Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 38, 16 January 1930 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA AINA MEHAMEHA [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA AINA MEHAMEHA

MOKUNA XVI. KA iIUAKSFMAKAIK Ā.ī" ~ I ko Sidane ma hoomaka anā c hele ma ka lakou huakai i lv!a

knkahlaka, o Pertcc ka n ea j 3ioounaia e hele makaikai.-ma ka lihi kahakai. ī kona hoomakaakau ana e hele. ua oieio ae la oia aole oia e noho loihi ana, akā, i ke kani ana o ka, hora umi-ku-mamalua o ua la nei, ua haoh'ao o Carmody i ka noho Inihi ioa o Penee, a i kona nana ir>'i aku ma kahi a Penee i hel« aku ai me kā oheiiana, u; j iKe aku.la oia ia Penee maluna o kekahi pohaku a e nana ana hoi <loko o ke kai. Māhope mai, ua le aku Ia oia no keka'ai man.iwa, a puka'hou mai ia a hooniau aku la no i ka nanu aia iloko o ke kai, a uā piha paha he hora okoa o kona noho ana ma keia kuiana.

I ko Carmody ike ana i keia mea, uā nianao iho la oia e lawaia ana o Penee, eia nae mahope mai hoomanao ae la oia aole o Penee i lawe i kekahi mau pono lawala. Ua olelo aku la o Carmody i kekahi pōe ilw i koia hana ano e a Penee, a na h. oiea i keno aku ia lakou e iho :jL'- ka aeone a nana pono heaha la ka Penee hana o ka noho ani malaila a hala ka-wa amaav V.- ea. I ko lakou hiki an& ak t ma kahaone. ua nui ko 1-aKou haha i ka ">e< hum o ko.'lat< tku anp no krW mau minu e ike a>- 1 ' u ī ki peahi a> w op e>"> 'ihi hamak 1 o. i \x 1 i oi* maopopo sku i ke am ona o kona lima mr he ī a " e ■ < i'īe mai k* i fh\ji ' I Keia ;-k . e a hoomaor<i( ■ - ki po e ku ana malut, > '. 1 n> ; ' ua pu ke \- , * he fcr 1 I ' " ' i ke hele v,< a hila »> , "j .1•" i> a ī'enee eku ana. Ua hoo- . 1 koke iho la e i v < 1 7 . hi lana 1, , t u li'ki ai i<"' KK hoopakc]f »a P"me. I keux pau ko lakou ike ana pk" < 1 Penee, a o I " ,r ' ro hoi ī ike - ->> ka hae ana i ani mai ?i ia la' ou

i Ika psa āna oka lāna I m. ua lalau aku la lakou i kekahi mau apana laau a okloki iho la i mau hoe, hoolana aiku la i ua m«a nei a. kau aku la o Sidane Hamona, Vincent, Carmody ame Morton. Ua ikaika loa mai la ke ko ana a ke au, a he hapalua hora paha ka loihi o ka iva o ka lakon. hooikwka ana a hiki ma kahi a lakou i ike hope ai īa Penee. Ua kahea ae la lakou i kona inoa, a ua i la kou i ka lohe ana aku ī i ckrhi leo i ka pane ana mai nie ka nawaliwali. Ua hoe kaapuni ae la ua poe nei a i ko lakoū kaa pono ana aku ma kekahi aoao, ua ike aku la lakou i mea e kukuii ana maluna o kekahi pohaku he man iniha, wāle no e oioi ae ana mai luna ae. o ka ilikai.

Ua hikl ole ia Simon Penee ke kamailio no 4ca piha maka'u. O kahi pohaku ana e ku nei i keia wa, ua liio ia i mokupuni a ua komo iho la ka manao ia Sidane me he mea la i ka wa kai maloo, ua hiki ke hele wawae ia niai ka mokupuni nui mai a hiki i keia walu l u kau ii.ai la o Ponoe me lakou a hoi awiwi aku !a lakou iu kj a I kou w i ua puu i\(- li ko P. nee i* o piho a i kon i inu ain i kekah kuha palam ih ln omaka mai la o'a r kan. i huakai ' Ala k i . okai u lu»v am mo ka pra maka.'U. ! ') n oo\\ »i ;ame n« hoamo'oo oko * e la ano wmi Pt uei ho >aki mai ai <. • Lo Aohe i 1 t«»e i loaa iu he n»au uua e m me ia a' h.K' no koo an,i aku iiu u k* īa nuiu \ «V « nunu t o Ke kai \ u i , >i ke \\J a v'e ia n h o 11 Va o m \>' •> via u « 4 f >h«iki' U'M ilv«k o ko « \ ' iv\. 'e »>u lu ika « • e l'a h >v "i. j i v i v\u o K • a tu> ' -! 070o 7 o i 1 , t ' iun i ,> ojK .iku > '> « t > v ju I , l-o - oo - "10 i >-1 M 1 1 ! ;>o K u i h*. 'a oia ; 1 ' Ae e -i ina ,uv \

aku oia i kona mau- hoaloha. _'/Ua like ke ano o keia wahi me kekahi uwapu." wahi a Penee i hoomau mai ai i kana kamailio ana, "ua hele aku la wau a nolio iho la malaila me ka nanea ana i ka nana-i na i'a like ole e hoholo ana maloko oke kal. He moakaka pono ka nana āna iho ■iloko o ka.wai, a he ikeiwale ia iho no o lalo o ka papaku, a ma ka'u .ike aku, he keokeo ke one o lalo. No ka umamalu ika pohaku, ua nanea loa iho la wau ma keia wahi. la'u malaila, ua. )ke aku la wau i kekahi apana pohaku kuata e pili ana i ka pohāku, a ua wehe ae la wau i ka'u pahi pakeke no ka hoao ana e wehe i ua pohaku nei. I ko'u iiana ana e like ae la me keia, ua oili pu ae la he apana iala mai loko ae o ko'u pakeke a nakeke iluna o ka pohaku a haule! loa aku la iloko oke kai. Ua ike i pono loa wau i kona piholo ana ma ke kikeekee ana i o a ianei, Ua alualu mai la kekahi i'a i ua dala nei a ua man.ao.iho Ia wau e moniia ana la ua dala nei a'u e ua i'a nei, eia nae, aohe oia i moni." Ua inu hou ae Ia oia i ka pala- , ni i mea nona e ikaika ai.

v Ua hiki pono iee'u ke ike i kahi i haule ai kuu hapaumi," wahi ana i hoomau mai ai, r 'ua maopopo pono' ia'u he hapanui, no ka mea, i ko'u haalele ana aku iā Nu loka, he umi-kumamakahi wale no a'u keneta ame kekahi kikiki kaa, a i ko'u helu ana i ka'u dala mahope o ka haule ana o kela apana dala, ua ike iho la wau he eono wale no a'u keo.eta i koe ma ko'u pakeke. Ma keia ua hoomaopopo pono loa •ho la wau he hapaumi ka mea i naule aku # a o kekahi no hoi like loa me ka hapaumi kona \ io. Ua hele Ua niaopopo no ia oe ke ano o ka hapaumi," wahi a Kent i mai ai. "E hoomau 1 kau keaka ana. Ke hiki aku nei hoi kakou: i kahi nanea -oa."

Aole loa wau i manao e haule kela apana dala," wahi a reitce, me ka nana ana māī ia Kent me ke ano hoohuoi, "Ua I hiki ia'u ke ike iaia e like me a'u e ike aku .nei ia oe. He umi kapuai paha ka hohonu o ka wai o kela wāhi, ua hele aku wau e oki 1 kekāhi laau o umi-kuma-maono kapuai ka īoihi, hana au a maikai, a hoi hou aku". He lon ka hana ana. Ua onou iho-la i ua laau nei iloko o ke kai, a hoomaka aku la e hooneenee ī ua hapaumi nei no kahi papa'u t ihi hoi e hiki a,i ia'u ke lalau i iho : I kekahi manawa, pahu i|KaiKa wau a napoo ua hapaumi , nei iloko o ke ohe, ā i kekahi ha|na ana au, ua komo loa iloko o ke one, eia nae, ua loaa hou no ia'u. Mahope ua hiki aku la ua hapaumi nei ma kekahi aoao o ka pohaku, a ua nui loa ko'u kahaha i ka ike ana iho he elima kapuai ka hohonu o ka wai o keia wahi. I keia manawa, akahi no wau a noonoo ae la no ka piha ana mai o ke kai! Ua lele afeu la wau no kekahi aoao. He niiea weliweli hoi i ka'u ike ana aku ua ekolu kapuai ka hohonu 0 ke kai o ka'u wahi i haalele aku «.■> e holo mama mal ana ke k.ii 'ne Ih lio heihei ala'" Ua loaa Kui anei la oe ua hann 1 ' wahi a Kent i niAole k i pane a Penee me ka i nau mai ai. . •> |. Kii kaumaha, I ka pii ikaI ik * in , ii ai o ke kRK ua nhiia ua I hapaumi n*n e ke one o pau ko'u 1 u e liou ai a aku Ua kau wau 1 ko u haio \ka maluna o ka laau 1.« onnk o kiani no ka hele i'ana nnu o oukou e kokua ia'u. ' L a m,\u mai pn ana o ke kal , l>«k« ole ia'u ke ku ma ia aoao k.i pohiM» a aku la \u i>i \ kahi i loaa ae noi wau f t ukou I na nAnawa apau. Uaa ;r ,u ai\a k| tK>onoo ia'u e lu t i" i\ ana pas\ ka moowai, < o'» he mano R|ha o k!t ia'u. o K uohwell no'" l o o kagole i ka ma~ \ | i »t'aTk!Ui dfl|a e Sinion." t ' E iiaan i mai oe ur.\ ko kikik kaa'h! " * u 1 1 omahonw ua hiki; • ia oo \o miilama tK>no i k«ā j

waiwai, a ina e hooma\i aku atna oe ma keia kulana, e ilihune ana oe i ko kakou wa e liiki hou aku £jii ma Nu loka, a e hele wawāe aku ana oe a hiki i kou home." ' : Ua nana aku la o Penee ia Kent: me ke ano kanalua, eia nae, aole oia i pane aku. Ua nao iho la oia iloko o kona pakeke a wehe: ae la he eono keneta we ke a hoōkomo iho la 1 ua mau mea "klkikr, hoi"aku _ ra no kona lumT nei maloko o ka pahimme i mea e nsfiowale ole ai. I ko lakou hiki ana aku ma ka haīe, ua noho iho Ia o Kent e hana i ke dia a laua i hohioTmal ai, a ua hana iho la oia i ua mea ■, nei me ka piha akamai, He maikai na mea ai i hanaia, a i ka i pau ana, ua hoi hou mai lakou e i ai a ua haawi aku la lakou i ko ] lakou mahalo piha i na kuke. j MOkUNA XVII. ] KA MAKANI INO. "Heaha aku ana'ka hana a ke; komike makaikai i keia la?" ka ninau a Mr. Kent i kekahi kakahiaka ae i ka pau ana o ka lakou ai ana-'i ko lakou ainakakahiaka; "E Morton," wahi ana i hoomau mai ai i kana kamailio ana." he akamai maoli oe i ke kuke. Pehea la oe i lilo ai i kanaka hookele waiwai, a aole hoi i kuke. E Hamona, e hele kakou ma ka kakou huakai, he makehewa ko kakou nana ana i kena palapala' aina." . "Aohe o'u makemake e hookiekie," wahi a Sidane, eia nae, he makemake ko'u e kokua mai oukou i ko'u komite no hookahi a elua paha la. O ka hana a'u e manao nei, no ke komite ma-

lama hale paha ke laipcxno e nana la mea, oia hoi ka "paka,"

kahi c holo nei na i kupono nō ka ai ana, a pela pu no hoi me na mea ai. Iloko o hookahi hora, e hlki no i kekahi mea ke ki a lawa ka makemake i na holoholona e like me ka pe-' lehu, kolohala, dia, a pela aku, a hiki hoi ke ohi a nui na ahui maia. Oka mea pilikia wale no, he paakiki ka hiki ana aku i keia wahi, a pela no hoi me ka hoao ana mai e hoihoi i kauhale nei. Ua kokoke loa e hiki ole ke hele ia ke ala e moe.ana ma ka lihi oke kahawai. Ua hiki ia elua kanaka me na ko'i ke waele a loaa ke ala kupono iloko o hookaHi la. He makemake ko'u e hele makaikai aku ma ka aekai akau o ka mokupuni me Mr. Kent. E Mr. Hoekwell, o oe ka Peresidena o ka Mokupiiili Hoalauna? Ke noi aku nei wau e

hookohu mai oe i mau mea nana e hooko aku keia kumuhana e pili ana i ke ala: "Ua hiki no," wahi a Rockwell i pane mai ai, "na Mr. Morton e hana aku iā liana. Ke hoolala mai nei o Mr, Carmody i ke kii o ka moku, a aole oia e makemake ana i kokua no elua paha la okoa. Heaha ka loihi mai nei aku a hiki i ka! "pāka?" "Ua piha palia ka miie, ke ole au e kuhihewa/' wahi a ka pane a Sidane. "E alualu aku i ke kahawai a hiki i ka luawai. E lawe pu i pu kekahi. Malia paha, & loaa aku ar.a ia olua kekahi o'na hoaloha kahakaha loloa a Mr. Kent.

J. ka holopono ana o keia hoolalā, ua hoomakaukau iho la o Sidajoe ma e heie aku no ka aekai akau oke kaikuono. Ua hal inai |la o Vincent i kona makemakjs e hele pu nia keia hana, a ua hooholoia iho la e hiklwawe no na hana nia ka hookaawale ana ji komite iloko o elua mahele, ka mahele mua, e hele ;tku ma ka akau a hiki! kahi e komo mai ai iloko o ke kaikuono, a o tekahi hoi, e hele n\a ka ae-

kal pema. Uii hooholoia iho !u e hole aku o Pekee ame Vincent i)o ka aekai jhema, a o Sidane am? Keni no ku akaii, Ua liookomo mai|la o Penee i Kana K«-e i kona hele hou ana ma keia hana, aka. ua pane ;\ku la o Kont aia ota r(iialalo o ke kauoha a ke kammk\ koa. a o ki\ pono wale no e hobko Ia me ka hakalia ole. "Mjti na hihin hookiekie a hoolohe; ole i ke kauoha e like me keiap wahi ana i hoojn*u mai ai ijke kamallio ana. "he mea ma.\|mau \ ko ki poka ia o ia ano kanaka Ua maopopo ,no ia oe he hoaloiia au nou. e Mr. Pemfe. aka nae. ina e kauoha mailana ka hmahoonmlu o ke komHe maki>iki\i e ki pOka ia oe. e hooko no a\i i ke kawoha me ka lianwina Uau^U." | AOLE I PAT3 O jke kanaka t <?a ap mai ks puse ana nio ka msnfto oi ar o ka maikai, ua kana pule