Ke Alakai o Hawaii, Volume II, Number 44, 27 February 1930 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA ALNA MEHAMEHA [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA I LAWE A HUNA MALUIA I KA ALNA MEHAMEHA

MOKUNA XIX. NA HOOLALA E PAKELE AI. Ua heluhelu akahele iho la o la malia paha e nui ana kana palaoa e hanaino wale ana ma keia hana, a no ke koi ikaika p kona mau hoa, ua ae aku la oia e hoao e hana i ka palaoa e likp me ke kuhikuhi. I ka ae ana o Penee e hana palaoa ua hele aku la lakou apau no loko o ka lumi kuke e hana ai i ka hana ana a Penee ma kana oihana hou. ■: ■ ■■■ 1 ,j la lakou mā ka lumi kuke, ua| hoomaka iho la o Penee e hana I a ua noho aku la keia poe e kiai | malie i ke ano o kana hana ana, a ma ko lakou nana hoomau ana aku, ua maopopo iho la ua makaukau io no o Penee ma k«iia hana, a ua nui ko lakou hauoli. ' i, .• Ia Penee e hana ana. ua ho-

akaka mal la oia i ke ano o ka hana palaoa. ana, a ua hoolohe aku la keia poe me lee akāhele. "O ka palaoa keia," wahi a Penee i ka pau ana o'kana hoowali ana, "ina e maikai ana, makepono keia 30 keneka palaoa a ina aole poho maoli. eia nae, he mea pono e pule no ka holopono o ka hana." I ka wali ana o ka palaoa, ua hele aku la ka hapanui o ua poe nei no kahi e hanaia ana ka motku o lakou, a koe hookahi iho la o Penee i ka hale e kiai ai i ka pii ana ae o ka palaoa a hiki i ka wa kup&no e hookomo aku ai no loko o ka oma. I ka wa i pii maikai ai o ka laoa/ua hoomaka hou iho la o Vincent e hana a hookomo aku Ia i ua mea nei iloko o ka oma, a i ka piha ana he hookahi hora mahope ihp, ua weheia ae Ia ka oma a i ka pihā hauoli o na poe āpau, uā ike aku la lakou e waiho mai ana he mau omoomō paiaoa i oi aku ka maikai mamuā o ko na halekuai.

I mea*e ono loa ai ka lakou ai ana i ka palaoa, ua hele aku li o Sidane Hamona e huli i kumulaau me kekahī punana meli kau ana. Ai ka loaa ana o keiā mea ono i ka ai ana me ka palaoa, ua ono pono ka lakou ai ana ma ia ahialii a ua nui nō hoi ko lakou mahalp la Penee. No keia hana, ua komo mai ka hoihoi iloko o ka hapanui o keia poe hona, a olelo ae la e hele lakou e kokua ia Penee ma i ka ho'iho'i ana mai i nā kii gula i loaa ai ma keia kulanakauhale kahiko. He elua manawa a ke~ ia poe i pii ai e kokua ia Penee ame Sidane, a i ke<kōe iiuku ana

o na kii, u?t waihoia aku la kifi hoopau loa ana i na ona o k? gula. ' • Ma ke koj a Penee ua waihoia keia mau kii gula maloko o kona lnmi. a ua kiai malie oia i keia waiwai me he mea la he

rrai na powa akamai o keia mokutxiri I kulike ai me ka ;Sldane HaH mea i hoolaha ai. ua hoo - mau la lakou i ke kiai ana 1 kc kaalo pe b ka īiīoku mswaho r mokupunl mai luna mai o ka pohaku nui ; kahi i kukuluia ai ka pahu hae, O Carmody ka mea i kauohaia e ku kiai ma ka Poaono, Uahoe akuoia maluna o ka lana laau no keia wahi ms ka lawe pu ana 1 kekahi pu rai~ fela, he buke ame kana mea ai nO ka aihaawakea. Ma inua o,ka hula ana ae o elua hoi,i ua ike uku la oia 1 ka pe'a o moku he niau milo ka mamuo mai kana wahi e noho kiai ana a i ka hoomau ana o kana hoio una, ua hewiuaonopo iho ia o Cannody ke holo mai nei ka moku no kana wahi e noho ana. a no kekahi manawa ma ; mai ua ano kokoko loa ma; a i kona nana ann aku me k.=. oiionana. ua ike moakaku aki; la . ia i na sela e he'e ana iv,, maanei o ka moku. l ke .mo kokoke toa aua u:. ;ko maopopo aku la oia nv.'koki;r,i>. kUikohi ke|;i a urP n ;k>! i ka nkana no ka i- i \ lwahaa oi.i iioko o ke K o kauoe ana kona Hv.i n.-> k n V i juau mni la po ki n<o kokoke ana o ua moku lui

i ka mokupuni, a ma ka noonōo iho a ka mea e kiai ana. he ekolu keia manawa mai kahi e ku ana ka pahuhae. Ua huki ae la o,Carrpody i.ka' hno Itnolrpn n hnnmnkn nkn Vir>i e anl i kona hainaka, eia nae, aohe i ike mai ka moku i keia mau hoailona o ka pilikia. Ua mau mai la ka nee kokoke ana a ka moku a ia wa o Carmody i ki ae ai i kana pu a he nui kana ki ana. Ua poho wale no nae keia hana ana, no ka mea, i ke kokoke loa ana mai o ka moku," ua hoohuliia ae la ka ihu ā hoomaka ka holo aua no waho o ka moana, a na ia mea i hookomo mai i ka huhu iloko o CarmodLy ii ka ike ōle ana mai o keia poe i kana mau hoailona. j

"Lapuwale maoli keia poe i ka nana ole mai i ka'u mau hoailona o ka pilikia," wahi a Carmo- | dy i olelo iho.ai iloko ona i kona ' ike ana aku i ka moku e holo !ūa ana me ka nana ole ia mai o kana mau kahea. I keia hoka, ryiß, ua like ia me kapuōho ahā"

ae mailoko ae o kekalii moeuhane maikai.

Ua nui ko Carmody hoonaUkiuki i keia mea, a i kona hoi aaia aku a kamailio i keia mea i kona mau hoa, ua komo pu mai la lakou ma keia kulana f aka, ua hala ka nianawa, aohe e hiki ke pale ia ae, ua hala ka wa no ka ho'iho'i hou ana mai i keia mau mea i hala.

Eia nae aofe i pau ko lakou manaolana no ko lakou hoc<pa-. keleia, no ka mea, he nui na moku e holo ae ana mawahp o keia mokupuni, aka, ua nauki lākou, he elua manawa o lakou i ike ai i na moku a he ēlua no, * i ka hoohokaia, O ka Lapule, ua hoonjanaoia ia la ma ke ano he la h«omatia, Aole lakou i hana i kekahi ano hana mawaho ae o na hana e pili ana i ka hale. I ka auwina la, ua pii aku o Sidane ame Keni no kahi a laua i ike ai i na kumu mai'a, a ua ho ! iho'i mai laua i mau ahui mai'a hou no ka hale. Ua nui ka lakou mea āi i kela ahiahi Lapule, a l ko lakou hoomakaukau anā e hoi e hiamo'e i ke ahiahi, ua malama iho la lakou i kekahi hoomanao haipule a na Eoekwell i heluhelu ka Baibala, a hoōmaikaī aku hoi i ka Haku i ka hoopakele ana mai ia lakou mai na poino mai he nui, a noi aku e hoopakeleia mai lakou mai keia mokupuni aku. : ■ 1

■ MOKUNA XXI. KE KUISULUIA ANA O KA ,4UPrTA LELE.

Ua iho la ua poe nei e i ka moku, a ua holomua na hana. Mālalo oke alakai ana a Carmody, ua hoomolia iho la na kua nunui o ka moku, a olokaaia aku la no kahi e ha-

naia ai, O ko Garmody manao e kukuluia i lana nona ka ikaika hiki ke hoolana i ke kaumaha o 5,000 paona. Ua hoaoia ka ikaika hoolana o na kua laau, a ua haawiia kekahi mau kaumaha 110 fea palu ana i ka wat. Ma keia hoao ana, \m ikeia iho la aohe i maikai kupono keia mau lnaft no ka hoolana kupono ana i ke kaūmnha o kekahi hale ame ewahi kanaka, a no ia kumu ua hoololiia ke kii o ka moku. ' Ma keia hooīoli ana i ke ;uio o ke kukvs'u iina i ka moku. kapili tho I:i lakoti i kekahi l:xn:\ o kanahn kapuai ka loa ame umi-kumumaha kapuai ka laula. Ua kakoo ikaika ia keia mea me na kua iltaika i mei e hiki 010 oi ke homuniia e nei ale Ikaika. i o na '\akahaka m« na w«hi .1 pmi o Jfca mokit, ua hwpihala* iho n» na niu. a maluna o kein mbm 1 knkuHi Sho ai lakou i ke kino o elima kiekie $ ka pau Rnn o keia mea. «a olokinia siku la na mea hei lioko o lokowai. I 4 ;, niiai la ka hunoh.ano \ ke kahea aha \ ka inoa o \w ?v.oku vtēi maluna 6 VineoT»t no ka mea.'ola *a oplopio ion ō keia 3h:\hu? a o ka mea hoJ l

kujpono no keia hana. I kona makanliau ana e hana i keia apana hana, ua hele aku la oia e ku mamua o ka ihu ,o ka moku 'me kekahi omole wai mapuna e paa ana ma kekahi o kona mau lima a e puliki ana hoi kekahi i ka īhu o ka moku. "Ke kahea aku nei au o lupita Lele kou inoa—." Ua komo loa aku la ka ihu o ka nioku he umi-kumamalima kapuai iloko o~ ka wai a ua hapoo pu aku la o Vincent i ka wa hooleāhi. " " ~ - ■■ ■ ■- -=r Mailoko ae o ka hu'ahu'a o ka wai i puka ae ai o Vincent me ke puhi pu ana ae i ka wai mailoko ae o kona waha. Ua nui Icona puiwa, eia nae, i-komHhoo-maopopo pono ana iho i kona kulana, ua pau loa ae la kona pupuahulu. a hoomaka aku la ana. he mau haneri kapuai mai kona wahi au ana. "Ha, ina oe e kamailio ae i keia mea he heeholua, o keia ka mea oi loa aku o ka nani." wahi ana i kamailio ae ai, me ka hapai pu ana ae i ka omole poomoku iluna o kona poo. "Ke kapa aku nei wau i kou inpa o Helen Carmody." -

"Mai kamailio mai oe!'" wahi a Kent i uwa mai ai, "Ua kapa miia aku nei oe i kona inoa o lupita Lele mamua o kou pakika aiia aku nei iloko o ka wai. Mai hoploli oe i ka inoa o ka moku o eepa mai auanei. He inoa maikai o īupita Lele." I ka lohe ana o Carmody i kela [mea ua akaaka ae la oia a pane ■ aku "E na keonimana, ua i makemake oukou e hanohano ; kuu kaikamāīīine ~"ēia~ nae7"uā i kapaia no kekahi moku ma kona i a ke haawi aku nei no nae i wau i ko'u mahalo ia oukou. j "He.mea maikal no e kaheaial

ma ka inoa mua i hoopuka mua ia a.e nei, ā e oaa loa no ia inoa, He inoa maikai no hoi, a malia paha e loaa mai ana, no hoi ka laki ia kakou ma keia inoa. E hele aku kakou e kōkua ia Vincent i k« kau-o ana i ka lupita Leie a pili i ka uwapo."

Ia mau la mahope mai, ua pii ae ;la ke kulana o lupiia Lele, a ua kukuluia ae la lie ewalu mau lumi maloko o ke kino a ua ha-naia-hoi a paa loa me ka hiki ole i kekahi ca ke komo iroko. Ma|luna pone iho i kuk,uluia. iho ai he hale o 24 kapuai ka' loihi me kekahi lumi hoahu mea ai ame kekahi mau moe he eha ka nui.

Ma na aoao a ī elua ī kukuluia ai mau kia pokole a ua kauia he elua mau pe a huma-ha. O ke kia hoi, ua hanaia mai ia malloko mai o kekahi kumu ohe. No ko iakou iii V , i ka hana manuna o ka moku, ua hoopau loa īho la ka noho kiai ana makm& o ka puu no ka nana ana i naimoku kaalo ae. Ua hookomoia iho la he laau loihi mahope pono o ka moku ma ke ano he |hoe no ka hopkele ana i ka mo|cu, a ua hoomakaiikauia no hoi; he hoe kaokoa no ka hoohaī,ia ana i ka wa e loaa ai 1 kekahi popiiikia. Mamua oka ihu ua: kukuluia kekalii mea huki heleuma a ua 4tiiia aku la kekahi pohaku o 500 paona ke kaumaha no ka hoohana ana ma 'ke | ano he heleuma. I kinohi, ua! olelo hoomakeaka aku la o Kept o na kii gula a Penee ka heieūma, eia nae, ua nui koPenee jku-e a ua Jiaule pu keia manao o Kent ma o ke kokua aha o ka nui iho ia Penee.

|: I; ka hiki ana mai o ka Poalua, ua oielo ne la o Vincent o kana, i la ia i manao ai no ka holoi ana i na mea o ka hale, eia nae, no | koijia makemake ole e kauoha | akjjt i kpn,a man hoa ma ka hana |a lakou i makemake oie ai, ua olelo aku la oia iu»i he makema- | ke; kekahi e kokua ia*ia ma ka hai}ia hoomaemae ana, i na m£a o ka haie', e hele mai. I ka; iohe ana o Hoekweli i keia ma|nao o Vineetu ua olelo mai la oia ka mea makeuiiake e koia Vineent ma k,eia apana haha a he ir.au horia mahope ma|i ua uui la ka iaua hana. no nae o ko; laua l\oomajka auu e hana, ua hana mua ihq la o Vi2ioeni he imau papa ho3joi, i ka anft t ola ko jlaua wi\ i lioonuika iho al e hana mo ko laua ikeipkha. No ko lakou hwa iwno n|o hol i ke kopn. ua atio uuialahi bo ka hma hana ana I l| ka pa\i o ka lav»a holoi ana ua; hoomaka iho la laua e kau i ki'ka?',! mau kaula i v.ahi e kaulaj'i ai i na iole o lakou, a i ke kain a;\a o i;,v mau pono nei, i ko !laua hele hou ana aku e nami.l tit\ ike nkn l;i hvu« e kakats mafr ana hol he ausva keko T r & kiphkuia K<ūu m:Ut ano ho~ lohMo'Mt ei. i'-ae, hakal'-a kaiwale *ku r.a kaitaka holol

lole. ua hol hou mai la īio a noho malaila. O kekahi keko me ka umiumi

hina, ua lalau mai oia 'i kekah: 0 na kawele holoi lima keokeo a holo aku la no luna lilo loa o kekahi kumulaau kiekie, a i ka puka ana mai o Vincent i ka wa kupono, ua hoopakele aku oia 1 ka laweia ana o kekahi pale pakaukau e na keko e puuluulu ana malaila. I ko laua ike ana i keia mau hana,;ua hooholg iho la laua e hoopau i ke kau ana i na lole maanei a hiki i ka manawa e pau ai ka laua holoi ana, alaila, kau i na lole a ku malie malaila e kiai ai a hiki i ka maloo ana. I ka. hora, ewalu o ke kakahiaka i pau ai ka laua hana «ana. Malia |»aha, aohe no i maikai lpa ka laua hana ana, eia nae, ua kupono no ia i na kane.