Ke Alakai o Hawaii, Volume III, Number 25, 6 November 1930 — HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA [ARTICLE]

HE MOOLELO KUPANAHA LOA NO WILAMAIKI

HE KEIKI I HANAU KUPANAHA IA

HE NAAUAO LUA OLE A HE ALOHA MAKUA

ME KE KEIKIMAHINE O KA PUNAWAI KUPANAHA

Ae aku la no hol ka kalco«.lcoa me ka haawi «na'aliu i ka mahalo ame ka boomalkni i ka lokomaikai o'lpa, o ka home, Aole l hou mal k& wahine i ko WllaEpialki wahi, aka, hoohala iho la ija.ua i ke kamailio ana maluna.i o na wahi kanaka i paa pio ai ia Wiiamaiki. Oielo mai la ka wahine ia Wilamaiki: "Aoie au i manao mua ua piha ko'u aina i ka holoholona ai kanaka iho la I ka .pau ana o kela maia kanaka e'lua o'u i ka.ai ia e ka mapu elike me ia I haila mai e kekahi 0 ko'u poe kanaka." Ninau aku la o Wilamaiki: "Ua maopopo io no nae oe ua j pau kela 'mau kanaka ou i ka ai ia e kekahl lioloholona? Malia paha ua kalli wale ia no !aua aole nāe 1 aī la?" Olelo mai la ka wahine: ''Aole o'u kanalua iki ua pau io no keia mau kanaka o'u i kekahi holoholonā." Ninau a*ku la o Wilamaiki: "Ua ike no nae oe a i ole o kekahi paliā o 'kou 'poe kanaka i 1 kekahi hoailona i maopopo ai ia lakou ua pau io kela mau ka-' 'naka o"u tka ai ia e kekahi holoholona e lala ke koko la- a i ole 0 kekahl iwi paha hoi a pela' aku?" ' ' . . Hoole mai la ka wahine aole 1 ikeia kekahi o kela mau mea a ka kakou koa i kamaillo aku ai. ' Ia la f olelo aku la o Wilama)iki: "Itia aole i ikēia kekahi ho- ! ailona kokb a iM paha o kela Imau kanSka,'alai!a, ke manaoiō | loa nei au' eiā "no kela mau' kaInaka ke mai nei, a ina .oe e ae mai aß>' t«'u nali laua e huli, | he mana<|%iika loa k-'u e loaa ana kanaka ia'u." Pane iri|t ift ka wahine: "Ina aole i 'kela mau kanaka o'u a inft.'%Ua 6 loaa ia oe, alaiia e ha«Wi no au ia oe i kekahi makana nui loa ahiki i ka hapalua o kuu aina, no ka mea, o keia ka'u mau kanaka heltf ekahi Aole kanaka i like aku me laua, O laua ka oi maanei i ka eleu, ka hooiohe kauoha, ka hoopono. Aole o iaua lua e like ai." ■ ■

I keia lohe ana o ka kakou koa ]i keia mau olelo a ka haku waI hine» hoopiha loa ia mal la oia f i ka hauoli. a pau iho la kona | hoomaka'uka'u i ka pono ole o ka noho'na mal o kona mau hoa hele me keia mau kanaka oial oia e noho ana me ka haku wajhme." j ' Nninau maHa ka-wahine: "I | ka wa hea oe e makeinake ai e iiele e huli i kela mau kanaka ] o'u? he au e hookuu ; i kekahi ini? ianaka o'\i e hele i e kokua ia oe ifta kau huakai huli i kela tasu kanaka o'u " Oieio aku ka kakou koa: 'Aole fe hiSs*īfa makou ke liana like, no kā ī»£a, 1 ka po ka'u e !ike nei i 41» o *o u P° e ka " uaka, a he.wH' hiamoe ia no'u. | a o ke ao ko 4 u wa hana, a he |wa hiamoe Ht>i ia no kou poe | kanaka." i ! oielo mai ik ka wuhine: "5! i hele no hoLlakou i k& po e huli ; :u a i ke ao rtb hoi oo e hele ai ;e huli." j ! P:me aku |a k;\ kakou koa: i -Aoie o'u mp.kepwke e kokuo | ia au- ma kei<a no k*a nuw j he n\aiiaolo ua hikl los ! vxu ko hana i keia hu- ; me ke ole ta mai e ( k-ok.Un poe r b;l:ehahi no hoj. in.i o iiui \<*k poe e huna an;A ■i keu\ hMa, aole an« e maoI popo iawa la | ioi}a ai kela mau I kaAaka m- loaa aku laua T olelo a%MrKeX(jhl,, Uia 5 loaa ! .i oiel»|fti\a iiiol kekahi. laia i ;U. | o ho'sVjvA he ha *" 1 ■ ; Olelo *al>ine "Aoie '.iuoi ou o bau pu.mai oe '. ai ia ? fej, muu , . ai kuu | Oioto aku m fcj| Rak,ou kea s • Ua oielo mka uku ne ; . ;\a īu i .x\ aole o'u ua kela ; .v.au &anak& Qii t ;ka ;U & e kej ivahi &oiohokaA« akn. he m«- | naoio to» t ld«a wm iaui

ia'u." jī Oīelo mai'la ka wahine: "Ina ■ hoi hu pela, £ hele no oe e huli , hookahi, aka, he , au o pau mai oe i ka ai ia e ka ; holohoiona ahiu." ■ . Ninau aku la ka kakou koa: , "Alaila, he ahiu no [ ka kekahi oluna nei o kou ai- . na »ei?" : 01elo mai la ka wahine : "Aole au i ike ikl he holoholona ainu kekahi oluna nei o ko'u aina a hiki wale no i keia mau.po i hala' aku la." Olelo aku la ka kakou^oa: "Aole o'u manao he holohoiona aliiu kekahi oluna nei o kejia aina maikai, aka, aoie e eeio ie maopopo no ia'u ina he holoholona ahiu kekahi . oluna nei j 0 ka aina aole paha." Ninau mai la ka wahine: "I ka wa hea oe e makemake ai e hoo - maka i kau huakai huli kanaka?" Oielo aku la ka kakou koa: "Aole e hiki ia'u keMiele i keia wa, no ka mea he po keia, a he wa hiamoe aku keia no'u .ke ae i mai kuu haku." . | Ae mai ia ka wahine i keia o- | lelo a Wilamaiki, a koi mai la iaia e hele e ike i kona wahi e moe ai> oiai, ke hele ioa aku la 1 ke aumoe. Hele aku la o Wila7va>ki a ike i kona lumi i haawi ia mai ava.ninau.mai la oia-i ' ke Ki o ka puka, no ka mea, aole i ona makemake e hiamoe iloko | 0 kekahi lumi me ka paa ole o.i ka puksj i ke kiia. | Hoole mai la ka yahine ia Wi-1 lamaiki aole he ki o na puka. o 1 kona hale, a aole no. he id e lakou i ko lakōu mau ipuka 1 na_ wa apau, oiai aole he pee eaku j5 ko lakou aina o lakeu v, T aIe no. Tso ka .makau o o haijiaia mai kekahi liana pono oleimaluna ona i kpna. wa e hiamoe ai kona &umu makemake e k|i i ka puka o kona "lumi, aka. uanele ilio la i ke ki, nolaila, hookahi waie no ana hana; oia ka hoi ana iioko o ka lumi i haawiia mai nōna. Oleio mua aku la no nae oia 1 ka haku wahine: f 'He pono oe e Wana i ki a e laka i kou mau puka mamua o kou hoi ana e hiamoe ma keia hope aku, oiai, ua pielo ma; nei otyua pau kela | mau kanaka ou i ka hoioholona, i a ina ua 'ike aku la ka puu o ka j holohoiona a aiau. iiou>liulona paha na lakou i'ai keia mau ka- ; naka ou i ka ono o ka io kana-. fca,|aoie e neie ana ko lakou haiiu nuu i k-aki e ioaa āi ia iakuu la ka 10 kanaka, a o kou pilikia no jia ame ki>u poe kanaka." He hoomaKa'uka'u waie no keia i ioaa ona ki no ka puka o kona lumi moe i hiki iaia ke luamoe me ka makau ole p hanaia aku kekahi hana pono ole maluna ona. * 1410 iho la nae keia i mea nui haku wahine'e wonoo ai. a Kīiuoha io aku la pia i kekahi o kona poe kanaka e h"ana koke la i ki no na puka apau o kuna hal* ame wa hale o kona poe kanaka a koo nae ka puka o ko Wilpmaiki iumi. Aoie he ike ae 0 i keia hana a ka hak|u wahine, aka, mahopv iho joia ji ike ai ia u>ea. aka. i konu jikaiaua no nae ia mea mahoi-H' j;uaij. aole o*a i huiiu ,mai ī ku t hakju waiune, aka. oleio wale 1 iiiai. iu no uia i kona kupanahii ,i ka Uaua \ ki no na puka aj>aa I a inp-.uiele hoi i ka puka ī> kona j Oieio mai ka haku i\o kona iuanao oie «e ho- . loh*}lo;;a ,ilr.u kekaln o ka auui Ike kuiuu u ka hiUi,a ojle ia » ki ;uo puK.i o koiia luu}4. iko iiu , U iu" Uoi o ua ;iei iji. ku «uauao o ka haKv« vs.> j hine. aka. iioo!iuoi iho !a ne nae| "..s he ir.ar.vio okoa pah.i keKtjihi o Ka 'iaku wahme. aka iioie •. ikaika va\±: : k; :v |ka o kor»a laau. I iko $£ta uoko ;o k|na liunl aoie oia hiatr.vv jkok<h "o olua kuniu ;o kekalu hio v\f:\ he uialiluni k,-. o Kela 'iuni iaia| a o »ka «lua ue keua e I i

f hanaia- mai kekahi hana pono i ole maliui'a .ona. Noiaila, o kana : hana nui o ka hoolono mai mai !>"f>i i kana mea e • lohe Ri Me he mea la ua hala he iiuokalii iioia, luhe aku._ •ls keia' i ka-nehe ana īhai o ke-"^ kalī 1 : rD?fli nia- waho n kei— nei lumi. Hooikaika loa aku la 1 kona mau pepeiao i ka hoolohe ■ nnn;-n -Inlin ilrn i t- Rl .ftp_ ! vriar!:ii •; ir.au leo mawaho ponoi o ka puka o kona !itmī .Anie ho nehe hou ae ona i kapuai ana i lohe mua ai, aka, mau no nae kona lohe i na leo b£iwqppwan? Hoolpnn pono' īoa mai ia oia, aia hoi lohe aku la oia i lea "wniia mai o ie -pohee--heo o kona 'puka. Aole no nae i. weheia inai ka' puka, me- he mēa a.la he kanalua paha ko'ka mea e wiliwili mai ana ī ke poheoheo o ka puka aole paha i

hiamoe loa ka, kakou kcgi. He ioiaio, aole no i hoamoe ka kakou koa. No keia wiliwiliia ana mai 10 kona puka, ala loa ae,- la ō Wi[lamaiki a noho iluna o kona imoe ms ka ekemu leo ole nae. E hoomakaukau ana oia, o ka hemo mai o ka puka, o kona wa no ia e hoike aku ai i kona makaala no kona ola ina he manao ko na mea i hawanawana ma:i mawaho/ Manao loa iho. la no oia, he manao ino ko keia mau mea, aka, aole oia i pupua-

|hu»u koke i ka lele mai ka moe j mai a liele aku e- halawai me na kanaka mawaho ana i maopopo ole'ai. owai la laua. O ifa mea apiki nae. aole he wehe mai o kela mau mea 1 ka puka. Manao loa iho la o Wilamakaiki he makemake ko kela mau mea e maopopo ina paha iua kaia ioa ia ka kakmi k(>a e| | ka hiamoe. Hoololo loa iho la no! ihoi o Wilamaiki aole he pane} jleo iki. aole no hoi he oni o lohe j j mai auanei kela mau mea a ho- | lo a maopopo ole hoi iaia owai la laua. a heaHa Ja ko laua ma-1 nao. " No ka pane leo ole mai maloIko o ko Wilamaiki Inmi. a no ka onioni ole mai no hoi, mānao iho la kela mau mea ua pauhīa loa io ia o Wilamaiki e ka hiamoe. nolalla, wetie mai la laua i ka a ike aku la o Wilamaiki 1 ke aka o hookahi kane ame ka hai-u wahine o ka aina. Pii ae la ka lia o ko Wilamaiki ili a kuku kona lauoho a pii pu ae la nc hoi me kona huhu no

hana a ka haku wahlne, aka, i mea e maopopo ai īto laua manao iaia, moe koke lho 1& oia iīalo, ;i ljf>ololo loa iho la me' ka huli no nae o kona alo i o laua la e hele mai ana me k& . hooaka iki an?, i kekahl o kona roflii rnaVa Oi hele mai no ia o laua la a pih nia ko ian'ei walil e moe ana a hoomaka mal la e lele maluna o WHamaikl. Ia v/a no i lel'e āwiwi I6a. aku a£— — o Wilamaiki ma ka aoao maloko o ka moe a ku ae I«a liuna maluna o ka moe a ninau mai la: f< Heaha keia pilikia o ko olua hiki ana mai i keia aumoe? Ua hoopuiwa loa ia ae nel ko'u hiamoe a i ko'l» ike ana aku 3a ; ia." olua, noonoo kok« ae ia |su—' — [ua komoia mai la ko f u luml e ka. |holoholona ai kanaka, a oia ko'u [ kumu o ka lele naaupo ana a kaa ana ma keia aoao o ka moe.

E kala mai olua 'ia'u no keia lele kupanaha ana o'u m&i o olua mai." Aole he wahi leo pane mai ia laua la mai, aka, holo Mki aku la laua a puka iwaho o ka lumi a na.lowale loa.