Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 12, 24 July 1930 — HE MOOLELO NO MOLOKINI A ME KONA WAHI I LOAA MAI AI [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MOLOKINI A ME KONA WAHI I LOAA MAI AI

O Moiokini. he wahl mokupuni uuku Joa ta, oii np hōi ke-' kahi hellina "o r,|f o Hawaii nel, ua ane Wke kona nnt me na mokupuni o Kaula, Nihoa ame Lehua, o lakou no hoi nia mokupunl liilii loa o leeiā mau Paeainā o HawaH nei, aole kupono ke kanaka ke noho maluna 0 iakou. . _ J L- , 0 ka mea hoi nona keia mooielo, aia oia jjxavy&ena" o iawe' ;aia hei Maui kā. ma* q La&£l*ja o kn mea 1 m%ketnikeia e hni i kor.r. kvf *_ \" He 'elua a% mau kumu nui ē %cākftka" '«"ku "ōrtā l'ke kumu a me ka frfb"?£ !toāā rtial al o keia wahl fagttipi/nl jP.lana nel ma : ka moana me he mau alna hajpapa aia?- "• ' '• I , 1' ĒKAHl—fsk> kona hanau ma- ! oii 'a"a:iSa"Tfiai ē Ifo'ha mau ma-" !kua. | ELt f A-~-Rbjfia loai ana mal mailoko 'Maī o Haupu, kela puu ' e ku nei'Mi Alolokal ' ! On& Wllleia o mdlokini. o Pu-1 'uhele ¥a iKlEkuakan'e a o Puuo- ■ kaii ka"M£fSS&ine. lie mau moo; kela, a tIS Hfi> nae i puu i kela wa, alā feetlc"it!feiu $ftti "kē ku nei' !ma MaMed r 'firtK 6 feku o ke kl- j j kowaena ■'o Maui,' I T^o"laua^bT\o'a r tahē ā wa- ' hine ana mau la' hapai l ka laMh \ makahiapo" w l Aai !a he] kaikamaWnl' Mh6"i 'ku 'i ko laua ano, \ kapa" laua i kona inōa o ¥uuolhaina.' ' *-*r .*■ '•>' 1 ka hanau iā ana mal o Puuoinaina ua hoonoho ia aku ua kaikamjahine nei iha Kahoola- ! we, o ka_ inoa o Kahoolawe ia' manawa-o Kohemaīamalama, he' kapu ioa no hoi kela alna ia wa, I mamuu mai o keia poe eepa, aohe Alii, aohe makaainana e hele maluna o keia wahi nokupuni e like me keia wa. 0 kekahi A3ii hoi e neho ana ma Lahaina o Hua, ma Oīowalu ma ka hema aku o Lahaina, a o kona hanau mua o Namakaohua, aia oia ma Hawaii ia manawa. ' 1 ka noho ana o Hua a ono ? ka mani* ū-a*u, nolalla kena aku la oiā i kekahi mau ohua ona*ē i •manu' tT-a'u n&na tafcg o ke "kuahiwi o Olowalu. ka mea, aohe oria makemake j 1 ka manu TJ-Si'n o kahakai, al f" ka wa e loaa mai ai ka manu. j aīalla, lawe aku i ke kahuna e j nana mai i kahl i loaa mai aila! "anu.'ina e ha'i pololei niai oia I e like me r ka na kanaka 1 olelo I akū ai i ke' Alii, ilaila pale'ele. 1 ina aole pololei o ka make no ia. j 0 ka inoa hoi o ua kahuna I nei, a i ole he kaula paha, oia no hoi o Luahoomoe a he mau keiki no hoi kana a he mau manu nae laua. # 1 j£3Ēt pii ana o na kanaka 1 ka huil manu na ke Alii, aole i loaa iki ka manu o ke kuahlwi ia lakou ke hele aku la i ke awakea. Nolaila, hoohuli ae la lakou i ko lakou alahele, no kahakai malia o loaa ia lakou a manao «a pakele, a i ka Ipaa ana o ka manu o kahakai, hamo iho Ia lakou i ka hulu a ulaula i ka !epo. i manao aku ke idīi no ke kuahiwi ka manu, Oleio aku la ua Alii nei e lawe !i ke kahuna e nana mai; a hoea 'ka manu imua o ke kahuna, ike iho la ke kaHlina ;no kahakai ka manu aole no ke, kuahlwi. a nieio aku la i ke Alii, aole no u|sa keia manu no kahakai keia w'a-

nu. ' ■■■■ ; -:^li. ia wa olelo* aku la ūa AHi Tjei i ke k&huna i kela m&u olelo a ka £<ae dfe ola, olal, ua hala kau koho ana, ke ike aei no hol au no u?sa jcela a ia wa 1 hoomakiukau ia mal ai ka imu e ai ua kahuna nei, " " ' Mamua nae o kpna hookomo" ia «mā iloko o ka imu, olelo aku la oia i kana mau kolk! me nau olēio: "I noho olua a i a' ka a 1 pii atuanei ka Uuha a iuka o m o ke ala no ia e hde ana; a in& e pil, ka uahl a paa ! kahs o ko olua wahi w A ia e. uo|o manao. ae oh\i je a k u ty*u 4 kei&i l t- |ta <?&*« ai*. J» o * mahine a Puuhe.le o la - < hine ia pono ka noho aaa $ ola, uo h<jl iwi € im Wki a ; ū, eio ka me«w f *rp au t U iuai ka s hōnua ak\| aa njakaMk!l 5,e eHola ] .a aku, Aole hoi e hou e ' na Alii a me na ' I ka \*a ejenaena ai\a o ke {vhj ; | k^hipa^

nei Iloko o ka e a nei, papaii' ia aku la l -:a puka a ga& & popli ac- la ole'-' i ka liahi, Wno oka pouli ana Ika uaM a, pau Iho la k.- a ana 0 ua frau hēi. Koko' o elu.a " ■ <> ka noho ana 0 ua kahuna llloko o ka imu a puka hou ae la oia iwaho r.. ike ole ia aku, ua kuhi 110 hoi ke Ali'i ua make, eia ka aolf ? eia ka 0 ua Alli nei no ke aku ana a old no ke kahuna g iLnahoomo#, — —— I ka moe ar hoi 0 ka tnauka b Oiowe';, 0 ka hele a&u 1a no i% o ua r u keiki nei ma. kahi a ka uahi ■ moe nei a houjaia ka pui o Hanaula» cmalaila, pofrahu • malie) ka t|1 fcah! hopkahi, o Ha pll no 'la o ua māu ke kl nei aiaila n6hY) ellke me lee ' .tuohā a ko laua Jmakua. ' la waJioL n Maul-nai-.a-puni, |aohe ua, aohe no hoi he kau jWahi ao Iki m? ka lewa, make rpt kanaka 1 ka wal ole a nui ka ihalōo o na m -p-al csr ka aina, 110 ka mea, āoli? paki wahi wai Iki mai ka lari mal, a o kela. paha ka mea a na kupuna o ka'kou i olelo al, "Paa ka tTa I W Lani'* O ka uahl h.->{ e pohuhu nei Iluna o Hanau> ua Mlo ae la i ao ua, a haule iho īa no ka ua ma ife wahl no ( aohe'no hol he kahe aku ka wai ma na kahawai e Hke 'ne ka kakouje_ Ike nei ke hali' mai ke ?.o, ua ma na kuahīw* a o ka wai.ka kakou e lohe ! ka halulu i kai 'nei; a he m?lv ; ' ka hana a ua iiau keiki nei 1 ii na na makuahonowai arne V.> wahihe a laua o Puuoinaina. Noho lho la hoi ua Alii nel o Maui 6ia 0 Ht»a. a no ka make 1 a pololi no hoi; no la kū-' mu ulu mai lia ka manao ilOko ona e hoīo 1 Hawaii i kahl o kona hanau mna, malla Ke ko laila a ola ka noho ana, eia ka oia ;ana nele like-no, a mamuli 0 keia kumwua hoi hou mai !a o ua o Hua no Maul a pae ma Wailuku. Aohe no he wai o Wailuku, a ua nul maoli ka pilikia o ka alna holookoa 1 ka wal ole a me ka ai ole e oia ai ka noho aiia. a mamuli oia mau mea, ua nui loa lea ehaeha o ka manao o ua Alii nei. a o ka pili wale aku Ia no ia o ua Alii nei ma aoao 0 ka pali a m&ke, & nolaila ka' mea e olelo ia nei "Ahu Wale na Iwl o Hua i ka La." I ka noho ana no hoi o ua mau keiki nei 00 ka al a laua, kalua a mo'a, 0 ka lawe no la na na makuahonowai ame ka wahine i kai 0 Kohemalamalama, a 0 Kahoolawe i kela wa. O keia mau keiki nae ua hanauia mai laua mai ke ano kino napalua mai. he manu a he kanaka, 0 Kaakakai ka mua a o Kuanahua ka muli o laua. he mau makua kanaka maoli. eta nae, o na keiki hoi he eepa. Mamuli 0 keia nele i ka wai a aohe Ho hoi he mau ao ua ike ia ma ka lani. n xia. nul maoli ka pilikia o ka aina, a noho mai !a no hoi ka Makaula o Kauai a ike 1 ke kau pono 0 keia wahl ao lluna pono 0 Hansutla, nolaila. ma onopo loa iho 1? iaia aia ka 'wal malaila: holo mal !a oia me na puaa ewalu i mea hahau Imua o ua mau keiki nel, I loaa ke ola o keia mau alna a j?uni o Hawaii nei T ka hiki ana mai o ka Makaula a lele ma Maui a pH no na' kuahiw; 0 Olowaiu no ka puu o ! Hanau!?. kahi ua mau kelk' nel. e lele ak\i ana laua a kau i~ 1 hma 0 na puu o na makuahono-! wai, hahai no ka Makaula ma- i lalo, a hiki ka Mnkaula Ilaila, le-1 le hou ua mau keiki nei a nohoi maluna 0 ka aina 0 ka wahine ma Kahoolawe, a hahai no kn a o ka hoea aku no hoi 'koe i kahi e noho ana 0 ua man keiki nei me ka wahine moo a •laua. a lele hou a hof no ko laua home maluna 0 ka puu o 'Hanaula n i keia hol hou ana !!&1!n ī'oa.i laua i ka Makaula, 'mahop.- iho 0 kai hala ana '0 kekahi mau makahik! o k8 hrv>pofcaakas -> na ne! I ka Makuula, a oia ka n kn ua a' hiki mat i keia T Ua mau kelkī r,ei hoi e nol\o ana iluna 0 Hanauia t me ke k-au ?iui o ko !sua !t;au!a Puuoi ,, a , .»*,A ka laun wahtm\ 'aua i ik(' i Va ka lau& •vaVii?H i- n t -i t hoi u\ai ,o T, .a ;v,ā|!uahs}no\vaL s-.v- k.; iKK'ko l makemaK< k|i Uua laikamahiiK •10 k,s '.vma u oUi mu ! • x V'*" m.iu kelki & mea naiun aoa i, ku $. ,ola la hoi, he nui au peia ka nui e, kv ,i\: e ia atu

hope o ko kua, a oia mau no a hoea'l '&eia wa. lto ka ma ia hopr :rrī 0 iPuūolnālna raa o iona aho kino kanaka ala i ke kar<" I #els, ola ua akf ta l:oifa manao atnh;> i i mau $ahe itiua, i? aloha. Aka, 1 ka lohe ana 0 Pel" i kei'a 'mau hkha' a' Puuoino pill' aha ah a* ka n'o, :V" H-o nai^a'e^ iioopi^ mai a ua moo ne! 1 Ir. -a al kaha ka'no. " olā*" i honpiī'k/i nkū ai j na plelo Ino lōa imm 0 PuuoinaIha, olee'ano mau o n'a mn:!-'.-1 l!ti I fea iilo o "ks ia -5" &Iffoomānao\e mea kakai: F *kiefa ma?f wahMalanl niele a kaAalll;— - Vale oē e kun pimalua Na'u ia e holehole mua, j Ke ai "oe ina ©pala n r«j I feēla mau kuamu-] anfu k "tfa 'ō "Pele, "a lohe 0 Puu - i oin'ainii. olka "hlīaKila 'no ia 0 j o l*uuolnātna ' i' keia 'mau olele ' ē pfil ana nona, a o ka holo no' !ia iloko o ke kai a haalele aku' la 'i kona aina-6 Kohemalamalama a*o Itāhoolawg "hoi i keiai *a. ( ' _ Koho mai" la hp! 0 Pele i 'Ka - liileinul a aloha ''r ke kane ia Lohiaū e noho : ana i Kealia ma ."Kamaalaea. a |jele rnai la. a i ka 'hele ana' niāī ua paa lee alanul Ta/Pnuhele, ka makuakane 0 Puū&lhalnā, ka ih'o ! ana, ati I ke kai 'a ike aku la oia 1 1 lea m6e o kana punaiua moo 1 e inoe ana a hikl! aku ma Malana. 0 ka hele mai la ho la 0' ua o Peie? nei a ok! iho la niawaena 'konu o ua mOo nei a kaawale ka hi'u a kaawale no "hpi ke poo. 0 ka huelo o ua aioo n?:i oia 0 Puiiolai ma Makena, a 0 ke poo oia o Molokini. Aka, i ka lohe ana 0 na kane ua make ka laua' wahine. nana aku la laua o ka ;au ku mai o ke poō o ka laua lg?aloha iloko 0 ke lcai : hakuikui mai la oloko 1 ke aloha o\a wahine me keia nau olelo: 11N» kU no Ika ha'i kauila 1 A laa ko halawai me ka pilikia A pau hol ka ike ana i ka I*. I ksa inea hoopumehana, He hewa Iho ka oe i na keiki a Liiahoomoe Al mau no i kaio mo'a o Hanaula Apakau aku oe i ka lapa maīiu «lii* A laa ko make ia Pele ua hewa no oe. A nīkmuli o ka nu:i o ko laua aloha i ka waliine, ua kapa aku la īaua i ua wahi mokupuni nei* o Molokini, a oia iho ia kona wahi moolelo no kona hanau ia ana mai e kona mau makua. O KONA LOAA AKA MAĪ MAI- , LOKO MAI O HAI'PI', KELA VVV MA MOLOKAĪ Eia ke kumu b ke karf%a!ē" ania 0 MoIoTCinI mai' in Haupu ■-nal a penel no ia: 1 'ka wa ā "Kana ! hakaka ai me kē Alii oluna o Haunu, ho k4 lilo ana b k'ona makuahine i" ua Ali ala o Haupu. no'aila. kii aku oia e hoi mivl me kona makuākane, oiai, ua uiuku loi ka mānao o kona makuakanē i ke kaawale ana o kona makuahine, a ua iini hoi oia i mea e hbi hoii mal ai kana wahine; iwaena 0 na poe ike nae' he lo£a. ■1 /f<a, ulu- mai'la k-a man^io 1 noko 0 'm'akuakkue nei ke kii ana 1 ka 'aua keiki ia Ku j Tiix". ola lta mea e Maa ai o k-i' rvs* ka m>ti, he kelki 1 ia oH& hanau' ana ma* a j ht> nul hol 'kona ' Tfoipta, oonn&a ~:a lceīls' ; nk e lii I kaH|\akuahir; t \ e pii u£.pj,iu"\ei !& \okoke e p<k eia np,e v k>- k\irv^ o ! kajpifuna 0 ua puu v,el. ĪHe mau honu aia malalo o m puu nei,j.Tfca wa jj Kiuva S aku ka makuahine, o ka wa ia 6 na Vanaka 'oluha 0 k:\iiea iho all ua mau honu nt i. a pe - nefe]&fiērfho'Rl p, ~ej Hapal 6 pii ae'la r nJi nei 'a haaha;» 0 ' Wi aiw .a iv - 9W la '4 u* 0 a \i ,uji 01 n«?tynelu e. iva .1» U;, vVj&hl Jke&j iiel i htu 4siU) k.cn^ * l; ..

"Kahaha' O oe ka hoi e-&ff hanau mua ke ai a maona, a' noho hoi au i ka pololi, e mOkli ana ko wawae la'u, a o ke - Iho la no ia o ua wahi keiki Hei • i ka wax«'ae a moka." t ka wa i inoku ai o ka wawa<?- ® o ua o Kana nei i kahi pōkil, olelO aku la ua o Kana nei i """"i "H-iihui mai la ka hoi kuu ".•nwae" a oleīo mai la ke kupn- ■ nawphine' - ' r 'k 0 1 kq"nui oko wawae, hoohnlnhaln iho lā no kou hanaila, n_o'a jho la ka mea i oki ilt ai o ko "'nwae e ua wahi pokii nei Oi! " ' ! O kr nla malla no ia o ua K:\na nei a "hoomaka fiou h-'l.-aīea mp kona. enēmt a" īa"" wa i pii ae 1 a) ua p'uu nei a kr, lro. pii no iia puu nfi pff pu^ ule na p:ui nei malalo o ICanar, - - b l*Ma maiuna, nanā ai'" la hoi 'na kanaka oluna o ua puSf vM i na maka o Kaha f ka aa iho maluna, aole o kana' n.vai ka maka'u ame ka weliwell" Iloko o kela wa ike Iho la*"ua 0 Ka; s a nei Ua lanakiia oia maluna o kona enemi; o ka 'llio'* aku la no" ia o uā o Kaha fua/ puii nei. nahaha Hiīii, lele ' ke-' kahi mau apana a haule ma Koolau, ma Molokai iho n-i a rra Maul kekalii. a oia fte' kumu i loaa' ai o Mo]okinf hē apana no Haupu Kek-ike-kai." A maanei pau iho mēa 1 hoike mai ia'ū. ' J. K. KAĪIELE JR.