mai ana ia makou mt ko makou ae ole." O Mr. Kent hoi, ua ku ae ls ioia iluna a hoomaka ae la e holohoio maloko o ka lumi, me k< puhi anā i kona kika ame h< mea la, i ka nana aku, aohe oi£ i hoomaopopo pono i ke kunn uluku o keia poe. O Mr. Pene< hoi, ua piha loa ia oia i ke kaumalm, "Weliweli maoli keia mau hana." wahi ana i hooho ae ai. I kamailio aku oe iaia, e Mr. Carmodj', e kamailio aku oe i ke kapena." He keonimana o Mr. Cannodj ime ke kulana pihoihoi ok\ aoh< oia i Uke me kekahi Iho o kon; imau hoa. aka, ua huli aku oia s kamailio aku la la Kapena Wat£ ime he mea la e ha&wi kauohs ana oia i kekahi q kona mau lui ua Uana nul o koua keena hana Ua inu mua ae la no nae ia ma>mua o ke kamailīo ana aku u ; Kap<uva Wau, me ke ku ana at iluna a nana pono aku la i k< kapena me ke ano pilioihoi ole O Kapena Wata hoi. ua koux oia i kona aahu piha o ke kulana kapena, a aohe hoi i like kon* aahu me ka nui iho o'keia poe o luna o ka moku Ma Inous P&P*luia t itkeiA an* ke k&h; Uiialina loUii e r,\c-e

mai kona poo mai a hiki auwae, a i ka nana aku i kona ano apau, he uahoa oia a aohe ana mea e kanalua ai ina e ko~ mo ana iloko o kekahi Aole o Mr. Kent i hui mai me keia poe. Ua ku a& la oia Hnna a hele aku la e ku pukaaniani a nana aku la 1 ka , moana ame ke kulana o ka m f>kani e pa mai ana. Q l hoi, ua noho iho la oia j o kekahi iioho e ku | i ke pakaukau. Ma knnp. nana- | ma ua piha loa ia i ka huhiLame |ke kahalia i keia mau & |Hes<3ka. I "E Kapena Wa£a," wahi n JWr. | Carmody i kamailio aku,,|d K> I Kapena Wat& m« ke j|||jp, " aku i kona lima moluna o ty*- . ohiwi. "Ma ka aoao o ( nim&na, ke kauoha aku ia oe, i ke kapena o e hoohuli koke oe i ka hoi no Nu loka. Mahi^ koikoi o keia inea ma fawj. he kapena. Aoie e aku. |ke koīkoi o keia kumuhana _ ' luna o Mr. Heseka. E kull koke i kela .mauawa, oia, makou makemake," *■- | "Poloiei kela! Poloiei I wahi a Mr. Penee i ho<%o f me ka hoao ana aku e i, lima o Kapena Wata. Ua aku la ke kapena a nana Heseka a kaU aku la l wiia mai o ke kauoha, J i ' maopopo no ia oe o kapena o keia moku," % Heseka i pane mai ai. | ' Na Mr. Heseka e haawl.joiai ka\t mau kauoha» a o lea'u iile no o ka hooko aku," wahi a k$ " Kapena i kamaike mai, ai 1 poe." Eia ko k&kou ihu hikina, hikūia ak&u. AŪL» kauoha mai aaa £ ihu» -e hogloU no vau* & tayn oia e haawi kauoh& hv>oioU anau. su>le loa, l aiea, wale ae k 8.0/ . . ..