Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 19, 18 September 1930 — HE WAHI MOOLELO NO KAMEHAMEHA I. NO KA HOLO ANA I MOLOKAI. [ARTICLE]

HE WAHI MOOLELO NO KAMEHAMEHA I. NO KA HOLO ANA I MOLOKAI.

ī ka 'noho ana o K&meha- i 'meha I. ma kona walil ma Ko- : jhala a kanakamakua. JJa6Io aku' jla ōlā W he ruT jmaluna o na hookahi I haneri. O oka ' laūhala 1 uHma'la a palahalaha :i Ipoepoe maikai. Ua pae nui aku i ' lakou ma ke awa o Kaiinakakai, 1 sa maiaiia lakou i noiio ai. ........i ■" > Oka uaoku o Molokai oia ke- . i kphl o na moku a na Alii e hoo- ' j hala mau ai i ko lakōii mankwa 'hoompha, a o keia nā hoi Keka- . m -rir ~r,rr kanater iloke - oia au. a he piha lealea na ka- : j naka eHke no me na hana a. me ' }na puni 'a kela na hana : hooikaika kino e like me na haj ole, a i keia au mai nei hoi a kg, j naauao, aole wahi hana hiki, a jii2a la e hele ana i ke kula e ha,naia ma keia mau hana, a i ka ' j piika ana mai o ka pau no ia. j Oke kumu nae o keia holo &- |na no ka'lealea o ke Alii t ka : jmaika, oia hoi he olokaa i ka jpohaku i hanaia a poepoe, a pa- ! lahalaha na aoāō. j Iko lakou wa e noho ana ma }ke kaha o Kaunakakai, aohe a- r j na mea e lealea ai, ia wa hoouna i aku la oia i kana ,aikane, o Ki- ' ikane ka inoa e kii i na ulu ia iKahekili e noho ana ma Oahu inei. I Ika holo ana oua elele nei a | Kamehameha, a hiki keia imua ! o Kahekili, uwe iho la a pau, nijnau mai la "Heaha ka j makemake o ke Alii i hoouna imai nei ia oe io'u nei?" i Olelo aku la keia: "I kii ma.i inei wau i ka ulu i mea lealea na 3ko keiki, ua holo mai maua a i aia i Kaunakakai i Molokai ae mei kahi i no'ao ai, hoouna mal inei kela ia'u e holo inai i ou nei." ! Ninau hou -mai la i'ela: "I aha ikaulu?" I Aia ka ulu ika pua oka malo. tO ke ano o keia, he ulu i malajmaia i ka poli. i ( J4ai taihih3wa e na hoa o ka ' : uiu maoli nei, he pohaku e like !me ka mea i hoakakaia mamua fae£net »a kapa, ak\i lakou ia . &&ulu. _ .-■.." ■i. •* mai la no hoi o KahekiU me ka olelo pu tnai: "O ka ulu Hiupa auanei, aole e hoolei t ma ka aoao makani o puhiia a oiepelepe ka lele ana, oiāi hej mama ia ulu, ma ka aoao pohn i. e kiloi ai. O ka ulu Kaikima- j kua hoi ma ka aoao makani e j kiloi ai, oiai he kaumaha ia ulu, 0 ka inoa ia oia mau ulu. Q ka Kamehameha makana i haawi aku ai ia Kahekili he ipu hulumanu, A pau ke kuhikuh'; āa ke Alii Kahekili i ua kahu j p Kamehameha, lalau iho la | i ka ipu hulu a wehe ae la, | 1 ana iho, aole i kana maī 0 i(a uwe, a puana ae la oia i lalani mele: 1 Lihau mauna ika noe, f Kalae ahui ka mali^ Me he pua lele i o iala, Ke aka ka uahi i *ka makani. O kuu mak?ni Kilioopu, O a'u wai e " , i ī hui ia me ka ia iki, , Me ke kaahaaha ka ele loli. j A paij ke mele ana a ke Alii Kahekili. olelo mai la oia ia Ki-1 kane: "E hoi oe 'a ke Alii oleloj akuTTioi i Hawaii, alaila, nanai mai ia'u a uhi kapa eleele a kau hoi ka puaa i ka nuku, alaila s j ku mai ) ka aina," me he mea I ala he ano olelo hoohuakeo keia ; 0 ke ano oia, aia a make kii aku 1 ka a\na. . O ka huli hoi mai la no ia «| Kikane a hiki imūa o Kameha- j meha kona haku Alii. Ninau aku la ke AHi: "Aohfl ihuaolelo a K&heklli ia oe?" j "He huaolelo no," wahi a ke j aikane, "a pehea," a hai- &ku la jno hoi keia elike me lea mea i j "oieloia maHaia. | INO KA HOI ANA O KE ALII I HAWAII. " ! I A lohe ke Alii i keia mau olelo, ! komo koke iho la nō ka manao ikJfeo ona e kipi ana o KahekHi | i īaia. Ao®e no nae keia 1 maika ] i ua mau ulu nei a o ka hoi e no keia. s Makaukau na waa aohe m<\i ] i koe, kau iho la na kanaka he ; nul me ke Alii pu kekahi a hoH aku la a pne ma Kawaihae, ai;\ kela wahi ma Kohala, ma ke komohana-akau o Hawaii ' Noho ke Aiii ilaila; o ka hwmaka ana ia e oki i ka waa minui i kapaia he peleleu, Ma ka wa e k&pili ia an*. na" waa peleleu. oia ka wa i ho!kc ae ai ke Aiu Kamehameha J na kanaw a; paa he Mamalahoa.

0 līe ano u'.a, ..ohe AIU, aohe ma- 1 kaninana e he!e ma ko lako\i i manao iho i ka iakou hana 4 o;: ka mea hoolf>he. ole 1 keia he ! make kona hope, ala wale jto,j tha ka ke Aili kauoha e hana* al ] īee hookoia. ' 1 0 kekahi i'lii o Keoua ka Inoa ) no'Kau, 'ii ole oia f hoolohe 1 ke ] kauoha a Kamehameha, aka, uajj tieĒ mā o māīīao'llīō" mea, Hawaii, aole nae i hooko' ( koke o Kamehameha 1 ; wai maluna ona, aka, ua kali ; no 'oia a pau ka hana ana i na waa, ' Mai hea mai keia naatiao 1 ioaa ia Kani'-'hameha e hana ota 1 k;tt>aw..i -y- ia i oie hoi e " luku wale ia ke oia hoi, "e he'le ka a moe ī £e ala aohe mea nana e hoopoino." 1 Ua hoopukaia keia kanawai waha a Kamehameha i ke Keneturla 17, Ka wa hai e olelo ia ana he au hupo a naaupō o na kanaka Hav.aii, aka, ma kela kanawai ua hoike mai. o ,Kamehameha h§ Alii naauao a piha pu hoi i ke ak>ha i, kona mau makaainana mai ka h'aahaa a ke kiekie, a ma ka mahiai no malaila kekahi a'o nui a Kamehameha i kona mau ' makaai - nana. Pau ka hana ana i na waa peleleu, hoouna aku la ke Alii he elua mau kanaka o Kameeiamoku ame Kamanawa, e kii ia Keoua no ka hoea ana mai imua 0 ke Alil Kamehameha no ka hookolokolo ana iaia imua o koAa mau AliL A hikl jkeia mau elele imua o' Keoua, ninau maī la kela: "He- j aha ka hele mai nei imua o'u nei?" Pane aku la ua mau elele nei * imua o Keoua: "r hoouna mai| nei ke Alii e kii mai maua la oe." j Olelo hou aku la o keoua i na i elele: "Ina he make ka ke Alii no'u auo ka wa pono ho olua e ha'i m&i ai" Oleio aku la o Kamanawa ma: i "Aohe make a ko keiki, he aloha 1 ko keiki ia oe, nolaila kq maua mea i hoouna ia mai nei." 7 1 ka lohe ana o na kahu o feeia mau o!e!o a na epan » e mai la Haua: "E ka maua'iani-— e! O kela mau olelo i ha'ila mai ia he alapahi, oia hoi, he wahahee, aohe oiaio eia nae ka maua, mauka nei kakou e hele ai, ina maoka nei, alaila, he make ia Kamehameha a he malee no hoi ia kakou." . . Aka, mamuli o ka pkakiki a me ka piha maalea o na olelo a Kameeiamoku, na mea nana e pepehi ia Keeua, ua puni ke Alii, a o ka ae no ia e holo ma na waa. I.ka holo ana o lakou nei a hiki ma Kawaihae, ike aku la lakou nei, aole o kana mai o ua j mea he kanaka e kuku mai ana mauka o ka aina ua hele a nonanona, uhi puia kahaone i ka* ua mea he nui o na kanaka, Ke hele ala a le-i Kohala 1 ka nuku na kanaka, o ka wa kanaka nae hoi ia e piahola ana maluna o ka aina ia au kahiko o ka piha naauao. No ke Alii Keoua hoi, ua ike j e make ana oia, lalau aku ] la oia i ke kaula a hikii iho la a j paa i kona omaka, a .eia hoi ka | olelo a na kanaka o Kamehameha i hoouna aku ai. «Ke hikii ala ka hoi oe e hikii ai i ko omaka, e make ana hol paha oe he hana aloha ole [ kanaka, he kfpi, he hoolohe ole 1 ke kanawal o ke Alii." vla wa, uwe ae la o Keoua me ka leo nui a me»na kahu pu kekahi no ka make aku o ka laua hanai aloha. * O ka hopu aku la no ia o Ka- ; manawa ame Kameeiamoku ia j Keoua a hmia'i ia iho la iloko o; ke kai a make a lawe ia aku la j a kalua ia iloko o ka iniu. A make o Keoua. nohoi aku la kekahi kahu ona ia Kamehaine-1 ha oia hoi o Kaoleloku. ,r E ka lani r! i kanawai no'u e ola ai." HaaM aku o Kamehamelia 11 ka papa he kanawaiia. hoole; mai kela, aoie au e ola ia kanā- i wai - Haawi hou'o Kamehameha i ka wai o AhukinL, aia '*no paha! ia wai ma a hiki i| keia ia. hoeie nolkela, aMo au e, ola ia kanawui. i akf o Kameham*. , ha i ke k;\!\awa||he Masualaht«\' knnawai, me ka fklo aka> ! aope makAaluana. e kil i |fcou ola. ua la-! nakila t>e." * | Hoole mr,i hoi na Alii me kei;;j wai, nke ola, he j e uiake ai. aae he ae aku! o K&raehameha„u& h%l keia i| : .'j. U.i,.

• r . ■ : . ka oklo pa* -i \ " ( mea' mm e wehe ( ( la vuwe iho la ko'- ~"- ! ' kah}i 0 Keona o Wai! .r inoa; penei, • Euu haku s ka ua hafi 1 ' Ke tele ae la māuka o AuanW, Lele ka ua; lele me V .-j Lele poo ana ka wai o J;n ha. | Kuu haku mal ka' wai e holo e mamua V'oai": •;" jaku la \i3. mau waa : rna Hana.. i Ua .holo mai hoi n Kahek*'* mai o Oāhu- mai a lohe ia ae 1r . he manao kaua konn 'e _TCnr*" 1 hanieha.. ' i ManiU': o keia lohe " 1 ka manao kipi o Ka'/vV , i kii'i 1 aku la o nin Hawaii a hiki mai la, o. kr. Vn.nT"'*n Iho 'la no ia o ke kaua a hre o Kahekili. Hoi o Knhr4dl: i O ahu a hol no hoi o i Hāwaii. Ina paha o ko Kamehainoha 'mailao he like nv ko kela' ma-, 1 kuakane ona ; ins ua hahai 10 1 -" 1 " ia aku o Kahekili 3 heen i 0-rhu nei, aole nae pela ko KTmehr.meha manan. Mamua ko Kamehameha huli hoi ana no Hawaii j ua kukulu iho la oio i ke kii o l iKawalakii ka inoa a ho-aahuia j !i ka! Ahuula a hoopapnle ia i ka) 'Mahiole a hookaii ia iho -Ja ka ! 'ihe, laau pololu o Kona. np hoo- ' ImaMa na Malio. ! I No ka ike aku oke koa kr\u- J 'lana 'o Kahekili, oia o Kea T .ve- ! ! pualhiki T ka" oni ole, o konn. kii j 'no la a hili me ka Wu a haiha: 1 I liilli iho la. ' Hoouna hou mai o K^heki! 1 ī 1 'kekkhi koa kaulana onn o Ka(pakahili ka inoa, e holo e kaua !me kamehameha e Mau: no ka~ !hi i kaua ai a hee o K&pahili. I Oka hoi no ia o uajo Kame r !hameha a Hawaii. a Irhe i !:a' imake o Kahekili o ke kii no ia II ka. aina a kipi m.ai hoi o Kaiana;, aole nae oia i lanakila maIhma o Kamehameha. ! Ma keia hoi' ana mai o KaImehameha i hoomaka ai oia r maiii la' Ūalakaa, ekolu ki o ke Alii i Oa.hu nei. hoi oia a tdr?e mā Lahaina, n ua kapaia &feslT7Uakai he niaūkani. o'a ho> he niau me ka laau palahalaha maikai e komo pono ana i ka waha a he lauhala pAha, a noho ma ! Maui no ekolu makahīki a hoi'no Hawaii. KEAKALOI.OA