Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 14, 14 August 1930 — HE MOOLELO NO MAKAHI KE KOA WIWOOLE. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAHI KE KOA WIWOOLE.

O Hamau ka inoa o ka Iniakane. a o Hooleia ka makuaWine, hanau mai ka laua ' mau kpik! he eiua, he wahine-ka mua a he kane kV hope; a o ko lakou wahi i noho ai aia ma Puako, Hawaii. O ka mua o ka hanau ana mai a keia mau makua he kaikama,bLi 1 )Oi O -iluukia; hanaiia ua kaikamahine a piha na makahiki e moa ai ka puiehu he 16 makahiki a hoomaka oia, e holo n„o Oahu'nei. 1 Mamua nae o kpna.holo ana i Oahu nei, uii hapai"ua makuahine nei ia Makahi t o ko ianei Po iho lā no ia i' Oahu nel me ike ole 5 ka hanau o kamaikuahine, aple j lluHu ma ia liope tho Hhrc-iar mare ua kaikamahine nei t ke kane ia Kamauoha

Aia i ko ianei wa i njiare ai i ka wahine, ua kui aku la ko ianei ikaika ma Oahu a puni no ka ikaika i ka oo ihe, a ua lilo i mea nui ma ka' mokupiini o Oahu. O ka nui o na kanaka usu pau ko lakou mau'waiwai i ka lilo i keia kanaka ikaika, ua nui na hoaloha a ua nui pu no hoi rfte kona waiwai. Mahope iho o ko lakou noho ana a liuliu, ua kupu ae Ia ka manao iloko o kekahi kanaka oia o Kaaial o hoao mai 'la oia i kona ikaikk. Nolalla, hele mdi īa o ua o Kaaiai a ku ana iniua o Kamauoha a pane mai la me Ke ano hooikaika me ka manao 'paha e "eo ana iaia. •

Oselo mai la o Kamauoha: "Heaha kou kuleana nul o ka hiki ana mai o onei?" Pane hou aku la keia; "I hele mai nei au e hoao i na ikaika o kaua, nau paha a na'u paha na kt keiki o Kaiahamauleo." Nmau o Kamauoha: "Heaha ka ikaika e hoao ai?" "He 00-ihe," wahi a ua o Kaaiai nei. ■ O ka nui o ka waiwai o ua o Kaaiai nei, ekolu moo-aina, eono kuinikapa o-uholowai, ewaly. ilio, he kanalima puaa me eha hale, a oia ka nui o na watwaj o ua o Kaaiai nei, I hoao iho ka lilp no ka* eo ia Kamauoha, ia aku ka waiwai o ua o Kaaiai nei ? ; ma k#-la aoao s hoi nele fke k* ,1 o a Wfea anaī kauMle. ' * ,

Olelo t mai ia ka wahine: "Pehea aku la kau 'huakai 1 ?" "Pehea mai ka hoi kau, o na wahi waiwai no hoi a kaua i hoiliili iho nei'me ka manao la hoi e ho s ōnui ia mai ana, eja ka o ka hao ia aku nei no ia a hoi nele mai nei au, ua ike iā no la ko iala ikaika, hoonaulu wale aku nei no keia, me ka manao la hoi e loaa mai ana ka pomaikai.

Nolaila, e waiho iki iho kakou ] i ke kamailio ana no ke koa ikaika, a e kamailio ae kakou no ke keiki iloko o ka opu o ka makuahine, oia hoi o Hooleia, I ka wa i hanau mai ai o uakeiki nei ike e mai la kekahl luahine akamaj i ka he keiki ikaika, aole e pakele" ka anea hana wale aku iaia, a o ka |inoa o keia iuahine oia o Kolea, iua kokoke nc> kona wahi noho ai me na makua o ua kelkl nei. i Hanai ia iho la ua keiki nei a nui a kupu ae la ka manao iloko o ua keiki nei e hele ī ka ;makaikai a ninau aku īa i ka makuahine: Makeinoke mai Ia ka hoi au i ka hele i ka makaikai ma na mokupuīū e.aku nel A oleio mai la ka makuahine ,i ke keiki: "Mahea kau makai,kai e hele ai?"

Pane mai la ke keiki*. "Ma keia wahf aku nei la." Olelo hou mai lt» ka makuahine: "Ina oe e-ma'kemake e e makaikai aia ko kalkuanme la ma ka mokupuni K&ilila o Kuuai." Oieig nuu la ke Keiki: "Owai ka inoa o kahi a laua e noho neP" Ha*i mai ko makuakane «lūi. nni Mana i ; Ha'i mai la ka maku&kane l 'ko kolki me keia mau olelo:— "'A i hele oe a i hoohewahewa ]mai ko kaikuahine ia oe, e hoike aku no maua \\ ia e ike _ nw i ia oe," a ae aku la nt> hoi k01,5 ; A he mau l;ymahope iho ua hcoir;tkaukau iUo !a ua (tueu uei o brlc ma kai* huakai makaik.\) a mar. , suaJLiao o koiia hele ;i'.n kii aku ia? ka makuakahe i knna bau-ih<?A a f o iho H i ke kelki a maka&uu x ka pahua ika maoli iho la ka !r.ukuWajiei h«| lkaika niaoii no, a ii|e pulho ia ola

[ . ' -wj j aohe inea nana e hoop&pa iaia i he mū, . i O ka„Jisie ma| la no ia o ua; psa pa no sie! Ka īaau i npna | ma lee #Jāhele. a puoi o ilawMi, a Ike lieia he waa e boig. aoa i Maul, o jfeo ianei hele aku la iiq ia ā tū ana i &1» awa, t( llee iwa'l la na kanaka „ keiki kanaka maikai v o; ka pioā o na 'oia 0 liiiliu, Makaukau a me " " '" Olelo aku la na kanaka T ke keikli ana kau huakai 1 ihea? w " ' | "E:hōlo ana" i Maul a i |ma! lid hōi_e ninau i ko oukou ■Waa, 'ē Jfi£>lo ana la ihea?" "E holo ana'i Ma-ui," wa&i a, «a poe««. " 1 O ko 'lalPou nel holo mai la iio ja, a pae I Maiii nia ke awapae o Kukiii, Kipahulu, kahi i kau ai b ka w&a o lakou nei.

| ■ Heie mai ia no "keia ma ie |ano malihini a hookipa ia ma [Pelekane i Lahaina, a I kahi,ia [ae. haaieJe leeia i kahi o laina a hele keia ma na aekai a ike keia he waa e holo ana no Molokai, 'ee keia a holo aku a P«e aku fiia Halawa i Molokāi; ka«ptmi keia a no ka nui loa o ka wela o ka la, hele keia e auau.

O kahi a lanei i auau *i% np if| raa a* kapae a$ ila kela i ka laau a ianei, ana *;eiakanakaa lawe ina i ka laau a ianei, aole ma ke hpomeamea, aka, ma ke ano hoopiipa a hookelakela ikaika jme k)ela flteu olelo : I rr A jma ka'u mea haule wale i Hakawai." ! la wa olelo aku la ua koa nei ;o Haiwaii: "Ke lawe ala oe i [feuu lāau, na*u aku koe make oe I ia'u."

He !aau no nae ka ua kanaka hel, o ko ianei hahai aku Ja no ii.mahope, i pahu mai ka, hana o ūa kanaka e wele# o ka ihe a ua kanakk nei ia ianei, pahu ia aku ua kanaka nei a ku ma ka opu a hu-Ia ma ke kua, hou ia iho nae ke kumu 0 kana Hie i ka lepo me ua kaiaka hei. . & &ki ipa Kauiilo ka, ihe a iaaei i 'kekahi kup.ueu. plaila, iaw'eia aku l- a ~o U\ ke I ka aqUe nae iie Jiaawi ia m|J £ ua kggaaka nei. Paj*ani keia i ka o fee ana, t ho-a keia i ke ahi ,a ao ka loa o.ka wela o loko p ke ana 1 ke onou, mai la. ua kiipueu ftēi i ka welau o ka ihe, a o ko ianei huki mai la no ia, ua pau n.o nae ke poo i ke ahi o ua kanaka nei o Mole&ai me kona mm&o bia ka oi. , ■ Hele mai la no keia a ike keia| he e holo ana i L&nai,,ee keia nialuna o ua waa nei a ha- i lawa) me Pololu, aole k«jua i ,no-„ ho aj liuiiu malaiia, o ua waa j nei jūo ana i holo mai ai mai niai, ee no keia a holo no Oahu nei a pae keia ma Ewa, a noho keia a liuliu iki raa Oahu nei Bj. holo keia no ka a>ofcupusi o Mpnokalanipo a pae keia i Wāilua, Kauai. Hele aku la no keia ,ma ka aina a hoea i. Mana a nhpau keia i kekahi yaMne e hele |mai ana: , "Uji ike anei oe ia Kamau - oha?" "Ae, oka llale iho la no keia a kaua e ku nei."

O ko ianei kipa aku !a no ia ma ua hale nei, he h.s),lau n.ui, a ku ana ma ka puka o ka hale i nar)ia aku auanei ku hana o ua nei, ua hele o loko a piha i na|kanaka. Kahea no ke kaik\iah|ne p iarjae k& ike «le nae d ua kaikuahkiē nei o ke keia. :.. NUpau mai la kela, ",mai hea niai inei oe?" , aku la kela: "Mai Ha waii aaai au & e imi aiia i kaikuahine ia Luukia/' ( Nlnau pguo mal la m uae ke la i ,ko iaiiei mau uiakua, h&'i aku |ia no hoi keia mai ka in.ua & ka j -" * - - j O kQ laua nel uwe iho la no i.; ma if la. & yc u laai i& no ho: a %o ? £a, ke ju\c o ka ana a keU u]iau mea. Majoauli o keia auo p.-e* a< v - UUla. ulu mai la ka iloko o ua|fcaae nei.a Luukia, he keia ; r _ , Olslo aku la ua o nei jt n& kanaka: "£ hoomai.,ai ua ka me ke a'oa'o aku no nae o ua o Eaaiauoha nei i kona mau| ksaaka. "I [ ho<«iiakaukau auwiei kā - kou ji ka ai me ke poi a kst| Wki»enak*M\u «ei t a 1 k&

thea auanei au e hele mai e ai. la no hoi ia o «a o Makahi. ko iala hele mai la no Ikū la a holoi i ka lima. f Pane rvo ua ksikoeke i l;a !>okoino: "Holoi ko lime. heiha Iko alaala?" ! Pane rso hoi \ia keiki iie; -1 [kahea ia ae nēi hoi i keh kīlv [a keia kihl e kaikuwal ew. , Ikomi," I ivmau hoii no ua kaikoeke la'koino nei ■ "I knhea ia aku nr artei e hele mai e ai?" "Ao!e." w-nhi a kola poe i h.ooho īttsi 'V* n'.lahiia ir.o v " e iw - hoi b. no :nc ka ko : .\no\ \v.ihi ! nolio a „ kokahi 'a ao i hek ai kc:a a kip;%sa kein e ka opu aleha ;:u~ kr\ .WA -.V;U -o sai:iaair..r n i ho!oi Wu-.UUH k;\ iiiUA o uu kanaka i*o\ ? . ko poi Nsai-hc-Ic : . alaila, olelo au&mii au ko Hnw, ko ,ala ala?" Nan.ī auunei h\ e piuie uuu, ui auanel n\i ia ouV>is, xu ouko: ka h.o; is o kamaUio mai, Hociuakauk.au uiiwlAS,aa, :uc ke po: w,u, a o ke ;c M.a hv.a uuū ocT 2&u Ha waii mai nei au i ue hoi v UuU i ke kaikualnno, a;a; uoi lioī ; ka lea 1 ka uie» hil;\h'."a j ke kiūkoekt\ O a. kou k&ikeoke" O KA liuuu'-u, o k.\na -.\ Lu,'vk:.; o:a \ha;uu nuu i lv c!;;a Vvilt -!:o ;o a ko u:a ua makua, I k.i :ohs' .uu o ua i»e uel kc;u :v.iva 01010. ••• k;\ i>;uve r:vai h ;:o o o ko iuako k ka;:. ; ,'s,; :k>.;vi ">.* aoUo nieu. ;u% . ;v."; ' kor.A ixx\ a o k,\ ;:;c: e iO. ,:ku e loa ,w;. ko;:a Aoh.o no ou .; s K;vaai ::01, *.su\i 0^1;: -~ - *

. oia o ka a-ea &aa a noiio i& Uauai nei.