Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 13, 31 July 1930 — HE MOOLELO HAWAII POKOPOKO O KELA AU KAHIKO O HAWAII NEI. (Kakauia e kekahi mau Hawaii) HE MOOLELO NO PUUPEHE HE KEIKI ANO KUPANAHA I MAOPOPO OLE I KONA MAU MAKUA. [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII POKOPOKO O KELA AU KAHIKO O HAWAII NEI.

(Kakauia e kekahi mau Hawaii)

HE MOOLELO NO PUUPEHE HE KEIKI ANO KUPANAHA I MAOPOPO OLE I KONA MAU MAKUA.

E waiho ikl kakou J ka iian& tiuii ae kak:ou a kamailio io. ka no kuih a lawal'a, ned m» koiwal wahl , * h i fema makuaksuH j "«' " .vai'a uei. aoie nō' hoi o kanu i ii ua 4;-: i he i'a,a ua ku $ nai,< - msoll oia t%alapi)iie |> ka pil ana. a kahi eleinakule (j»lem&kaiuH> a i kona h«ll ana hiai e nana iuka, aohe ike-4a- aku •■&**—e-j ka aina, no ka.mea, ua uni llio la o Puupehe i ka oh\i a aalo- ; wale ka aina. i I wale Uio }a no keia iloko | ont me keia mau oielo hoohuo«; "Heaha la hoi keia mea kupanaha?, No ka mea, aoie iioi he makani nana e iawe mai i ka ohu maiuna o ka ai,na," Ua halialia wale mai la no nae iloko ona no na mea e plli ana i kana wahine, hoomaka iho ia oia e huki mai i ke aho ana a kokoke e pae mai iluna, | paa ana aho a ianei ika mano, o ka inoa o kei£t mano o Pu|aiki. a e iKe aku ana no kakoū |ma o ka nee ana o keia moolele. E kamailio iki ae au no keia l'a i punaheie i na Kepani, a ia. lke ana oia nei he mano ka mea nana e paa mai la, huki mai la oia me ka ikaika me ka manao ola ka oi, ,{aole keia o ke ano mano o keia wa, aka, o kela. mane o ke au kahiko i hoomankia e na Hawaii kahiko mamua). i

E hao aku ana ua i'a nei, kokoke keia mawaho ae o Papawai ma Maui nei, malaila aku hiki hou no keia mawaho ae o Manele, a ike aku la keia i hale o laua ua paa i ka uakoko, A hiki keia ilaila i kahi ana i lawai'a mua ai, ke ko'a hoi i maopopo ai he nui ka i'a ma ia wahi, a ua moku aku la ke aho ai>ianei me ka makau. i Huii hoi aku la keia a kuleoke a ike aku la keia 1 kana ipuhulu «wahine) e ku mai ana n.auka b j la no hoi ke hoi aku nel'. mai keia, maiia paha h? pnf■kia/'.. i; Hookahi no a ianei ho-u ana, i ka hoe a po-a i ke kai kat« ana ka ihu o ua wahi halelana nei 0 ianei i kahaone. % Ia wa i holo mai āi ka w&hine a apo mai la i ke kane m ka haalulu o kona lima. Ninau ae la ke kane; "HeAha hoi ke kumu o ka nui o ka hānu a halulu na lima?" Pane ae la oia m« ka uwe: "Ua lapu ke keiki a kaua ia u 1 ka ponei." "Heaha ke kumu i lapu ai? A eia ia oe no a hala ma kw huakai auwana, a lhiliu iki ma ia hope mai. ua 'kaia loa au i ka hiamoe a kani ana no Xahea," a penei: i "E jjuu mama aloha, e mai oe, ua make ia o papa," A i keia hua a papa no ua make, ia wa i puiwa koke ae al au mailoko mai o ka hiamop, ua kuhi au o oe, a hele au e nana ia mea i ike aku ke ktēi al& a haio, o ka malu po wale no ke "haln ana a nolaiia, hoi hou au e hiamoe, aole no i u Uio kani hou ana no ua mele nei. I aku la ke kane, ua maopopo

-- .. .. , no nae paha 'a 00 ke 01l ana mai? Ae! wahi a ka wahlne, me keia;' e like me ka k'akou^i 16he mua ae nel Oia lho la na hana kupanaha ake keikl'a kaua.i kefe a ay.l£( nui •w&le T aku la kann, kane, ina he oiaio k<?na olelo au e. ka wahlne^ e, pomaikai ana kaua ma kj||, hope aku, a na ke au o na# e holke mai a e hookōi a e kali nafc*kaua ma keia hope a;kū. Hapai la laua īict i kahl waa a kau iiuna o ke Aki (laau paepae malalo ae) ua helē no -hQi a -kael£i_{piha)_iL oloko <6 ksu waa i ka i'a, a hoihoi wale na maka 0 ka wahine ua hW wohiī puolo i kauhale Hoi aku la laua a hiki 3 kauhale. hana iho la i ka l'a a mīko f ka paakai a pulehu iho la no hoi ka wahine a mo'a i i'a :ia; lana « 1 kek&h? no kahi ai hou ana aku ; a hoomakaukau iho la laur< i kk ai a pule ae la kahi kane ma ka irioa 0 ua wahi keiki eepa nfei ana: Ma ka inoa 0 Puuhele e ola 'mau loa maua. Amahia, ua noa.., f. A ia laua nei a māona, hooimakaukau no na mea e plli •- na i ka moe ana, a i ko laua moe j ana, oia ka wa o ua keikl eepa inei a laua ! hele ai e m&kaikai 1 na hana a kekahi kanaka e a'o ana i kana poe haumana 1 ka 00 ihe ame ka lele ana iluna 0 ka ipu-hua-wai, a peīa aku, a e a'o ana a ike hele e kaua me kona mau" makua me Kapokoho-; lua; no kia mea, he kanakā n- j waawa maoli no ola aohe mea' nana e hoopapa mai iaia ma kā 00 ihe a .me kekahi mea kaua e ae a ka Hawaii o kela au kahiko i oielo ia ai he hupo, aohe hua palapala oia wa, he keu hae a ka paanaau 1 na kūptifta 6 kakou, e nalo hoi kau i ke kuhiia iluna a hapapa lakōū ala malalo nel, a o na Kakolika hoi aohe 0 lakou alunu e na Kalawina a ke hele mal Hel- a| emi loa i keia wa, a hele hō hoi a emi ua lele me he manti āla. Aloha no kakou. I ka hele ana o ua k«tfct wel ua mimino iho la ka 6pti 6 "Kapoiliili a olelo aku la i ke kane: "E ianei e! E haha mal palia oe i kuu opu?" Haha mai !a ia a olelo mgt te.: "E! Ua eml iho nei ka opu. Kupanaha," wahi a ka wahine I hou aku la ke kane i ka Wahine, "mai haohao oe i ke kēiki a kanK; Kia hele e Tftakaikat mR. kelk a me keia wahi o ka 'honua ē imi i pono no kaua o keia noho hapeiuēa ana., M a hoi iho la laua nei nanea tki, a kani ana no kahea a ua keiki 'nei: r

' "E laua nei et E ala e i ke kukui 9 " "Ala ae la na makua a ho'il aku la i ke kukui e llke me ke' kauoha a ua eepa nei, aohe hae' o laua nei ike aku i ke kino, aka, o ka leo ka laua e lohe nei." "E puhi mai oiua i paka no'u, a e mama iho i kuu wahi opuu j puu awa, aia maiuna ae o Ka puka. I ka wa kahiko o keia kahi e kau mau ta ai o ka huluhulu awa i Aumakua Kiapolo. H Ho-aa wale iho la no laua nel me ka maopopo ole o ka iaua mea e hana aku ai, no ka aole o laua inu ia wai lepo, a ua nui ko lam pahaohao no \a mea. a pane mal la ua keiki nei me ke ano hoohuhu i na makua me keia mau olelo: "E aha ana ka hoi olua e lohi mai net a hele ae au ma ka*u huakai o !ka makaikai i keia mau moku; e kiei a halo ana ma o a maanei,, e hoolohelohe ana i na pilikia e hoea mai ana." i Ua hooko koke aku 3a kona makuakane, a makaukau na mea apau i ka hanaia, kena mat la e pule: pule ae la ka makuakane e like me kana pule mau : hoole mai la ; a. "Aole oia ka pule e ola a! ke hiki mai ka pllikia ia olua." I aku la ka makuKkane i ke keiki: "Pehea ka pule e oīa ai kou mau luaui noi?*' A a e hoopaanaau ee: Eia ka ai e Puaiki e. Ms!ia i kn u i ka hoopeA wale, t ka awaho wale mai, I ka make vvalfc niai, - Owau nei o Kapokoholua. i: ola la*u a kanikoo; O kau ola iu e ke akun. A pau kei.i hoopaahaau an.i a laua nei. ai īhb la ua ma. kuakane nel i he ka keiki e ai. pel me njf iaea apau ana o maketi'.,ikf a pau ka ai ana kahea -.nai. la#iia 1 ka lua o ks ai he paka, a looko no ka makuak;we j. jxau w 5 puhi ana hoi ae ia ua eopa ni iioko o ka oou o ka nui hen ae ia ka opu ' | A i ke kokoie ana 4 ao ua hele

u? nei e iike 1> i p k*ana niav< bana k? '■"■I-" *na| kela g ine keia wa' " ' d,na malama 'o keia i l -?- ka epu o ka nu3kv ■ i k« i %l kona makuAh J .x>t\ a ua- II 1 - -V po hoi ia i niea haoh,i "■ v "' ,r " *&e kumu o ka 4 2 >■ ka niea., ua hala 1 Vr.a e |;a'hanau ana he 12 iio ;nala2r.a, a ua hanau mai, u i koli crrr hoi' ma ke aka \v?Jf - """ , l£Tiēō.- " "" ; Pipi-holo-kaa'». X) keia wale no ka u - / ia , oka Buke Hale ,Hoike e 13;hopa ma ka 1919 aku -rv*i, ua, hft?iaia keia poe mool< k a h"" huihuiia ma ka maknh;k: lB7!2 aole nae i hoolahaia n.aloko o na nupepa Hawaii o kakou. a ua hiki aku i ke 60 makahiki ūiai Kela "vTār~mai a k< i< ~T:īTli puka aku nei. A o k2 hapanui na< 0 keia mau moolelo no Ma ui cvak no a he kakaikahi ko kokahi mau mokupuni e ae o 4 knkoi>, nolaila,. no Maui wale no ka hapi .iui 0 ina;puu a me kekahi maa mea e ,ae>, nolaila, kupono k*u. 1 na poe ,0 Maui e lawe nui i KE ALAKAI O HAWAII, no ka uow, 0 ka napaijiui o ka poe i keūi wa aole lakiOU i hoomaopopu 1 kahi 0 iakou i hoea mai m a nīr na ikumu i loaa mai ai o laiiou.

Mr. Jonah Kumalae, Aloha Oe:— B KE ALAKAI O HAWAII e ae mai i iumi' kaawale o kau hiwahiwa no ka manawa. Ua hele aku wau e makaikai iwaho i ka LUNALILO HOME HOU e fcu nei ma Koko Hla4, kahi hoi 'a kou Lahui Hawaii o na la hope me ke aloha no lakou. A ua halawai aku la au me na hoaloha e hana Poola ana o na u[wapo, e nonoho nui ana mawaho o ka lanai akea, a kukai oleio pu me kekahi o na hoaloha, a lohe aku la wau 1 ka oielo o kekahi i kona hoa 1 ka oololi koke ona, a pelā no hoi me kekahi, ua like pu no me a u. Nawai e ole ka pololi! i n-ala a i pa— papa ka i'a e ai ai; i u-ala a i Laiki loloa ka i'a e ai ai; i u-ala a i makoloni ka i'a ai; i u-ala a i makaloni ka i'a loloa ka i'a e ai ai; i u-ala a i kamano paakai i he3e a awaawa paakai wale no ke a3 aku, a o ke.kope hoī \v.u aku «ohe he ko ia, he koekoe pu wale no,

| O na la like ole oke awakea linoino ka opu, a i ■ kah.l wa a'u ie ike ne? he ku i ka pilikia. No ika' mea, aohe maa o' ka opu i keia mau mea-ai. Aloha no kakou. Ke hele aku e hoohalahala |i keia Haku wahine, o ka waha! ke ae mai. aka f ma ka ai ana oiai mau no. Pehea keia ano ai an&? Nana aku o ke ahiahi o ka 1 poi hehee he kohu ki ke inu' aku oe, kamano paakai i hele a»awaawa paakai wale no, aohe he ku-ia i ka wai a huihui maikāi, poi a me ka i'o pipi liilii i huUa me ka pa-papa, laiki loloa, u-ila kahiki. ka i'o pipi loke; ki laohe ko ia. a ke hele aku e oielio o ka ae no ka ka waha a mal-kahi o ka hooko ana mai. aoie loa. Ma kahi o 20 paona e liiola wale ia ana ke nana aku i k!a lumiaina o makou e ai nei oka la hookahi. Ona mea kupono e hoonuiia oia no ka poi ame ka i'a. O ke ola no ia o ke kanaka o keia noho honua anā. o na la hope loa. Eia na

i'aikupono: i'o prpi. leamano klnij pipi kini. i'a hou. kamano paakai e ku ia i ka wai a pau k|i awaawa paakai e pono ai. Ke na ; palupalv kahe e hel? iwaho a hol mal noi aku imua o John Nehl, o knna pahe msi e kali no kokahi wn akiV O ka mea kupauaha o' kein mau ilio moe lt»po elua na ōhua o keia k':\a okomopile e holo ai i Honoinhi. p nokr i'ai keia man ilio moe lēpo i ka hae hele i ke alamii.

I I ka wa o ola an-a o Mr. \V. P.' ■Haaimo. br p.ol;, i') 'p.ilnpnlu th«le iwaho a hol nv.\l l na a-' tpftU. la Mr. John N|eal ae nei [hoi keia kau n\.\f ktin i fcan-..\ ! m4 u ru ' A o 'koa malu-1 na'o makou me kOn..V nninao hr koa mnkwi l noho at k* v!ia Ihomp o Luuaino nol 1 Aole h<> j\v >:\no tXaUt9j e fsrlo ai t ke k:us:i l "vv„\ e lla maī o *U'V,H hs\imrV o 'ie Attpunt A;v,eriH;i n CUlft o T.u:;,i)Ho T<or-.o ' 0 lu 'A o mnlania iie' o Mys ho waplne TT:\W;Ū-: n ! V,;i ovs I mai manuiU o '<a -nAI nsuM!iwaH ? naho r.-,,\ Homo nei! no kona w.wi la ]joj>e r e iWlamA 'a r-f O k»jme» kuj.mn;ihA i Xolr* ttak\s \vfipinc aine fc.vu Ko.k', *ua ho ' T'" ! ' 5 -

-r.r-ip o "Mrsr. Kāhale i w&hine na Mrs. John Neal i Ka-r-T:'a 1 kā Alnā Hoopnlapula tr.n Molokai. He mau pule kona !r,?ho lianii ana 'a. 1 lta |'c\i hQu ana 6 Mrs Kahale i liea mn'i. ua fio?hoi hou 1a mai in ma Lrinal?lo Ho7ne nei a ne? r V.c knna ma'i ana a haīa ak\i kela soao o ke Aupuni Lani". . '■. ■■ ■ Pohea keia' mau han&? ' He -ni r.o na wahine' o Hotioltrtop "Em mai Hēl i~hāhār Tso ke aha r kiī ole ia ai lakou mamiiā o'ka 'hoohana īho i ka mea n'awal!- ° " E lohe 'mau ana i ka let> o Jim Kofpo, e olelo ino maii ana ī na palupalu kane', a e hiikihuki ana i ka pepeiao a me ka pa'ipa'i pu i na' papalina o Mr. Piko, no Knhala", Hawaii a me Heeia ne Pauoa. He mea poīiD e hoolahui korea_ponoi e mala'ma ana oia ia lakoū me ka maikai. Aoie hoi e hiki he lahui e na Hawaīi mai mai E pau loa o Jim Korea mai Limalilo Hom& aku, ka pono. " Ke haāwi aku nei i na hooniaikai a 'nui i KE ALAKAI O HAWAIĪ a nui loa. MR. HAAHEO PONIMOI. Kapalama, June 7, 1930.