Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 32, 5 December 1929 — KA HUAKAI KAAPUNI A KE ALIIWAHINE IA OAHU NEI. Kakauia e George Pooloa [ARTICLE]

KA HUAKAI KAAPUNI A KE ALIIWAHINE IA OAHU NEI. Kakauia e George Pooloa

Mr. Jonah Kumalae, Aloha Oe: — E ae mai i knwa i lumi kaawale o kau liiwahlwa o "KE ALAKAI O HAWAīī" no ka manawa. Ke Alii Moiwahine Kaleleonalani hanauia i ka la 2 o lanuari; i ka makahiki 1736, i kona wahi noho Queen, Emma Home iloko o ka hale nui o ka u'i e ku ana iuka o Hanaia-* kamalama. A he mea hauoli i na kahu-hanaī ame kai ohana Alii imua o lee alo o ka u'i o ke Keikimahine Al'u o Hawaii nei.

O ka mea 1 ikeia o kona hanau ana anapu mai. la ka uwila, ku-i ka hekill, e hoomau ana ka pi'o mau o ke anuenue i ka la ame ka po maluna .o kona ha,le, a he mau wai-kalie nui, a e ihoomau ana kekahl ku-a-ua ikaika loa me he mea alu e wawahi iho aha a nahaha o luna o kaupoku o ka hale. Pela i loaa ai keia Ka-ua-kukalahale o Honolulu : e kaulana nei o Oghu nei. Ina ohua mai o ke Alii i loheia mai ai kona hana ana, o ka hele no ia i ka laula o v ka aina a punl o Oahu nei, a holo aku ka lohe i ka hanau ana o ke Alii Kaleleonalani i na pae moku o Hawaii I keia nuhou.

He manawa pokole mahope mai ua hoea aku la na! makaainana o ke alohā Alii iioko o ko lakou puuwai no ka lawe ana mal i na makana hiwaiiiwa o ka u'i a haawi aku ma ka inoa keiktoiahine Alii o Hawaii nei, _i na mākua me ke aloha pumehana o ke oia mau īoa.

He mau Ia nui ia o Honolulu nei mai like ole mai e ike me na makana like ole o ka u'i. O na mea ano nui he mau lei hulu manu 00, moena pawehe o Niihau, he'mau kihei pa'upa'u o' ke au i hala.

Ke Alil Moiwahine Emma Kaleleonalaiii, i ka pii ana ae o kona kino i ka nui o ka u'i maluna ona e like me kekahi opuu pua rose Hawaii i mohala ae o ke kakahiaka e pohala ae ana i ka laula oka aina. Ua hele aku oia i ke kula nui o Kahehuna CRpyal o Mr, ke Poo Itumu nui a o lkr. J}ow ka liope Poo Kumu a mp 9 roau wahlne e a'o anal na haumāna

E hooikaika ana oia e imi nui i ka naauao. a'o ka rhea nui oia ke a'o pu ia ana ona i na olelo maemae o ke Aupuni Lani a he mea e hauoli mau ai iloko o kona puuwai i na wa apau. He holomua kona naauao a he oluolu mau oia me kona mau hoa kula. No ka nui ona Alii ame ke kaulana o na keiki makaainana e hele ana i keia kula/pela i kaulana ai keia inoa Eoyal School. Ma kona moolelo o keia na inoa Keiki Alii Leleiohoku e kau ana maluna o kona Lio keokeo me kona puali koa pu maluna o na lio, ke Alii I). Kalakaua me kona puali koa .helewawae a he hookahakaha o ke kulana kaua me na pu aohe poka o loko. O kekahi keiā oha la nui ma kona moolelo.

O Kahiona kekahi o na koa helewawae kahiko loa e noho mai la ma Laiewai, Oahu, I keia kula panoa waiho wale ana ma Makiki ae nei, a he iji'i no.

O Mr. W. P. Jarret Haalilio ke kolu o na Elele lAhui o Hawaii nei i holo' aku i ka Ahaolelo Amerika Kukapu i pomaikai no Hawaii nei., a eia ke noho mai nei, a e malama ana i na palupalu o na Hawaii ma Lunalilo Home hou, Koko Head, Oahu.

O Mr, Sam Pua, Makai nui o Hilo, Hawaii: Mr, J. M. Kaneakua loio naauao oia o na Hawaii ponoi i ikeia; Mr. Solomon Fuller kumukula no Molokai; Mr. Jonah Kumalae ke Alakai o Hawaii: Mr. Desha 1 ka hale-leta o Hilo, Hawaii, mamua nona keia inoa, Desha I>ane e kaulana nei i Koiuhiu, Alanui Moi; Mr, C. Kekoa he kiko la no na Ihnahiuia o ke Mr. Roma he pena hale, Alanui Kula; Mr Kamoku hana paipuwai Alauui LHiha; Mr. Antone he loio kaulana o ka naauao, naua i kupaie i kela hlhia klpl o ke Aloha aina o Mt. I? W. Wil-

cox a hookuuia oia; a o Ka iaea e. kakau pu nei ia halau i a'o~ia ai, a he aui wale iia haumana mawaho ac p kela, e kala mai no i ka mea kakau ma ia alahele. .

I ka plha ana o ka lūbile, kanalinia makahiki o ke ku ana o keia kula Royal School i keia wiihi, ua haawiia he papauina o ka nui hewahewa malalo mai o kahi kahua palahalaha o na m.ea-ai Hawaii i hoomo'a ia ai, aole palii, O, puna; me ko'u mau lima ponoi no e laliiu ai i na mea-ai maluna o ke pakaukau, he elua pakaukau loihi me ka hale-pe'a o luna iho i kukuluia. Ke Alii. wahine Ema Kaleleo- -

xialani a. me kona poe ohua a nie na poe mawaho ae i komo pu mai i ke kokua ana I keia mau mea-ai, me ko lakou poe kanaka hana. A wahi a na keiki puhi ohe, o keia ka mua loa o ka u'i a lakou i ike ai i ka ono o na mea-ai. O ka hana ia mai o ka moa me ke kai ohelo, a he ono maoli no ke ai aku. Malaila ae ka Bana puhiohe I hooliauoli ai i na poe apau i kipa mai e ai i keia papaaina, oka u l i i ikeia ma kona moolelo. Aloha no.

E huli aku kaua e nana he manawa loihi no ia a'u e hoomanao nei. Hoea aku e malama la ana ka hoike o ke Kulaalii o Kahehuna, i ka pule hope o lulai, 1869. O na haawina heluhelu a kakau kai malam? 'a ma ka halekula nei, a o na i

olelo a me na himeni ua hoo-

paneeia no ia po iho ma ka ha : lepule Lylum e ku nei i ke kihi o ke alanui Nuuanu ame Kukui, O ke kuinu oia no ka hoea ae o ka Moiwahine Ema Kaleleonalani me kana mau malihini hanohano ke Keikialii Duke Endinburgh, a ka Mowahlne Victoria me kona aahu piha a he oluolu kona kulana a me kona ukali, a he mau makanā hiwahiwa mai ia laua aku i na haumana, a ua nui kon& i ka Lahui Hawail iapo^ Kupu ae la ka n6oss6 i ka |MGoiwahine Ema e hele kaapuni i fca mpku o Oahu nei i ka ohua o ke AHi ī' lohell mai ai. » Koie nu ma keia *Wājkai jse. awa citiu i maluna o na papaaina, la na kpiki papa o Kaneōhe ana ma kahi o Hoopii mauka Iho o ka Hale Hookolokolo o Kaneohe. Eia na inoa. Kanehaku, Hakuelo, Kauanehu, Meemano, Naki, Kaoliko, he lunamaka_%inana no Kaneohe nul Kipi ame Hinawale no Heeia, oia a me ka lakou mau wahlne kal hoea ae i keia la nui,

I ka -pau ana, ua hele mai no mua. Aia na poe apau e kūku «na ma na aoao o na alanui a" hoea i Waikane, a mai l'aila aku no Hakipuu kahi o ka palaoa iawalu ono a Kaehu e kaulana nei. Hoea i Kualoa nana i na pana oia w?hi Mauka oia kula ua o-o ka ipu aiwaha, a ua ai nui iho la i na ipu a lawa na poe a pau.

Huli ma kela aoao o na Koolauloa. Hoea i Kahana Bav, a ua makauakau p Feter Makia, Keawv a me m\ kupf o ka aina., A o kahi t laki loa al o keia papaaina ua puni ilio la ka upena 010 a me na anae ia kakaliiaka. A ma ia ahiahi īoa ana iho hoea i Makao. Maanei hoomaha ka huakal he mau la. I kekahi mau la mai makemnke ke Alilwahine Ema Kaleleor>alani e pii iuka o Kaliuwaa, mamuli o ke kaulana o keia inoa ma ka moolelo.

I -\Nve aku na keiki o keia k:\liiikai, a o ka nui o na poei hole ma keia huakai ho lmnerl a oi. A hoea l&kou ma kekahi pohaku nui t nona k-;, o NiMalililiu e'ku au;\ '.r.;\ ke alan.U, a ma k® wi-.hi : kauleo ia i-.'.ai ai na malihiryL M-\i >;Vuva ui lima i na hua pna o ka lehua t mahope piWla ua xu.\i. kakaa ka jK>hufc-i r.-.M ks paV. •n.al, paa ika ohu K.iii mai !;\ ko Aiiiwahine'a ol ■.' ! I ".i - kiuilnana. E hooloiio fc;\i»eu t .uiaikal ke alaliele a ms\"ah~\ ka liolo una; aia a hol ms\ !\o.\ -ia mea a pau oka aina. XJa .-\o -na poo i> pau. AOLE I PAX T | O ke kula kahi su e kV*s ka p:\.\kai no na ul!s pomaīkai o r.v.iaio ae ana manua o<u īv: aoie 1 t\\aopotx> i kanAka kana awa e komo .\1 ok he £ ki\ ? .a!s T >..vfenps>no īa o? īho wo ka hvv^ ; v.\a<a mal; o k'A pohaku e o jina no ka jw ao'e !s £ W>ACia