Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 22, 9 October 1930 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

Hfii mai na wahi kanaka i ka kn.kou koa, ho kapanalia _ ko lakou haku." Aole ana kāne. aole no hoi ona makemake 3 na wahine, nolaila. aole liookahi waMne oluna, o ko lakou aipa. He maJkeniake Io;i ko lakou haku wahine i ke kane, aka, aole hookahi v;ahine oluna o ko ' lakou aina. a wahi a laua i i mai ai ia'Wilamaiki, he manao ko laua ina oia c ike. ana ia Wiiamaiki, aole oia e huhu ana iaia, aka, e hoohihi ana oia ia 'ia llei. Ūa olelō aku no nae o Wilo-* maiki i %a mau wahi kanaka nei, aole no ona makemake i ka 7/e.hine, o;a hoi nia ke ano kane < Kp 1 »1- no oia ne o. i•/ L*i.jlljo „ pela "O h.05 t .lo'ole] nae !ka lakou hana, aka. ma e pono 1 > ennmi oia ' pee. I ivia,opopo īho ia nae īa WiiaImaiki, mamuii o ka oielo ana irvio{ n «'ahi kamka, mai Keiuane 'ko iaua haku wahine iia mea he kane, nolaila, aole oia e piiikia ana ke ikeia oia e kela wahine, aka, hlo iho nae ka makemake ole o kela haku wahine i na wahine, ī m?a nana e noonoo'nui loa ai.no ko pono o na opio wahine i holo pu mai mai i ko lakou haku wahine mua. Aole ' maopopo iki iaia o kana hana e hana ai no ka pono o kela mau 'i opio wahine, aka. ua īke iho la nae oia, no Vn v:n m ). ua palekana lakou, aka, aoie no nae e i ioihi loa na la o ]a palekana ! a hui aku lakou he alo a he aio ; rae ka wahme noowahawaha i« j (mea he wahine, Ua nalunui ioa <oia īioko iho ona no keia mea, i akfi. aole nae oiā i hoike i ketj£ahi noailona o 3a niea jrsa kona j jS-., };>)o;r.au uo oin ■ i ka hoike i ki.na ano helehelei.a [hauoli a ohaoha mau no i I ke kokoke ana aku e napoo ! ka la, makahiamoe ioa iho la na wahi kanaka, no ka mea aole 'aua i hiamoe iki ia po a ao a e | po no hoi o ka la. No ka kakoii koa hoi, aole he wa e kipa mai ai o ia ma'i he hiamoe loko ona, no ka mea, «e-*hoala nau ia ana kona noonoo no ka.. palekana aku o na wahine.maialo o kona malu. Ua hoomaopopo no o Wilamaiki,' aia ka pono o kela poe lede iioieo o k? poho o kona lima, a ua lawe ae •oia. ia lakou me' he poe kaikuahine la lakou'nona a h£ kaikunane oia no laieou. i ? . , ■ : Ua nann mal 'no hoi kela poe 'eele iaia me he nea la -4ie kai- ' kunane oia no lakoii. a iaia ho i hoi ko lakou mau maka i kau tnau- ai no ko lakou palekana. X ka makahiamoe ana o na j v/ahi kanaka. nana ae la laua i j !tao o m.'i,i>.< 1. aole lie wahi kuoono no laua e moe a: me [Ike ole mai o na wahine i ko' | iaua moe ana. a oiai aole laua ! [i maa i ka hiamoe ome kekahi j Yvahine iloko o ka lun\i hookahi, j oolaila okuu iho la tjo laua ma j ! Wf?frka o ke aiia e hianioe ai. | I ka ike ana mal j M ka hlamoe o ua mau Wahi ka--1 naka nei. hoala mai la oia ia ' laua a oieio mai la; *'E hoi aku I no hoi olua iloko o kō kakou jana e luamoe ai." \ ' \ Olelo mai la nā wahi kanaka i "Aolepela ka pono, aka, e noho no maua mawaho nei e kiai ai ia kakou " 1 Olelo aku la o Wilamaiki • "Ho ! mau wahi kiai pono ole paha j 1 olua, no ka m'ea, ke pa'uhia' koke J mai nei olua e ka makahlanjoe." , 4» mai na wahi kahaka me j ka i ana rhai: "He pololei io hoi | t<au i oielo mai la. Nawai no hoi ole ko maua hiamoe ji ke ala ale 11 no k ' po «iei :uno kt ia •a. He wj? ala no Ka no maknn ir.fi -<cn auia. a o ke ao hoi l*n ni'iknu h;amor. 'aole hoi e hihi. ua hlo maua i pio na Ouiiou. nolaila, hiKi ole ia inaua ke inamoe ī Keia la. O!do aKU la o Wilamaiki: "No ' na la waV no hot aka. i ka P popo e hoi no oluā i ko olu; uL'. maa'm.ui a t hian>ot ohu< ke a o a'a hoi i ka po. Ho 'io :v> k$ mH* < U.'. ko u hiamoe a na Ou.'. ho; i.x i 1 kiui u makou lu makou e numoo .u Hookahi

wale no l a'u mea hopohopo, o holo aku auanel olua a haalele iho ia makou ia wa&ou e pa'uhia loa ia ai e ka makahiamoe, Nolaila, ke,manao oei au e hoololi ana au i ko'u wa hiamoe a like me ko olua i hiamoe Ilke no kakou a ala like no hol, 1 ole olua e mahuka aku mal o makou aku a hoike aku olua 5 ko oukou poe eia makou īloko o ko oukou aina nei,a papau, mai makou i ka make I ka haku o oūkoi'." . Olelō mal la na.wahi KanaKa: "He keu no ka hoi a kou hllinai i ole mai ia° maua. ]J(a hoohiki hoi oe ia maua imUa o kou A- ! |kua. nolaila, aole maua e aa e l luhaki i kela hoohiki o make aluanei maua. mai makau loe ia maua. Ina»oukou e inake o ko kakou make pu no ia, R ! pakele oukou o ko kakou pakele | like no ia. Ma kou wahi e hele ' ai malaila aku no maua, a ma I kiu nana e ai ia maua e hana, oia no ka maua e hooko ai me ke kaulua ole. O ka I mea pono au e hana ai i kou wa j e hiamoe ai, ina maua ua ma!mao aku mai o oukoii mai, oī» | ka hiamoe ana mawaho loa nei 0 ke ana, no ka mea, ina oe e | loaa mai ana i ka haku wahine jo makou 'e lilo ana ia i mea hoohauoli loa mai laia a poina oia 1 ke komo loa ana aku iloko o ke | aha a pakele hoi na lede. Pela no oukou ke hele e holoholo. O i i oe no mamua, i loaa mai no ia |o oukou, e IHo ana kou halawai | mua ana me ka haku o makou i 'mea o.ana e hoomaallli kfcu i kp-. na hoowahawaha i na wahlne 6 liele me a malla o % ia i r lakou e p&Kle' ai." ' Mahaio aku 1§ o Wilamaiki I na olelo a'o a na wahi kanaka, a ninau mai la: "Aole anei e hiki ia olua ame a'u ke hele i ka home o ko olua haku i kekahi manawa o. ka la apopo?" Pane mai la na wahi kanaka : "H.c hiki ia kakou ke hele imua ona i na wa &pau ana e ala ana, aka, he makau ko maua .? make māi maua iaia, Nou ea, a•ole 'oe e hoopilikiaia mai ana e iala, no ka mea, elike me ka'u i hai mua aku nei ia olua, he makemake oia i na kane, a no ia makemake ona i na kane, pela auanei oe e lilo ai i mea makomake nui ia e ia. O kekahi h<? wahine kupua kela, a he mana kona © hiki ai ke hana i na mea a pau e makemake' ai. Nol'ailn aole e oikl ia inaua ke hoike ia maua lhuia o kona alo."" Ninau aku la o Wilamaiki: Pehea i mana ai ko oukou haku wahine?" j. Oleio maiia na wahi kanaka | Nmau aku la o |Wilamaiki: < "Ina he kupea ko oukou haku | wahine, alaila, e ikeia mal anrī. kaloou e iala, a e ike pu mai hna / kela eia no olua ke oia neit" Olelo mai \k wahi kanaka j "Aole o maua manao e nana j ana oia ina paha eia no maua i ke ola nei aoie paha, no ka me# t ] ua manao loa aku la 'no kela uiji j pau maua i ka aiia e ka j holona ahlu, oiai, ua manao loa | maoii "o maua he mapu oe i ka ; ekemu 'eo ole a i ka ikaika pu no hoi kekahi o kau umil ani ia maua a paa loa. Nwlaila, aole o maua manao e hoohuol ana oia, eia no maua ke ola aku neil a pela pu no hoi me na kanaka io ka aina'nei. Hookahi wale no ! a mana mea makau, o ka toaa ■'niai o ka mala pala* ua pau ia I Uakx>u a oia ka wa e hoohuoii» j i mai ai. he kanaka ka ko j , u >i o ka alna; ke |»au la ka matd uala. Nolaīla, ke manao nei m i ua e hele e alualu puaa, a pept lti i kekahi mau puaa a laue I waena o ka maia uala e walho . ,ii* mahope iho o fca pau loa ana : 0 ka uala ia kakou i ka hue v nianaoia mai na ka ,®uaa ahiu 1 a i ka mala u«la. e i ; OU'lo mar"la o lHlamaiki ia i rma 'He keu maoli kena o k;v mauao naauao ioa o «lua. E ha-i ui kakou elike me ka olua i o elo mai la ■ No keia mea, hoomau sho la i Wil.uoaiki ma i ke kil ana I Ka v uala ahiki i ka pau loa ana j a, Ku ka pim nul, a wa«fto ke ola .

r -« l'ikou no kek-ahi »i;>u lofhL I ka awili pu asia o ka uaīa , r.*.€ na hua meual o na laau e [loaa ana !a lakou hei, heīe loa 'iho la ba loihi o na la e ola ai ' lakou i ka ai me ka pilikia ole. | ? Aole no o lakou iHlikia i ka i i'a, oiai he ike no na wahi kaI naka i ka lawaiai a»ta. a hu? no hoi me ko Wilimaiki eleu 'a aapo i na hana apau ana ē ,iksi ana i ka hanaia niai, liele | loa !akou i ka pt>no. | I kekahi la ano inoino na he- , iehelena o u» wahi kanaka i ka {Wilamaiki nana aku, nolaila, ninau mai la ōia Ia laua i ke ikumu o ka inoina o ko laua hepelīēlona. 1 Hai mai 3a na wahi kanaka, ua Ipaa ia i kekahi o laua..'ka imoeunane,. ma ia jike akh laua i ka ha-ku wahine Jo laua e hele mai ana e hui me jlaua, a i kona hui ana me laua, j olelo mai la ko B iala „ uhane i ko laua nei uhane* e liia ana laua jno ko laua kipi a haalele iaia ia holo me ka haku okoa. Hoo- [ kahi wale no o laua mea e pakele ai, oia kp laua hoi hpu aku me ko laua haku wahine, I ka lohe ana : o Wilamaiki i keia moe a kekahi o na wahi kanaka, kaumaha pu iho .ia no hoi Kona manao, no ka mea, ua,ike oia, ua lilo maoli.na wahi kanaka i mau kokua nui nont. ame na opio wahine. no j nae o Wilamaiki, ua hiki no iajia ame na opio wahine ke ma- I | lama ia lakou; iho, me ka make! ole i ka ai ame ka i'a no kekahi j wa loihi, aka, hpokahi wale no l ana mea makau,, oia ko lakou. j ikeia mai e kela poe a hele ia j mai lakou e huli. Aole no ona j makau loa i ko lakou loaa mai j ia lakou la. ina ka haku wahine i he wahine maoli aole hoi he [wahlne kupua. no oia, | ua hiki no iaia ke paio hookahi jme kela poe a lanakila maluna jo lakeu apau. a hui pu njai hoi jine ke kokua iki e loaa, mai ana l iaia ma ka paip ana me kela ipoe, mai na opio. wahine mai, > e maopopo io ana. ko lakou la- ] nakiia maluna o'kela poe. Ua li-1 ■io keia i mea na Wilamaiki e.| noonoa iiui no nae j oia. .i h9tfyig^kei/auinea i ke-, o r*a QjpU> wahine, a aole, no hoi oia i hoinolno i kona h&-. tehetena-,j>Q ia aole no i ike mai na opio *'wahine i ka noonoo e nalu ana iloko n Wilamaiki. Hiki ole iho ia i na wahi ka'naka ke ai ia ia. He-mea ole k» Wilamaiki k:oikoi ana aku ia laua e hoopoina ī ka moe, a e ai i ka ai i ole' e nawaliwali ko laua mau kino. (aole i pau).