Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 14, 8 August 1930 — HE MOOLELO NO KA OHELO MAILOK O MAI NO O PELE MA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA OHELO MAILOK O MAI NO O PELE MA.

O ka husvA a ka Oh<;Jo, aole wau » \Vc a ka , ! , f ttwa nn nae i Ike he mea ai. Hookahi no nar a'u Oheio i ike oia ka neepapa, o ka OhHo ku iluna aole au i ik<.. He fhia wahi i ia ai kahi i loaa mai aī o ka Ohelo. 1 AKAHI-No Kahiki mai. . ALUA—No Hawaii nei iho no. Nolaila, maanei kakou e ike iho ai i kona wahi i loaa mai liīār Kahiki māi no ia. • • • i O ka Ohelo he wehine u'i a maikai .kona mau heleheler.a ke nana aku, a o kona mau hp- i . mua oia o Pele, Hiiaka, ame Maiuiaiii, a o ko lakou nei aina hoi i noho ai a kupa oia no o Nuumealani, aia no i;\ wah> ma |K.uiiuiuokahikx i I la iakou nei hoi e noho ana inie ka oiuolu, a nse ke aioha o [kekahi i kekahi. a ma ia hop»|iho hoio aku la kekahi kanaka o Hawaii nei 0 Aukelenuiaiku kona inoa, a i kona hiki ana aiku ilaiia, 0 ke kaua iho la no ia a lilo ka aina ia Aukelenuiaiku, a 'oia iho la. ke kuniu o Kaohelē ■a me kona mau hnji.au mua kumu 0 ka holo ana mai no Hawaii nei a haalele aku i aink hauāu i kuiaiwi.

i Iko lakou nei hele ana mai a i-ke i na. pae o Hawaii n j i-. ma Lanai kahi i noho ai o Maīulani, ino Ka mea, ua v -ohihi oia ia iwahi. a o Peie hoj me na pokji iho i koe ma Hawaii lakou i noho ai, a o Pele nae a me Hiiaka ma k«, Lua-o-Pele i Kilauea kō iaua wahi i noho ai. O ko Kaohele wahi i noho ai ma Hawaii.no aole nae i maopopo mahea la o Hawaii. ■ I ko Kaohele noho ana ma koi'ju v.'ahi i nohu iu ma Hawaii, ua hanau no kana keiki o Kiha kona inoa. la. īaua e noho kokoolua ana me kana hiapo a kokoke e make o Kaohele a kauoha a'.u ia oia i kana keiki i keia mau olelo: "I noho auanei kaua a i make au mai kanu oe ia'u ma kahi e, e lawe oe i kuu kino a ka pik-o ponoi o ko kupunawahine iluha ponō o Kilauea malaila wau e \vaiho ai."

I ka noho ana aku o īaua'nei. a lea - malwahlne. > lawe-- •<*- «u ia ke keiki j ke kuio kupapau o kona makuahine, oia hoi ka .Ohelopapa ame ka Ohelolaau; o jva, Oueiupapa Ka i a a-o ila Uii'iioiaau oia na iwi. O ke poo nae o Kaohele oia Ka Fck- i maiama ai, a oia no I.' i-ka Pele e h- i, e ka .iui 0 ke kino, kiolaia ma Haleaknla 1 Maui, a ma Keaīia Paakai. Moanaiua, Oahu, Kauai a ma Hawaii iho no hoi kekahi. Ta mīAiiuiitn e nanea s.iiy. i ica T ohe iho la oia i ka "<t i ku I kou pok ; i; o-ke kii no ia ; a i kona hiki ara aku no nne aēle i loaa oko? kona Kino, oiai ua lele īiilii a nalowoie iloko o ka lepo, a e kupu ae ana* mai ka lepo ae; o ko ianei ohi ao ia a puoio. Aka : i ka hoea ana n;ai o Malulani i Lanai. noho k.ūa a he .ula, ike aku la keia i ke kino o Kaohelo, ua kuiia m;ai e na kanaka i lei, a no ka nui loa mai o )?ona «loha i ko lakoū hanau I muii, o ke kaawe no ia a make.

A make 0 Malulani āme Kanhelo, koe iho la o Hiiak.a me pele e noho ihina 0 ko liua aira ina Hawaii. Ia iaua e noho kokoolua ana a no ka no a man o Peie i ke al'i. nolaila. aole e ana pono kona: ... X ..ku la 0! *"> keia ho'". 113 1 ke 1 ahi? Aole ka hoi e ana. ka hia- j :nc<_ » ka . ■ niea o ka \vela o kē 1 kua i ke alii, ē aho e hookuu or 1 e kiu" ? rai!.a no h ■> e īmi aku i kona wahi e noho ni.l ka mT aohe reīe ke apo I'' ir.V m nr hrlu .'pio ke 1 Ii wa. 0 ka hookuu aku la noi e I elt . • K,n h/ ■ t hele kt ku o'e ala 1 ke aohe hoine e lnv.r ■>. <■ hookipa lia a .v. , I . ke kai a pru K) l..upiuki_ 'na Heeiu 1 O ihu a o Heeia hoi 'kekahi 0 na kanaka u*i Oia. ni«u kaiia o na |atla. ua make nae. i . ... a ua hui kmo laua uui . * ,» a « *-.« kv ...... : ' t A l, pa na!! i T7 - 1 ;■ 1 \ ■ nei ī.luue "i'oh". 1 » < 7*,» l s ' !>}r. .» ( lj V. t 1 - n 1 ' ' 1 k? h>!r 'HV '

luana Iho la laua : nef no kekaM ■manawa a ma ia hope iho nin nau mai la o Heeia la Kaohelo.

"E hele ana ka a huakai iliea. a mai hw nrd) hoi oe 5 he-'h jr>as W

OL'lo f uke oku la keia 1 kim hoa kamailio:

"'Ka' o Hawaii ko'u wahi neho me o'u mau haku kafkuaana. ua make nae hfi an, a no ka wela loa o kuu kaikuaana' opio, oia o Hiiaka i ke ahi. oleīo kela i ks_ hanaumua o maua e kipaku ia'u, a oia keia hele o'u e imi i wahi- no'u e noho ai.'l ""~A"lohtr o Heeia" i"lkeīā~mau olelo'a Kaohelo i ku i ke aloha mokumokuahua o ka manan e hookauilke iho ai, a komo ihn ia no hoi ke aloha ilOko o keia Heeia 110 Kaohelo: no Kaohelo: O kona elelo koke aku la 10 : Ta""me ke kali '"E ahō~hōī ha i wahine oe na'u a i kane hoi. au nau?" Ua maikai ia manao imua o Kaohe'o a noho a kane a wahine ae la īaua nei.

Ia noho ana hoi o laua nei a liu wale na la, a mahope mai hanau iho la ka laua nei kaikamahine o Waialani, he wahi+ ne u'i a maikai keia. a ua oi ae no hoi kona wahine u'i a maikai nlam-ua o kona makuahme hele la eia no oe o ka hua-oM* ka memeie.

Noho iho la hōi lakou nei a liala na makahiki he ekolu, oh lelo aku la ua kaikamahine nei i na makua e kii i ka makuahine ia Mlalulani i Lanai a hoihoi niai, a ua maikai no hoi ia noj. imua o na makua.

O ko ia nei hele no ia a hoea i Hawaii i kahi o na makuahine nui ona, a o Hiiaka kai ike a olelo aku la ia Pele.

"E, eia ae ke kaikamahine « kaua ke hele mai nei."

Olelo aku īa o Pele. i na olelrr makona i ka pokii: "Nawai auanei ia kaikamahine, aole ha au e ike aku iaia?" a ua lilo loa ia i mea hoopaapaa mawa-i ena o laua. .

I ka hele ana aku o ke kaikai mahine'a hoea ma ka waha ka lua o Akanikolea ka inoa o<a wahi. I alawa iho ka hana e hoopaapaa ana na makuahine nona ma kana i ke kuhi o kahi 'iluna a lohe nō o s i ka olelo, aia ke noho mai !a i ka waha o ka lua o Akanikolea. no'lea nui ukiuki loa o Pel&' e ho'a ae ana keia i ke ahi 0 Ka aeie ia a piha ka lua' manao iho la o Hiiaka o make ke kaikaniahlne o ke kii no ia i ke kaii kunnine ia Aliuimaiapakanaloa e noho ana i Nuumealani, no ka. mea. oia wale no ka mea e olu olu ai o-Pele.

I ka hiki ana mr<i o un. kaiku| nane nei, o ka emi aku la no ia o ke ahi, a iho aku lā ira kri! ramahine nei, a ike keia i ka pala o ka maia,- lalau aku īa no keia ai, a pela ka laua nei iho ana a hiki ilalo.

O* ka emi īoa aku la ne ho: ia- o ke ahi a nalowale iloko o ka waha o Pele. - ' i A ike o Pele i ka lakou kaikamahine. olelo aku la ia 1 *'Ua manao au e make ana oe no kuu hoohewahewa ana aKU ia oe, eia ka ua pololei ka ko mo 4 kuahine oplo i oleīo 113 ai nei ia'u he kaikamal o ma-i kou.

la wa olelo aku la o Pele i kc kalkamahine: "Ei ae mea ai iliina," k Nhiau mai la ke kaiknn-ialii-ne; "Heaha ia mea ai?"

aiēio aku la ka he ohelo, ua heie aku ia kela a palā-ku, o ka makou no hoi e ai nei." la lohe ana o ua kaikai .ahino nei o ka pii aku la no ia o ua kaikamahine nei a ike 5 kn ;oala-kii o ka ohelo. lalau ak« M keia a haha'i niai in : imaobel<Jr nana, 1 I ka ha's ana inai, o ke kahe mai lu ne ia o ke koke oi'ke tne ko ke kanaka; honi ae la "seia t aole i kana īnai o ka pilau, o ko ianei haalele no ia a 'hoi īlalo, a olelo aku la i ka makunhine "Kai no hoi he mea ;naikai kau i olelo m«i nei ia'u i hah-V" aku nei kuu hana o ke kahe niai la no ia o ke koko. » i honl ae hoi ka luuia he wīlu mal h,oi kau |a kae mai. a olelo mai la hoi o :Pcle i ke kaikamahine: | "Ka ! oka eaakou ;io hoi ia e jai nei, ia oe aku nei ka hoh a-'no-e." A lohe o Hiiaka no ka laua nei o'.ele, paoe koke mai 'a K; \ī ke kalkan-.aliine. ' "Ka! mai ai oe i kela mea ia ;U"vL o ke kuio no ia <.• kou makuahine. o ka v>helo e ku ak, oia na uvi. o ka i'holo ne - ;ec hoi oia ka ! o " i

A lohe o Waialanl i keia mea, he mea.e koiia' kaumaha a me ka luuluu no"ka al ana i ke kino o kona mama aloha, a olelo kok? aku la ola imua, o ka inakuahine nui.

"Ke hoohiki-nei au ia oe, aole au e ike anai la oe a hikī i ka luakupapau."

A mai ia wa mai ka hookaawale ia ana o ko Hawaii nei ne;ho ana, aole e kamailio kēkahi i kekahi a hiki i ka wa e make

ai, aia wale no a kalua ia ka puaa a hanaia apau, aīaila, ike i ka wa e ola ana, a ina aole e

hanālāl?ilār"māū~ mea, aia wale no ka palena he make, a i" maa nei mai ka wa kahiko mai' a hikl no paha i keia manawa

,A mahope iho o keia n.au olelo a ke kaikamahine, o ko laua nei heie mai la no ia me ka ma-

kuahine me Hilaka a hiki i La nai, a o ko ianei kii aku' la no ia a ke kino kupapau o Malu'ani ua hele a popopo, o ko<3aua nei hoi no ia a hiki i kahi o na makua a uwe a pau a paina, a o keia anei' ka mea nana I hoohaunaele i ka mala waina i ka meo a ke kane a laua i ua o Hiiaka, A hala kekahi mau la liu wale

ia lakou nei o ka %valea ana i ke kaha <? Heeio., o ka puolo Ililii n.o ia o Wamlani ia Malalanl a paa a hoolu llilli keia mawaho aku o Heeia, ku aku ana he puu' a ku aku ana he puu a kinikinl | nui loa lakou e ku ala a hikt ii keia wa. ' | A no ka hiki ana mai hoi o! ke Kaiakahinalii, uhi paa- pu ia iho la ua mau puu liilii nei a i ano mokumoku i ka nana aku ( j a nolaila i kapa ia ai ;o ko ? a mo-: knmoku o Heeia a hiki mai i keia wa, a o na poe o Oahu kai kamaaina i keia mau puu e ku kinikini nel me he manu ala e au ana i ke kai.

Noho iho. Ia lakou nei me !;a maikai wale no, eia nae, ke homai la o Heeia, a aia hoi na noonoo like ole K • holokake ala no kela uhu nui nepunepu e noho nei imua o ko laua alo, oiai nae hoi ke holu nape ala no i ka lau o ka niu a Kaohelo i ke Kahuli a ke kalukaluokewa.

A no ka lanakila ioa o na manao uhu. iloko o Heeia e akg nei

e hoopapa 1 ka papa hee nalu » Hiiaka, i ka . ike aku ia Hiiaka i ka wahine u'i. ua noho kela i ka lua o a nohenohea pua i ka wao i ka uka iuiu o Huelo a kupu ae lā ka ma*nao e launa kino kaikamahine o ka iua, a ua hookofa no nae kona manao ke hele ala a lele iiilii ka lehu o kapuahi i ka piina ikiiki o Luluku, a noho a kan<; a waiuae iho la laua me he wai ala e lana malie ana 1 Hauola. a ola ia Kini ua mō'a ka pulehu, ua luu no a ea mai ua hele waie keka a lupea i ka wai o ke kehau.

O Kaoheio ,h<s keia, aole o kana mai o ka iauwiii pono ole' o ka manao, ua hala ka puulena aia i Hilo, ua imi aku la. i hoa kakele nona e la-i ai ma ia kahua loa, ua keku (pau papalua) kahi ia iho nae e k? keiki o ;ia pali hauliuli o Koolau. "

lio ka nui loa o ke aloha .0 Kaoiieio i ke kane, kaawe iho la oia a make. a o ka make Ho& āiia ia o Kaohelo ma keia monielo, a oia iho ia na mea apau e piii ana no ko Kaohelo hele ana mai mai Kahiki mai a laha ai ma Hawaii nei.