Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 15, 21 August 1930 — HE MOOLELO NO MAKAHI KE KOA WIWOOLE. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKAHI KE KOA WIWOOLE.

lta WWm walwaī :oe ou, a o$rap kou k>ao 1 kuīea'u mafcjdia, f U|.^i : loele nel o'u he awaawa'&' lokolno na olelo, aohe e o'īn ke "fea - naka, o kela ke Alii,. Aia nae ke ano kianalua Jloko o : kam%£ina i ka r>ana_nial lie oplopio loa kda ke?kl, eīa nae, he awaawa koaa na poohiwi me he ala e MauxtaJiea ke nana aku a -+« helena." Noialla, ma kekahi la, o3cv> aku ia ua keīki nqi nmhope o ka pau ana o ka lakou paina aa& e a r o ana kakou. i ka oo-il:.; e aio mai oe i hope no'u. i-iea hoea ana mai o ka ma-nwsr,-t$tr hoomaka īlni iki nei e a'o, a ike maoll Iho 1a kamaaina i ke akamai tua ole o keia keikl ma ka oo-lhe me he Wai auau ala nOna ftia ka aloalo ana i ha makaihe e lele makawaiu mai ana maluha onā; aka, he mea palepale waie ia ho in 'me ka pa ole maf iala he hookahi ihe. : He m'au mahina keia a*o ana a Makahi i kana mau haūmana, ua ku'l aku la ka lōno a lohe o Kamāuoha no ke altamai lua'ple o kona ka oo r itie ra a*o nei oia he mau haumana no ka hoopapa ana me !na poe e aa aku ani imua 'o Iaikou ma ka oo-lhe. ' I ka wa 1 hoea aku ai o keia ! mau lohe imua o' Kamauoha, 'maopopo loa iho Ia i ua o 'Kaimauoha nei he makaia nona, no |kona hoohilahila aha i ua kai[koeke nel a hene iho la ka aka a ua o Kamauoha nei me ke .Kaena anaMh'p. ! "Aohe 'no e hopo ke keikl o loahu i keia wahi kaoopilio Hawaii o ka hele ana mai nei, joia ka wa i kukala ae ai ua o Kamauoha nei e aa ana i uā kaikoeke nei ona ma o ka pili ana |i na walwaL. ! No ko Kamauoha ma aoao ua Imakaukau ola me na waiwalhe nui ma ko lakou aoao, a no ko Makahi ma aoao he kakaikahī loa na waiwai i loaa, a he mau mamaaina no kekahi i komo mai me na waiwai no ka pili ana'me kē ano "kanaiua no nae u*<Ma ka paa ana o ka pili hookoloia iho la ka 1« kn Poaim m& m t> kekahi jpnjU»*Ae e rjlslama la ai nn hookuku Sk.*ika H>awacna o Makahi ke koa u Hawaii r. ne Kamauoha. I ka wa hoi i lohe aku ai o Kaaiai o Ewa, Ohau, i kela kukala a ua o Kamauoha no ka a? ana o Makahi e hakaka meia, a mamuli no o ka ike kamallio 0 keia wahi k.anaka Xia loaa itia? 1a he waiwai he» iala a holo aku ia oia no Kauai a hoea ana i kahi o Makahi, nm me kana mau waiwai a pili me Kamaoha, mamuli no o kona minamina no, kona wahi moo-aina 1 pau ia Kkmauoha, Ma o ka hoea ana mai o ka la e ulele ai na ai a ka lua, ua pi - ha ku'i mai la ke kahua o kahi o Kamauoha i na kanaka me ko i&koō. mau waiwai no ka pili ana mahope o Kamauoha a he kakaikahi ma ko Makahi aoao. Ma ka ulele ana iho o ua mau moho nei, ua iike no a like aohe eo a kela a me keia aoao o laua, aka, aia no nae o Kamauoha ke ike ala ī ka ;kaika maoli no o kona kaikoeke i ka hak&ka ke hele aia na ihe a iaua a nlniu me he ena makani ala ka niniu poahi e maopopo ole ai na ai a )aua. , Ma ka uiele hou ana iho a laua a i ka hapalua Hke o ka iaua paio ana, J\&ki pu iho la ka ihe a ua o Kam&uoha i km hauna 2aau a' ke me ke ku olohelohe ana,!ho o ua o Kapiauoha nei, oiai ka ihe a ua o NJakahl nei e olohip ana ma o a maanei o k'e kino i> ,ua o mauoha nei me ka pa ole akv no nae i ka ili. No ka mea, he makemake wale no kona e hoohoka i kona kaikoeke e Iike mo kana ma« hana, a ia wa i ae ai na ieo hooho o ke anaina e olelo ana, eo i *kahi keiki, eo i kahi keiki, he mufui pu-maia wa!*i iho no he olohaka X> loko. "E o*u i ka maka o ka waukej ua pill wale kahi i'a'o plīl wale aohe ana pone i koe." aka, aole nae he makemake o Makahi r lawe i ke oia 'o Kamauoha, aka, he makemake maoli no koria e hoohoka, Iloko pu no hol o kela wa i hoio mai ai o Luukia a apo i ns wawae o ke kaikunane me keia mau olelo, mai hooko ! ka m kanaka e koi nei, a pane iho la oia me kefa mau ol*io' "Aole, aka, o oe no ka*u e hoK

' ; - 4;, hoi imua o na niakua o kaua, a oia keia imi mai o'u la oe e ke kaikuaMne." "6 na poe i piH maliope o'Makahi ua; nui ka ( hauoīi, mamu!oka hoi hou an? mai £ |pjEs :)i' mau waiwai i lilo la mc"1?o lakou »su>euhane ihua ok e hoi hou mai ana ko lakou man waiwai, a o kahi n& ,na ' ioi loa aku oka ha,\lo]| ro p Kaaiai no ka hof hoi) ana no: t3 kona īuooāU'm & ~ītc~~ K€kcua mau waiwai e ae, po iho- us rrtfam?la li£_ahaahia hauoli i o ua o ?.?■ - kalii nei a he ntii na wahine u'i 1 hoopipili mai i ua Makahi r v a ku a hoohihi inaoll no ke kanaka maikai no. ; \ O na anaina i malamaia ma 1a po, ola na poe hula, e like me ka maa mau o kakou e na' Haw»ii a- hoea wale i na hora IiHH o ke aumoe, iwaena o keia anāina o Luukia kekahi, a he wahine lea no hoi i ka hula, a ua ikeia no hoi oia he Wula. Ma kekahi mau la mai he mau hookuku mqfkomoko mawaena o kana mau moho a me kekahi poe e ae s aoīe ma ke &no piliwaiwai, aka, ma ka hookuku i£®ik& wale no e iiauoli ana ia lakou, a ua ike ia o ka hapanui o na ieaiea ua kaa waie no ma ko Makahi aoao ma o ka ikaika aia o na moho a me ke akamal pu. No Kamauoha, ua hoi no oia no kona wahi ma ka moku o Oahu nei, me ka haawi ia mai no o kekahi mau waiwai nona a. me kekahi mau aina nona ma Oahu nei, me keia mau oleio a ke kaikoeke, mai no a kikoi hou ka oieio, no ka mea, he mea nahu no ka oielo i ke kino a mai no a kaena i ka ikaika a hao waie aku i ko ha'i waiwai a e maiama i ke kapaka, ī ka heiena o ka huakjū, a o keia ka lawa. He mau mahina ma ia hope iho, ua haaieie iho la o Makahi a me kona kaikuahine ia kaual a me eha wahine a ua Makahi nei no ka hoi pu ana me ia no ka moku Nui-o-Hawali, ua hoohihi no hoi keia mau wahine iaia a pela no hoi oia. Pae lakou nei i ka moku o 0~ ahu nel, mai Oahu aku nei a lakou nei i Maui, maanei noho iki no kekahi mau mahina, mamuli o jaa mokomoko e malama ia ana iioko oia mau la, r ka i' malama la ai o ka Aha-mokomoko, ua hoea aku 0 Makahl ma ia kahua ma ke ano makaikai a ike ia mai īa keia e na kamaaina he maka maiihini a me ka maemae pu no hoi o kona mau helehelena e hoomakaleho mai la na u'i o Maui, eia nae, ua lilo mua ke eb 1 na lei mokihana o Kauai a mē ka pahapaha t> Polihaie. " 0 na moho hoi keia ,aia lakou ke leha mai la na maka maluna 0 ianei, a pela no hoi ka ilamukua ke nu-ne ala o lakou iho no keia kanaka opio, a hoouna mai ia ( ka IlaiAuku no ke kii ana mai ia Makahi a lawe aku imua ona. 1 ka hoea ana aku o ua koa nei o Hawaii, pehea oe he wali no keia ai ia.oe e ka malihini? Ae, wahi a ke kanaka opio me kela mau olelo: Mo, ka la apopo. Ma ka pau ana o na lealea o keia la ua hoi kela a me keia no ko iakou home, a ma ia ahiahi iho he aha hula, a pihaku'i mai ia kahi o ke Aiii e Uke me ka maa mau o keia iahui mai kaiiiko loa mai no a hoea i keid wa, a ia laaou ma hoi popopuiuia a olelo iho la he 'pelapeīa, a i ka wehe mai o na wahine haoie i ka uha he naauao iho la ia. Ma ka hoea ana mal o kekahi la ae. ua hoea mai la ua o Makahi nei me kona mau koo, e maiama ia iho la na lealea, o ka malihini ka mua ioa me na kamaaina. a na ka hialiliini ke eo, a ua nui ko lanei mahalola, a nui no hoi ks paipalia ekeanalna, a o ka 01 ioa aku o ka po<> pili mahope o ka'mallhini, a he leakaikahi ws!r ia jv>e 1 foaa ka iaki. maho|>e no o na moho kamaaina ka hapamii o na poe pili mai. Na keia eo mau i ka moho malihini i hookn:|*kna aku \ ka makn o na ne keia mau olelo "Aole ka inalihhii he kanaka hawawa l Ha lawelawe ana \ na aka; he Wap&loie oia mjo ka lawelawe ana ma ia nnx« nea a he loea hoi ma ka h.ouhA 'hi% e Wki oīe a! 1 kekahi n\ea ke- lanakila maluna " lloa lua mnl o ka la oia ana >>0, a \u\ nfyoli Ka a kahi wau n>c4o no a me i

he ala € a.io haunaele IAha, eia r.ae, aole ia lic iho ai ka moho o K.v\vrri eia nae, ma o ka lu-o:, j:.iia a kekahi poe he wea rca , .'.r - heiva no lakou ka hc:ic ,u;.i waV- ( >kuno. X ka pau ana a iia lealea, aaakaukau iho ia c Mak;;ii: .1 t - .e .kona irau hoa n0 ka iii'. 1 -- hoi,j laiia knua 0 ; .ak'.a | |ma Mawaii, a ma kvia 'i iānp, a aa koa nei ua hal::- a"ifla kekahi poe 0 ?.laui i u~- 1:-.-_eapa noi • aiamuii o ko īal--.u ""hoenia.opepJ wiiiA r"ka piha vj*u~ olu o ua koa, nei, a poU ;akr>u i hoohlhi ai a noho loa ia Huwci,ii a kani. moōpuna' Pipi-holo-Kaao